Kruhel Mały, pow. przemyskim

Kruhel Mały (al. Dominikański) i Wielki (Welykij, al. Miejski, Mijskij), wsie w pow. przemyskim, tuż na płd.-zach, od sądu powiat., st. kol., telegr. i urzędu poczt, w Przemyślu. Na płn.-wsch. leżą Pikulice i Grochowce, na zachód Wituszyńce i Prałkowce, na płn.-zach. Prałkowce. K. Wielki zajmuje zach. część obszaru, a jedna część jego zwie się Krzemieńcem (al. na Krzemieńcu). K. Mały zajmuje część wsch., a jedna część jego zwie sie Kruhlem franciszkańskim. Wody z całego obszaru płyną na płn. do Sanu za pośrednictwem kilku strug małych. W płd. stronie K. Wielkiego dochodzi wzgórze Lipnik 400 mr. wysokości. Własność więk. ma roli or. 100, łak i ogr. 5, pastw. 97, lasu 201 mr.; własn. mniej, roli or. 168, łąk i ogr. 45, pastw. 17, lasu 77 mr. Według spisu z r. 1880 było 443 mk. w gminie, 24 na obsz. dwor. (w K. Małym obrządek przeważnie rzym.-katol., w K. Wielkim przeważnie gr.-katol.). Par. rzym.-katol. w Przemyślu, gr.-katol. w Prałkowcacb. W Ii. Wielkim jest cerkiew drewniana. W rękopisie Siarczyńskie go (Bibl. Ossol. Nr. 1825) znajdują się nastę pujące szczegóły o tej miejscowości: ,,W górze tej wsi jest kamień wapienny, a głębiej kopiąc znaleziono i sztuki marmuru, z którego zrobiono statuę Sierakowskiego i Kickiego, arcybiskupów lwowskich, w kaplicy katedry lwowskiej. Góra ta, pisze Szałowski, jest zawalona z powodu nieumiejętnego kopania i dla braku nakładów na jej odkrycie. Z powierzchni tylko kamieni wapiennych dobywają." Dunikowski (Rzut oka na geol. stos. Galicyi wsch. str. 47) pisze: „Koło wsi K. Wielki widzimy mnóstwo małych ryf (t. j. skał sterczących odosobniono i stromo wśród jakiegoś obszaru a rożnych od pokładów otaczających składem petrograficznym i odmiennem uławiceniem), które składem i uławiceniem odróżniają się od reszty skał tego obszaru i swemi resztkami do wodzą, że mamy tu do czynienia z formacyą górno-jurajską, t. zw. Tritonem". Pod względem geologicznym badał tę okolicę bardzo gruntownie prof. J. Niedźwiedzki, a cenne rezultaty swych badań ogłosił w „Jahrb. der geolog. Reich. 1876" (Beiträge zur Geologie der Karpathen). We wsi jest browar pospolity i huta wapienna. W archiwum przemyskiem znajdują się liczne akta, odnoszące się do tej miejscowości. Z nich dowiadujemy się, że d. 12 lipca r. 1474 „szlachetny Krizic de Prawkowce (t. j. Prałkowce) w zastaw za pożyczoną od radców przemyskich sumę 22 V3 grzywien pozwala pożytkowania swej wsi Kruhel, radnym, dopóki nie odda pożyczoną sumę" (ob', pargam. N. 30). Jakoż K. Wielki jest do dziś własnością miasta Przemyśla. „R. 1602 oskarżył Maciej Ostrowski, dziedzic Ostrowa i Prawkowiec, gminę przemyską o niechęć oddania mu K. niegdyś zastawionego". Szczegóły o wydzierżawianiu tej wsi w r. 1626 na pilne potrzeby Przemyśla" i w r. 1642, o procisie między popem a dzierżawcą wsi w r. 1630 ob. w Schematyzmie kiera ruskoho, Przemyszl 1879, str. 63
[SGKP]