Niemirów, pow. Rawa Ruska

Niemirów al. Niemierów, rus. Nemyriw, miasteczko i zakład kąpieli siarczanych w pow. Rawa Ruska, leży pod 50° 5' płn. szer. i 41° 3' wsch-dług., 21 kim. na płch-zach. od Rawy Ruskiej, 12 kim. na płd. wsch. od st. kolei jarosławsko-sokalskiej w Horyńcu. Na płn. leży Wróblaczyn z Wolą Wróblaczyńską, na wsch. Przedmieście, na płd. wsch. Trościaniec, na płd. Wierzbiany i Zawadów, na zach. Szczepłoty, Płd. część miasteczka przepływa od wsch. na zach. poł. Smerdech, dopływ Zawadówki i przybiera w obrębie U. od praw. brz. pot. Ozerniawkę. Wzdłuż granicy płu.-zach. płynie potok Rybna. W środkowej części obszaru leżą zabudowania miasteczka (262 m.). „Łazienki Niemirowskie" (245 m.) oddalone są o 3 kim. na płd.-zach. od rynku, Wodl. 2 kim. na płn. zach. od N. leży grupa domów „Słobodiaki' (al. Słbudki), część mka. „Wólka Niemirowska" leży tuż na płd. wsch. Jedna część N. zowie się „Piasek" (al. Femak), inna część „Skalskie", jedna grupa domów „Seredyna>l, a druga „Stecy". Własn więk. ma rolior. 125, łąk i ogr. 132 pastw. 28, lasu 1086 mr.; wł. mn. roli or. 787, i ogr., łąk 209, pastw. 99, lasu 15 mr. W lasach tutejszych (Horaj średni, Horaj zadni. Romańszczyzna. Bór.) występuje świerk. W 1880 r. było 2635 mk. wgm., 32 na obsz. dwor. (między nimi 449 obrz. rz. kat.), Par. rz. kat. w miejscu, dek. lubaczowski, archidyec; lwowska. Do par. należą wsie: Budomirz, Hruszow, Huta Krzyształowa, Jasionówka, Poruby, Smolińskie Szuwary, Szczepłoty, Szczerzec, Trościaniec, Wierzbiany, Wróblaczyn i Zawadów. Pierwotnie, około r. 1530, był tu kośoiół drewniany, wzniesiony ,,a fundatore hujus oppidi, cubiculario regis Niemir", Rok erekcyi parafii 1636. Fundatorem był Jan Stadnicki ze Żmigrodu. Teraźniejszy kościół murowany wzniesiono w r. 1640 a konsekrowano 1680 r. pod wezw. św. Trójcy. Par. gr.-kat. również w miejscu, dek. lubaczowski, dyec. przemyska. Do tej parafii należy Przedmieście i Wola (Wólka Niemirowska). Jest tu cerkiew murowana wzniesiona przez Wiktora Stadnickiego ze Żmigrodu w r. 1669, ukończona kosztem hr. Piotra Moszyńskiego w r. 1852. Jest także murowana synagoga. N. jest siedzibą sądu powiat. i urz, poczt., posiada szkołę etatową dwu klasową, aptekę, młyn i browar. Była tu dawniej papiernia i huta szklanna, ale szkło w niej wyrabiane lichego było gatunku. Obecnie kwitnie tu tkactwo. Tutejszy fundusz ubogich, założony przez Wiktora Stadnickiego w r. 1860, wcolu utrzymania trzech ubogich, ma 1237 zł. m. k. w oblig. jako majątek zakładowy. Przełożonym funduszu jest proboszcz obrz. łac. Zakład kąpielowy zaczął tu urządzać Ignacy Hilary hr. Moszczyński, właściciel N. W r. 1815 wybudował on na ten cel dom o 8 pokojach i 10 łazienkach a 20 wannach drewniannych,. W 1851 r. przybył drugi budynek, w r. 1816 trzeci, w r. 1817 osobny budynek dla żydów o 30 pokojach a 40 wannach; w 1870 r. urządzono sale zabaw i teatr. W miesiącach letnich przebywał tu sam hrabia, a jego nadworna muzyka i nadworni aktorowie uprzyjemniali gościom pobyt. W