Kruszelnica, pow. stryjskim

Kruszelnica rustykalna i szlachecka, wieś w pow. stryjskim, 32 kil. na połudn.-zachod. od Stryja, 9 kil. na półn.-zach. od sądu powiatowego i urzędu pocztowego w Skolem. Na północ leżą Sopot i Podhorodce, na półn.-wsch. Synowudzko Wyżne, na wschód Korczyn, na południe Korczyn i Korostów, na zachód Mallmansthal (kol. robotników na obszarze dwor. Majdan w pow. drohobyckim). Wieś składa się z następujących części: Hirki (to zn Górki), Koniec, Poetriź, Zadoroże, Zarzycze i z grupy domów Monaster, a rozpada się na K. rustykalną i szlachecką. Półn.-wsch. część obszaru przepływa Stryj, wchodzi tu z Podhorodec i płynie na południe a po dwukilometrowym biegu skręca na wschód i połud.-wsch. i po krętym pięciokilometrowym biegu wchodzi do Korczyna. Od lew. brz. zasila go w obrębie wsi kilka strug nieznacznych, płynących od północy na południe. Dopływy z prawego brz. płyną od zachodu na wschód i wpadają do Stryja, pod prostemi kątami. Są one również nieznaczne. Jedna z nich, Zarzecze, tworzy granice od Podhorodec. Najznaczniejszy jest potok Kruszelnica (zwany przez ludność miejscową zwyczajnie Rzeczką, nazwany mylnie Brzyezką na mapie szt. gen.). Nastaje on w półn.-zachód, stronie obszaru, blisko granicy, płynie zrazu na południe, a potem na wschód, koło ujścia zaś na półn.-wsch , i zabiera od praw. i lew. brz. liczne pomniejsze dopływy. W półn.wsch. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie nad Stryjem (cerkiew 434 m.) i nad dolnym biegiem Kruszelnicy a dokoła nich pola, pastwiska i wzgórza krzakami porośnięte. Najwyżej (do 714 m ) wznosi się tutaj Kiczera na granicy półn ; na południe od niej opada jedno wzgórze do 579 m. Obszar połud.-zach. jest daleko wyższy i lesisty. Na praw. brz. Kruszelnicy rozróżniamy tu naprzód graniczne pasmo górskie ze szczytami: Szpyn (689 m.) w stronie wschodniej, a na zachód od niego Dział (904 m.), Paraszka (1271 m.), a dalej znowu niższe, dochodzące 1099, 905, 1079, a na granicy południowo-zachodniej 1081 m. Na północnej stoczystości tego pasma leży las Olefirów. Na granicy zachodniej wznosi się Widnoha do 1123 m., a na półn.-zach. Szeroki Wierch do 1181 m. U stóp tego wierchu nastaje Kruszelnica i płynie przez las Hromowy, zajmujący zachodni narożnik obszaru. Na lewym brzegu Kruszelnicy leży las Czumka, na wschód od niego Jasieniec ze szczytem 885 m. wysokości, a jeszcze dalej na wschód Kobyła ze szczytem 809 m. wysokim. Własność większa ma roli ornej 233, łąk i ogr. 111, pastwisk 330, lasu 4164; własność mniejsza roli ornej 1430, łąk i ogrodów 1626, pastwisk 701, lasu 12 mr. Według spisu z r. 1880 było w K. rustykalnej 548 mk. w gminie, 73 na obsz. dwor., a w K. szlacheckiej 489 mk. w gminie, 24 na obsz. dwor. (obrz. gr.-katoł. z wyjątkiem kilkunastu obrz. rzym.-katol,). Parafia rzym.-katol. w Skolem, gr.-katol. w miejscu, dek. Skole. archidyec. Lwów. Niegdyś był tu monaster, po którym została drewniana cerkiewka, oprócz której są we wsi jeszcze dwie cerkwie. Jest tu szkoła etat. jednokl. Tutejszy tartak wodny, o jednej pile zwyczajnej, konsumuje rocznie 220 metr. kub. drzewa jodłowego i świerkowego a produkuje 130 metr, kub. desek i brusów. K jest także uzdrowiskiem klimatycznem (ob. Przegląd lekarski, Kraków, 1881, Nr. 24). Wojciech Oczko, biegły lekarz, w dziele swem o cieplicach r. 1581 wydanem, pisze, iż tu wytryska ze skały zdrój wody, którą mieszkańcy pijąc, wołów na gardłach dostają (ob, o tem także Sadowskiego j hist. nat. S. II, str. 823). Wieś ta jest gniazdem rodziny Krusżelnickich herbu Sas. Władysław Jagiełło wydał w r. 1395 przywilej na korzyść rodziny Kruszelnickich, w którym czytamy miedzy innemi: uwzględniliśmy naszych wiernych sług i ich synów, którzy nam służą. Otóż chcąc ich uczynić ochotniej szymi do usług naszych dajem i daliśmy im wieś w „Tustańskiej włości" Krzuszelnicę nad rz. Stryjem i t. d. („dalijesmo szelo w tustanskoy Tolosthy Kruszelniczu na rycy Striv"); dokument ten wydany w Glinianach „4 mile za Lwowem naprzeciw monasteru uniowskiego". Owa „Tustańska włość" ma według zdania Wagilowicza nazwę od zamku Tustania, znanego dziś pod nazwą „Kamień pod Uryczem" (ob. U rycz). Przywilej Władysława Jagiełły zatwierdził Zygmunt r. 1556 w Warszawie. Oryginał na pergaminie, miejscami uszkodzony, znajdował się dawniej w rękach p. Karola Zawadzkiego, niegdyś właściciela Kruszelnicy. W całej osnowie podała go Gaz. lwowska w dodatku z roku 1857 Nr. 40 i 41.

[SGKP]