Obycz, pow. krzemieniecki

Obycz, w dok. Obucz, wś cerkiewna nad dopł. Wilii, pow. krzemieniecki, na zach. od mka Rachmanowa. Jestto jedna z najdawniejszych osad w tej okolicy, położona w ogromnym jarze, dokoła okolona staremi drzewami. Niegdyś dziedzictwo rodziny Popielińsfcioh, następnie Bohowitynów Szumbarskich, z których Michał uczynił d. 22 czerwca 1579 r. wieczysty zapis Rachmanowa i O. Walentemu Wkryńskiemu. W kilka lat później Wkryński napowrót ustępuje majętność tą Bohowityczom, a odtąd już O., wszedłszy do składu fortuny rachmanowskiej, we wszystkiem dzieli jej losy i koleje. Od Bohowitynów wraz z Rachmanowem przechodzi we" władanie Czartoryskich, później Wiśniowieckich, ostateoznie zaś Radziwiłłów. W 1806 r. od ks. Dominika Radziwiłła kupuje wś O. Maliński, czesnik łęczycki, który znów odprzedaje ją Różańskim, w których posiadaniu do niedawna pozostawał. W pobliżu wsi, u stóp stromej góry, w uroczysku zwanym Tatarynieo, wznosi się niewielki monasterek murowany, starożytnej, wschodniej architektury, pod w. św. Mikołaja, fundowany w 1368 r. przez kn. Konstantego Ostrogskiego, który nadto zapisał dla niego łany, sianożęcie i dwa stawy do wydzielonych gruntów przytykające. W 1566 r. Bohowitynowie zagarniają przemooą ziemie przez zakonników posiadane. Wówozas ihumen tego monasteru ojciec Melenoyusz Dżiusa udał się osobiście do króla Zygmunta Augusta i uzyskał od niego list, wydany w Knyszynie 5 lut. X indykta 1567 r., nakazujący Bohowitynom zwrócenie zagarniętych gruntów. Listjten, ogłoszony przez T. J. Steckiego (ob. Wołyń, t. II: 68—9), wciągnięty i oblatowany d. 24 maja 1568 r. do akt krzemienieokioh, przechowuje sie dotąd w kopii urzędowej w archiwum monasterskim. W 1605 r. Tatarzy zniszczyli zupełnie monaster, zakonników uprowadzili w niewolę, kosztowności zrabowali a księgi i dokumenty spalili. Monaster wówczas pozostał pustką, a grunty do niego niegdyś należące zabrali ówoześni dziedzioe Rachraanowa i O. ks. Wiśniowieccy. W kilkadziesiąt lat dopiero osiadł tu ks. Tymoteusz Kochalski, bazylianin, instalowany przez ks. Jeremiego Wiśniowieckiego, który zrestaurował monaster i wydzielił część dawniejszych gruntów. Wkrótce monaster zaludnił się i do lepszego bytu 'przyszedł. Po skasowaniu bazylianów zamieniony został na monaster dla mnichów prawosławnyoh, których kilku do dziś dnia tu zamieszkuje. Opis O. podał Stecki (Wołyń, t. II: 66 — 70) Porów. także Pamiat. Kij. Aroh. Kom., t. IV, cz. 2: 201; Arch. J.Z.R., cz.III, t.2:525.
[SGKP]