Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Statut litewski
18.04.2009 19:52
Statut litewski. Król Zygmunt I w r. 1522 d. 6
grudnia ogłosił w Wilnie edykt, w którym oświadcza, że
ponieważ dotąd w Wielkiem Księstwie Litewskiem bez
statutów pisanych odbywały się sądy, a sprawiedliwość tylko
podług rozumu, sumienia i widzenia sędziów była
wymierzaną, przeto stanowi, iż odtąd jednem prawem pisanem
duchowni i szlachta sądzić się mają. Był to pierwszy zbiór
praw dawniej uchwalonych i starych zwyczajów litewskich
czyli praw zwyczajowych, a król dbały o dobro narodu,
aby prawo tern prędzej i łatwiej do wiadomości każdego
doszło, zapowiada, że nowy ten zbiór w licznych
egzemplarzach „wydrukować rozkazał". Że jednak okazała się
potrzeba zmian i dopełnień, Statut litewski nie został
wówczas wydrukowany. Przerabiany i poprawiany pod
kierunkiem kanclerza Alberta Grasztołda, jednomyślnie przez Stany
litewskie przyjęty, otrzymał sankcyę królewską i moc
obowiązującą od d. 1 stycznia 1530 r. Zbiór ten znany pod
nazwą Starego Statutu napisany po rusińsku, w narzeczu
krzywiczańskiem, tegoż roku przetłumaczony został z
rozkazu Zygmunta I na język łaciński, a w r. 1532 na polski.
Rękopisy w owych trzech językach doszły czasów naszych.
Przez lat 66 t. j. od r. 1522 do 1588 Litwini z polecenia
królów pracowali nad zmianami i dopełnieniami Statutu
swego. Porównanie bowiem swobód Litwy z Koroną i
ostateczna unia w r. 1569, wywołały także potrzebę zmian
niektórych. Pierwsze uzupełnienie Statutu nastąpiło na sejmie
brzeskim r. 1544, gdzie na prośbę Stanów król kazał
wybrać do poprawy Statutu dziesięciu mężów w prawie
biegłych. Następnie zajmowano się takiemiź uzupełnieniami
na pięciu sejmach wileńskich (od r. 1547—1563), na sejmie
bielskim r. 1564, na wileńskim r. 1565, na lubelskim r. 1569.
Statut teraz uzupełniony, ułatwiający niezmiernie
sądownictwo, nazywany był Statutem Zygmunta Augusta a
najczęściej Wołyńskim, z powodu odmian uznanych za
potrzebne dla województw: wołyńskiego, kijowskiego i bra-
cławskiego. Statutem tym oprócz Litwy, Zmujdzi i trzech
powyższych województw, rządziły się wszystkie inne
województwa do Litwy należące, a mianowicie: połockie,
witebskie, smoleńskie i mścisławskie. Podlasiowi tylko,
przyłączonemu r. 1569 do Korony, służyły prawa koronne.
Statut drugi, czyli Zygmunta Augusta, uzupełniany w dalszym
ciągu za Stefana Batorego, otrzymał nakoniec nową sankcyę
prawodawczą d. 28 stycznia roku 1588 od Zygmunta III,
a znany odtąd pod nazwą Trzeciego Statutu litewskiego,
wydrukowany po raz pierwszy w języku rusińskim r. 1588,
a w języku polskim roku 1614, przedrukowywany potem
w latach 1619, 1648, 1698, 1744, 1786 i 1811, przetrwał
w Litwie, jako prawo obowiązujące do d. 9 września 1840 r.
"Właściwie Statut litewski był konstytucyą krajową. Wielki
książę przyrzeka w nim wszelkie przywileje zachować,
granice Litwy pomnażać i senatu nie poniżać. Senat ten z
książąt, wojewodów i kasztelanów złożony, stanowił najprzód
sejm prawodawczy, szlachta bowiem litewska dopiero w
czasie układania drugiego Statutu, otrzymała miejsce na
sejmach, obowiązana pierwej tylko do służby rycerskiej i
sprawowania urzędów. Jakkolwiek Statut miał wiele
niedostatków, to jednak względnie do miejscowych stosunków
przedstawiał on w wieku XVI i XVII jedno z lepszych
prawodawstw w Europie. Od wyroku starościńskich lub
wojewodzińskieh zastępców sądowych można było
apelować do samych starostów lub wojewodów, a od tych do
senatu jako najwyższej instancyi. Prawo było dla
wszystkich jedno, ten tylko odpowiadał kto zawinił,
przedawnienie co do własności następowało w lat 10, w tyleż lat
wolno było wierzycielowi wziąć dłużnika „za kark". Hospo-
dar (którym Statut nazywa panującego) nie będzie bez
wiedzy i woli senatu stanowił nowych praw, urzędy
dostają krajowcy. Tym sposobem wielcy książęta litewscy,
pod wpływem postępowych urządzeń polskich, dobrowolnie
zrzekali się nieograniczonego samowładztwa, które
przysługiwało im na Litwie. Sędzia za wyrok niesprawiedliwy
szkody nagradza. Sędzia, podsędek i pisarz musieli umieć
po rusińsku i byli obieralni z 12 kandydatów. Poddani
i słudzy nie mogli być świadkami w sprawie swych
panów. Czterokrotnemu potwarcy obcinano nozdrza. Wdowa
mogła wyjść za mąż w pół roku po śmierci męża. Majątek
matki szedł między synów i córki w równy podział, córki
zaś niewydane brały po śmierci rodziców część czwartą
a synowie trzy czwarte spadku ojcowskiego.