latach następnych aż do 1834, przybyło jeszcze kilka budynków. Okres ten czasu najpomyślniejszy dla zakładu. W r. 1834 przebywało tu 200 gości, jakkolwiek urządzenie łazienek pozostawiało wiele do życzenia. Tutejsze źródła siarczane zaliczano do lepszych w Galicyi. Źródeł tych było cztery. Dwa dostarczały wodę do kąpieli, jedno do picia. Pierwszą analizę wody niemirowskiej robił Steller, aptekarz z Żółkwi, w r. 1821 (ob. Rozmaitości z r. 1825, Na 23); w latach 1829 i 1830 czynił doświadczenia u samego źródła Teodor Torosiewicz ze Lwowa (ob Mnemosyne, Galizischer Abendblatt, 1832, JTs 72 i Rozmaitości, 1832, Ki 27); ponowną, gruntowniejszą analizę dokonał znowu Steller w r. 1833 (Carl Steller „Das Niemirower Bad, physikalisch-chemisch untersucht, Lemberg, 1833). Po wielkim pożarze, który w 1834 r. zniszczył miasteczko, zaczął i zakład kąpielowy podupadać a dotąd się nie podniósł. Bliższe szczegóły podają dziełka: Ueber die kalte salinische Schwefelquelle zu Niemirów, v. dr. Seidel, Wiedeń, 1837 r. i Źródła mineralne w Galicyi na Bukowinie p. T. Torosiewicza, Lwów, 1879, str. 140. W zbiorze Pawlikowskiego we Lwowie znajduje się rycina, przedstawiająca niemirowskie źródło kąpielowe. Miasteczko N. powstało na gruntach Wróblaczyna. Stefan Batory, nagradzając zasługi Jędrzeja Fredry z Pleszowic, położone w wojnie moskiewskiej, pozwolił przywilejem, danym pod Wielkiemi Łukami w r. 1570, ażeby tenże w dobrach swych dziedzicznych Wróblaozyn nad rzekami Smerdoch i Czarna leżących, założył miasta Niemirów (Brectio oppidi Niemirów ex villa Wrublaczyn ad fluvium Smerdoch et Czarna). W dalszym ciągu obdarza król osiadających prawem magdeburskiem, uwalnia od podatków i ciężarów publicznych do lat 4, od opłaty ceł, targowego i mostowego, ustanawia skład soli z żup ruskich, zaprowadza targ we wtorek i jarmarki na św. Maryą Magdalenę i św. Jadwigę. Dobra te dostały się w r. 1615 po kądzieli Janowi ze Żmigrodu Stadnickiemu, staroście nowomiejskiemu, który tu fundował kościół. W r, 1655 lub 1656 uległo mko zniszczeniu przez pożar (czyt. Literaturnyj Sbornyk, Lwów, 1874, str. 123). Dnia 7 października r. 1672 odniósł Sobieski pod N. świetne zwycięstwo nad Tatarami. Rozgromiwszy dwa zagony tatarskie pod Narolem, stanął on o świcie dnia tego pod Cieszanowem i Lubaczowem, gdzie rozbił niewielki oddział i nie czekając ruszył dalej na Radruż ku N. Pod Bruśnią zebrał wiele dzieci i bydła, które Ordyńcy w ucieczce zostawili, i dopadłszy uciekających pod Horyńcem i Niemirowem, tak dzielnie na nich natarł, że nieprzyjaciel, „jak oczy wybrał, na pięć albo sześć szlaków, wprzód, w zad i w poprzek rzuciwszy się, jassyr, konie zdobyczne i własne bachmaty rzucając, pieszo w las, gdzie oczy niosły uciekał." Wojsko goniło na 3 mile pierzchających, ścieląc gęstym trupem szlaki, i odbiło dzieci, kobiet i innego ludu szlacheckiego i pospolitego do 12.000. Nazajutrz rano kazał Sobieski pozbierać dzieci, rozproszone dokoła po polaoh, i naznaczywszy na nie jałmużnę, odesłał je do