Uła, pow. lepelski

Uła al. Ulla, mko przy ujściu Uły (Ulanki) do Dźwiny, pow. lepelski, w 1 okr. pol., gm. Uła, o 45 w. od Lepla. Na 31 dzies. i 396 sąż. kw. zbudowane, ma około 200 dm. drewnianych, po większej części żydowskich, przeszło 1800 mk,, dwie cerkwie drewniane, kościół katol. murów., 4 domy modlitwy żydowskie. Z miejscowej przystani spławiają drzewo do Rygi. Kościół katol. paraf., p. w. św. Łukasza, na miejscu dawniejszego drewnianego, z 1669 r., rozpoczął budować około 1853 r. proboszcz miejscowy kś. Szymon Ja-kusiewicz a ukończył w 1864 r, kś. Motuza. Parafia kat., dek. lepelskiego, obejmowała 14 dni., 8 fol w., 54 wsi i w 1819 r. miała 3000 dusz, dziś przeszło 4000, głównie w pow. po-łockim, za Dźwiną. Do par. U, należą filie: w Teklinwillu oraz kaplice w Obolu, Nizhoło-wie i Laohowie, a dawniej także w Połnoziorze (Półjeziorze) i w Szlaszczennicach. Gmina leży w płn. części powiatu i graniczy od płn. i płn.-wsch. przez Dźwinę z gm. petro-pawłowską i andrzejowską pow, połockiego, od płd. z gminą strzyżewską, od płd.-zach, z gm. martynowską, od zach. zaś z gm. Usa-je, obejmuje 32 miejscowości, mających 498 dm. włość, (obok 158 należących do innych stanów), 3461 mk, włościan, uwłaszczonych na 3944 dzies, Dobra U. były własnością najprzód Bystrzyckich, od których drogą spadku przeszły do Łukomskich i Przysieckich, ich zaś sukcesorowie za summę 30,000 talar, bitych sprzedali ks. Menszykow. Następnie własność wwdy bełzkiego Potockiego, od którego za 15,000 tal. nabywa Mikołaj Reutt; dziś jego spadkobierców. Zamek tutejszy podług jednych założony został przez Zygmunta Augusta, prawdopodobniej jednak* jak twierdzą inni, wzniesiony został w 1566 r., po zawojowaniu księstwa połockiego przez władzców Moskwy. Zygmunt August wysłał w 1568 r. dla zdobycia tego zamku Jana Hieronima Chodkiewicza, ststę żmujdzkiego, lecz nie powiodło mu się oblężenie, przy którem dużo ludzi stracił. Dopiero Roman Sanguszko, hetman polny, objąwszy po nim dowództwo, udając na pozór zaniedbanie w oblężeniu, zdobył szturmem- U. pod koniec września 1568 r., przyczem wziął do niewoli dwóch wojewodów Weliaramów i znaczną liczbę jeńców. Stefan Batory w 1580 r. polecił zamek ulski wzmocnić i utrzymywać na stopie wojennej. Pomimo to rychło popadł on w ruinę. Na rozwalinach dawnego zamku Samuel Eust, Łukomski, sekretarz królewski, i i Bronisław Przysiecki, wojski wiłkomierski, bracia przyrodni, wznieśli w 1669 r, drewniany kościół p. w, św. Ducha i oddali go dominikanom, na uposażenie których przeznaczyli kapitały i jakiś majątek, który w 1782 r, jeden z potomków fundatora Przysiecki jurę caduco odebrał dominikanom, poczem zakonnicy, dla niedostatku środków, opuścili klasztor. Prawdopodobnie jednak nie było tu klasztoru, tylko rezydencya zakonników należących do zgromadzenia w sąsiednich Czasznikach. W 1800 r. nowonabywca dóbr niskich Ignacy, Reutt, marszałek lepelski, wznowił fundusze kościoła, który arcyb. mohylewski Stafi. Bohusz Siestrzeńcewicz uczynił parafialnym. Demembracya parafii nastąpiła 15 lipca 1801 r. aktem spisanym przez prałata Stanisława Szantyra. Od 1853 do 1864 r. staraniem miejscowych proboszczów kś. Szymona Jakusiewicza i następcy jego Jerzego Mutuza, wzniesiono obecną świątynię murowaną, długą. 16 a szeroką 8 sążni, zakończoną owalnie.

Plebanami ulskiemt byli:
kś. Frań. Ksawery Wejłło (od 1801 r.), potem prałat mohylewski;
Antoni Latkowski (od 1808);
Karol Zuboży oki (od 1811);
Antoni Suszyński (od 1819);
Jan Alchimowicz (od 1821);
Jerzy Szymański (od 1822);
Paweł Wikierowicz (od 1826);
Jan Kuczyński (od 1830);
Prane. Aloizy Raczkowski (od 1848);
Gabryel Onoszko (od 1849);
Szymon Jakusiewicz (od 1857);
Jerzy Motuz
Franciszek Bałtunowicz (od 1868).
Proboszczowie tutejsi byli dziekanami połockimi; poczem U. przyłączoną została do dekan. lepelskiego. W marcu 1882 r. podczas pożaru, który zniszczył 120 domów w mieście, spłonął dach na kościele, sufit, organy i wiele innych rzeczy.
[SGKP]