http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetada ... C9339C77-1
grudnia ogłosił w Wilnie edykt, w którym oświadcza, że
ponieważ dotąd w Wielkiem Księstwie Litewskiem bez
statutów pisanych odbywały się sądy, a sprawiedliwość tylko
podług rozumu, sumienia i widzenia sędziów była
wymierzaną, przeto stanowi, iż odtąd jednem prawem pisanem
duchowni i szlachta sądzić się mają. Był to pierwszy zbiór
praw dawniej uchwalonych i starych zwyczajów litewskich
czyli praw zwyczajowych, a król dbały o dobro narodu,
aby prawo tern prędzej i łatwiej do wiadomości każdego
doszło, zapowiada, że nowy ten zbiór w licznych
egzemplarzach „wydrukować rozkazał". Że jednak okazała się
potrzeba zmian i dopełnień, Statut litewski nie został
wówczas wydrukowany. Przerabiany i poprawiany pod
kierunkiem kanclerza Alberta Grasztołda, jednomyślnie przez Stany
litewskie przyjęty, otrzymał sankcyę królewską i moc
obowiązującą od d. 1 stycznia 1530 r. Zbiór ten znany pod
nazwą Starego Statutu napisany po rusińsku, w narzeczu
krzywiczańskiem, tegoż roku przetłumaczony został z
rozkazu Zygmunta I na język łaciński, a w r. 1532 na polski.
Rękopisy w owych trzech językach doszły czasów naszych.
Przez lat 66 t. j. od r. 1522 do 1588 Litwini z polecenia
królów pracowali nad zmianami i dopełnieniami Statutu
swego. Porównanie bowiem swobód Litwy z Koroną i
ostateczna unia w r. 1569, wywołały także potrzebę zmian
niektórych. Pierwsze uzupełnienie Statutu nastąpiło na sejmie
brzeskim r. 1544, gdzie na prośbę Stanów król kazał
wybrać do poprawy Statutu dziesięciu mężów w prawie
biegłych. Następnie zajmowano się takiemiź uzupełnieniami
na pięciu sejmach wileńskich (od r. 1547—1563), na sejmie
bielskim r. 1564, na wileńskim r. 1565, na lubelskim r. 1569.
Statut teraz uzupełniony, ułatwiający niezmiernie
sądownictwo, nazywany był Statutem Zygmunta Augusta a
najczęściej Wołyńskim, z powodu odmian uznanych za
potrzebne dla województw: wołyńskiego, kijowskiego i bra-
cławskiego. Statutem tym oprócz Litwy, Zmujdzi i trzech
powyższych województw, rządziły się wszystkie inne
województwa do Litwy należące, a mianowicie: połockie,
witebskie, smoleńskie i mścisławskie. Podlasiowi tylko,
przyłączonemu r. 1569 do Korony, służyły prawa koronne.
Statut drugi, czyli Zygmunta Augusta, uzupełniany w dalszym
ciągu za Stefana Batorego, otrzymał nakoniec nową sankcyę
prawodawczą d. 28 stycznia roku 1588 od Zygmunta III,
a znany odtąd pod nazwą Trzeciego Statutu litewskiego,
wydrukowany po raz pierwszy w języku rusińskim r. 1588,
a w języku polskim roku 1614, przedrukowywany potem
w latach 1619, 1648, 1698, 1744, 1786 i 1811, przetrwał
w Litwie, jako prawo obowiązujące do d. 9 września 1840 r.
"Właściwie Statut litewski był konstytucyą krajową. Wielki
książę przyrzeka w nim wszelkie przywileje zachować,
granice Litwy pomnażać i senatu nie poniżać. Senat ten z
książąt, wojewodów i kasztelanów złożony, stanowił najprzód
sejm prawodawczy, szlachta bowiem litewska dopiero w
czasie układania drugiego Statutu, otrzymała miejsce na
sejmach, obowiązana pierwej tylko do służby rycerskiej i
sprawowania urzędów. Jakkolwiek Statut miał wiele
niedostatków, to jednak względnie do miejscowych stosunków
przedstawiał on w wieku XVI i XVII jedno z lepszych
prawodawstw w Europie. Od wyroku starościńskich lub
wojewodzińskieh zastępców sądowych można było
apelować do samych starostów lub wojewodów, a od tych do
senatu jako najwyższej instancyi. Prawo było dla
wszystkich jedno, ten tylko odpowiadał kto zawinił,
przedawnienie co do własności następowało w lat 10, w tyleż lat
wolno było wierzycielowi wziąć dłużnika „za kark". Hospo-
dar (którym Statut nazywa panującego) nie będzie bez
wiedzy i woli senatu stanowił nowych praw, urzędy
dostają krajowcy. Tym sposobem wielcy książęta litewscy,
pod wpływem postępowych urządzeń polskich, dobrowolnie
zrzekali się nieograniczonego samowładztwa, które
przysługiwało im na Litwie. Sędzia za wyrok niesprawiedliwy
szkody nagradza. Sędzia, podsędek i pisarz musieli umieć
po rusińsku i byli obieralni z 12 kandydatów. Poddani
i słudzy nie mogli być świadkami w sprawie swych
panów. Czterokrotnemu potwarcy obcinano nozdrza. Wdowa
mogła wyjść za mąż w pół roku po śmierci męża. Majątek
matki szedł między synów i córki w równy podział, córki
zaś niewydane brały po śmierci rodziców część czwartą
a synowie trzy czwarte spadku ojcowskiego.
http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetada ... C9339C77-1