najbliższego monastefu, a sam puścił się dalej w pogoń za nieprzyjaoielem (Kulczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I, cz. II, str. 1803 i list Sobieskiego do króla z pod Niemirowa). Dyaryusz ekspedycyi wojska koronnego przeciwko Tatarom (a Grabowskiego, Ojczyste Spominki, I, 192) tak pisze o tej potyczce:,,... poszliśmy prosto pod Niemirów, gdzie wszystkie ich schodziły się szlaki. Przychodząc ku Oryńcom (t. j. Horyniec) doszliśmy ich odwodu, za którym nie poszliśmy, aniśmy się im pokazali, żebyśmy kosza ich nie przestrzegli. Dowiedziawszy się tedy Imp. marszałek w. kor że koaz cały pod Niemiro wem stał, komenderował przed wojskiem p. Linkiewicza z kilkaset ludzi, zaktóremi w też tropy następowało wojsko. Przypadłszy owi ludzie niespodzianie na kosz nieprzyjacielski, tak go zaraz zmięszali, że rzucając wszystko, uciekać trzema szlakami poczęli, których w też tropy przypadłszy wojsko, na trzy i lepiej mile goniło, gęstym trupem ścieląc szlaki. Żywcem pod sto ich wzięto, między którymi siła znacznych murzów. Prowadził tych Tatarów Dziambotgierej sułtan, i zagony swoj e k-oło Krzeczowa, Przemyśla, Jarosławia, Ulanowa rozpuściwszy, wiele bardzo dusz chrześcijańskich w ciężką byli zabrali niewolę, których wszystkich (pod 20.000 ich było) tu pod Niemirowem odgromiliśmy." Werdum, podróżujący po Polsce w r. 1672, był w N. ii. 18 kwietnia i tak pisze o tej miejscowości: „Było to niegdyś wcale zgrabne miasto, otoczone wałem z ziemi, z bramami drewnianemu Na południe broni go jezioro, na ktorego brzegu wznosi się ładny zamek. Papieski kościół jest z kamienia, ruski z drzewa, ratusz także z drzewa. Miasto należy dziedzicznie do pana Żabnickiego (Stadnickiego). Czyt. Liske, Cudzoziemcy w Polsce, str. 113. Z dokumentów, odnoszących się do N., możemy wymienić: Ustawy dla cechu tkackiego, podano w Dodatku do Gazety Lwow. z r. 1853, str. 246 i 248. Ustawy te przepisane z ustawy cechu płóciennego jaworowskiego a potwierdzone przez Andrzeja Fredrę, założyciela raka, a także przez Jana ze Żmigrodu Stadnickiego, potwierdził Aleksander Stadnicki w r. 1624, Wiktoryn Stadnicki w r. 1682 i Aleksander Stadnicki w r. 1757. Dokumentem, wydanym we Lwowie d. 10 czerwca 1643 r. Ewa z Lewca Stadnicka, na Wiechowioach dziedziczna a na N. dożywotnia pani funduje i wyposaża bractwo szkap lorza Najświętszej Panny przy kościele farnym pod wezw. Trójcy Przenajświętszej w Niemirowie (Arch. Bernard we Lwowie, C. t. 134, str. 297—299). Dokumentem wydanym w N. d. 16 czerwca 1680 r. Wiktoryn ze Żmigrodu Stadnicki, kasztelan przemyski, w Niemirowie, Szczyrcu, Wankowicach, Gojsku i Podlasiu dziedzic i Teresa z Tomisławic, połową tych dóbr wyposażona a na wszystkich dożywotnia pani, a na Białobokach per jut obligcUorium na Zapalonm per jut conmunioat\vum dziedziczka, wyposażają kościół w Niemirowie (ib., C. t. 163, str. 1290—1302). Pamiętnik szczepłocki wspomina, że w N. istniał niegdyś klasztor bazyliański (Szematyzm monastyrów bazyliańskich, Lwów, 1867, str. 1879.
[SGKP]