Korczyn, pow. stryjski

Korczyn Rustykalny i szlachecki, wieś, pow. stryjski, 32 kil. na płd.-zach. od Stryja, 7 kil. na płn. od sądu powiat, i urzędu poczt, w Skolem. Na płn.-zach. leży Kruszelnica, na płn.-wsch. Synowudzko wyżnę, na płd.-wsch. Synowudzko wyżnę i Skole, na płd.-zach. Korostów. Wieś zajmuje zachodni kąt doliny synowódzkiej, właśnie w tem miejscu, gdzie ta dolina łączy się z małą doliną kruszelnicką. Od płd. i płd.zach. okalają ją dwie gałęzie Beskidu, od strony płn. zaś otacza trzecie pasmo górskie całą dolinę prawie półkolem. Przez płn. część obszaru płynie Stryj. Wchodzi on tu z Kruszelnicy i płynie zrazu od płn.-zach. na płd.-wsch. a potem wykręca się na płn.-wsch. i wchodzi do Synowudzka wyżnego. Owe trzy gałęzie górskie, okalające dolinę, noszą rozmaito nazwy w rozmaitych swych częściach. Stoki gór są ku wierzchołkom lesiste (buczyna, jodła), w niższych częściach ubogie w drzewo; stopy gór są bezdrzewne lub miejscami pokryte leszczyną. Góry i lasy noszą zwykle wspólne nazwy. W paśmie płd. rozróżniamy następujące części: Czarna Kliwa, Stow ba, Zainczyszcze, Romauie, Dobrzany (827 m.), opadające na płn.-zach., do 784 m. W granicznem paśmie płd.-zach., wybiegającem od Korczanki na półn.-zachód wznosi się najwyżej Paraszka (1221 m.), na granicy Korczyna, Korostowa i Kruszelnicy. Na płn.-wsch. wysyła to ramię liczne mniejsze ramiona, częścią lesiste, częścią połoniny. Na granicy płn.-zach. wznosi się Dział (904 m.), Szpyn (689 m.) a na płn.-wsch. od niego Magura. W Korczynie przyjmuje Stryj kilka małych potoków z lew. brz., a od praw. brz. zasila go, prócz kilku mniejszych, jeden znaczniejszy potok, t. zw. Riczka (Rzeczka) czyli Korczynka. Powstaje ona z kilku małych strug na płd.-zach. granicznem ramieniu górskiam i płynie p. n. Wielkiej Riczki w kierunku płn.wsch., przyjmując od praw. brz. kilka mniejszych dopływów i jeden znaczniejszy, Riczkę Małą, płynącą zrazu wzdłuż granicy płd.-wsch, na płn.-wsch., a potem na płn. Riozka tworzy w swym biegu jeden znaczniejszy wodospad Hurkało (ob.). Między Riczką Małą a Wielką leży lesiste wzgórze Kiczera ze szczytem 940 m. wysokim. Riczka dzieli wieś na dwie nierówne połowy: na K, rustykalny po praw. i K. szlachecki po lew. brz. rzeki. Własn. większa ma roli or. 253, łąk i ogr. 91, pastw. 173, lasu 2931 mr.; własn. mniej, roli or. 737, łąk i ogr. 1308, pastw. 305, lasu 78 mr. Gleba na górach żwirowata, nieurodzajna, wydaje tylko lichy owies i trawę; w dolinie synowudzkiej piaszczysta, miejscami glinkjwata i namulista, wcalo urodzajna. Według spisa z r. 1880 było w K. rustykalnym 759 mk, w gminie a 73 na obszarze dwors., a w K. szlacheckim 358 mk., razem przeto 1190 mk. (około 30 wyzn. mojżesz., 60 obrz. rzym.-kat., reszta obrz. gr.kat.). Mieszkańcy K. szlacheckiego są dumni ze swego szlacheckiego pochodzenia i nie lubią wchodzić z „chłopami" w związki małżeńskie. Szlachta tutejsza należy do sześciu linij szlacheckich, a mianowicie do trzech linij Korczyńskich (z przydomkami Jackowicze, Łopotycze i Seńkowicze), do linii Podhorodeckich (przybyłych tu z sąsiednich Podhorodec), Winnickich i Kruszelnickich (z Kruszelnicy). Ubiór mieszkańców górski. Chłopi noszą jako wierzchnie suknie sieraki o dwóch fałdach, szlachta kapoty. Pod względem oświaty i zwyczajów nie ma różnicy między szlachtą a „chłopami". Ludność trudni się głównie rolnictwem i chowem bydła, a poniekąd także spławem drzewa. Par. rzym.-kat. w Skolem, gr.-kat. w miejscu, należy do dekanatu w Skolem, a archidyecezyi lwowskiej. We wsi jest cerkiew drewniana p. w. św. Kozmy i Damiana, z jedną kopułą w środku, zbudowana w r. 1824. Są tu także dwie kaplice: jedna zbudowana z drzewa miękkiego, ze starej cerkwi, służyła za cerkiew do r. 1824; druga murowana postawiona w roku 1862. We wsi jest szkoła etatowa jednoklasowa, istniejąca od r. 1853, tartak wodny, cegielnia pospolita, 3 młyny, 2 kuźnie kowalskie, l warsztat stolarski, 1 tkacki, sklepik korzenny (żydowski) i 3 karczmy. Za czasów polskich należał K. jako część rustykalna do Zawadzkiego w pierwszej połowie XVIII w. Od niego przeszedł działem na Kłoskowskiego, Siekierzyńskiego, Woronowskiego, Sosnowskiego, Sichowskiego i Chądzyńskiego; następnie tytułem kupna w posiadanie dra Franciszka Smolki i Alberta Podhorodeckiego; obecnie należy do Possingera. Na górze Zamczyszcze są ślady jakiegoś drewnianego budynku, ale u ludu nie ma o tej miejscowości żadnej tradycyi. W rękopisach pozostałych po Auguście Bielowskim (Bibl. Ossol. nr. 2389, karta 34) znajduje się następujące podanie ludowe: „W Korczynie był sławny strzelec, tak zwany Karyczort. Razu jednego zaskoczyła go na polowaniu burza i zmusiła skryć się w skałach. I dyabeł skrył się w te skały i siedział cicho, jak długo błyskało i grzmiało. Lecz skoro burza ucichła, Wylazł z ukrycia i patrząc w niebo przedrzeźniał się i urągał. Wtedyto przypatrzył mu się ów strzelec, a wyceliwszy, położył go na miejscu. Natychmiast dał się słyszeć głos z nieba: Długo my za nim uganiali, ale się nam wymykał ten psotnik; aż ty dojechałeś mu końca". Opis Korczyna umieścił Płoszczański w Literaturnym Sbornyku, 1870, str. 35. O szlachcicu chodaczkowym z K. znajduje się artykuł w ruskiem Słowie z r. 1862, nr. 23. i) tutejszem uzdrowisku klimatycznem jest Wzmianka w krakowskim Przeglądzie lekarskim z r. 1881, nr. 24. K. oddawna słynie jako uzdrowisko żętyczne. Dla gości tu przybywających służy dom skarbowy, zwany hotelem, gdzie jest kilkanaście stancyj do najęcia po 18 zł. miesięcz. Prócz tego jest kilka mniejszych dworów; także i chłopi mają nieco lepiej pobudowane domki do odnajęcia.
[SGKP]