Podegrodzie Spiskie, hr. spiskie

Podegrodzie Spiskie, Podhradź al. Podzamcze, słów. Podhrad, niem. Kirchdrauf, węg. Szepes-Vdralya, miasto w hr. spiskiem (Węgr.), -w pow. i dystrykcie spiskim, przy gościńcu z hr. szaryskiego (z Szerokiej) do Lewoczy i Czwartku (Donnersmarkt), pod 49° płn. sz. g. a 38° 25' 20" wsch. dłg., w pięknej dolinie, wznieś. 435 mt. npm. Niem. Kirchdrauf powstało z przekręcenia nazwy Kirchdorf; węgierska Szepes-Vś,ralya oznacza Podzamcze. Szepes Yaralya, w dawnych dokumentach Suharto podane, oznaczało w odległych czasach gromadę domów, które legły na zach. zboczu góry zamkowej, gdzie dzisiaj ciągnie się ulica Podzamcze. W tej to części miasta mieszkali ongi urzędnicy i czeladź zamkowa. To Podzamcze stanowiło bardzo ważny punkt w hr. spiskiem. Tu odbywali urzędnicy hrabstwa swoje zgromadzenia, naradzając się nad sprawami sądowemi i politycznemi swego kraju (Analecta Scep., III, 296). Później odbywano zgromadzenia jużto w Kieżmarku, jużteż w Lewoczy naprzemian. W skutek przybycia sa skich osadników, którzy zamieszkali pod zamkiem, zwiększyło się Podzamcze i utworzyło osobną niemiecką gminę Kirchdrauf (Supp. Anal. Scep., 1, 61). P. należało do 1 stycznia 1876 do związku 16 miast spiskich, na czele którego stała Nowa Wieś Spiska (Igló). Po rozwiązaniu tego związku przeszło pod zarząd hrabstwa spiskiego, podobnie jak pozostałe i uzyskało własny magistrat. W 1880 r. było 3256 mk., z których większa część mówi słowackim, mniejsza niemieckim językiem. Według szem. duch. dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rz.-kat. 2634, gr.-kat. 34, prot. 700, nieun. 373, żyd. 217, razem 3958. Par. rz.-kat. założona r. 1174. Posiada metryki chrztu od r. 1662, ślubów i zmarłych z r. 1723. Kościół p. w. Narodzenia N. P. M. Do par. należą: Kolbach z kość. fil. p. w. św. Józefa, dwa młyny Kolbach, młyn Rybniczek i domy Haj powyżej miasta i za Hornadem. W całej parafii było r. 1878 rz.-kat 3091, gr.-kat. 35, prot. 700, nieun. 432, żyd. 220, razem 4478. Oprócz tego jest tu także kościół z klasztorem braci miłosierdzia p. w. św. Jana, a na cmentarzu kaplica p. w. św. Krzyża. Protestanci mają swój kościół a żydzi synagogę. Dla każdego z trzech wyznań są oddzielne szkoły. Szkoła katolicka stanęła dopiero r. 1879. Miasto liczy 541 dm. a obszar gminy wynosi 3543 katastr. sążni kw. Mieszkańcy trudnią się handlem. Jarmarki tygodniowe, nadane miastu r. 1456 przez króla Władysława, należą do najświetniejszych na całym Spiżu. Najstarsze domy, dziś jeszcze istniejące, pochodzą z XV i XVI w. Na rynku wznosi się statua Matki Boskiej postawiona przez Teodora Lubomirskiego, starostę spiskiego. Istniały tu także klasztory, później zniesione (Anal. Scep., I, 416). Dziś jest tylko klasztor braci miłosierdzia, najstarszy tego zakonu klasztor na Węgrzech, założony r. 1650 przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Jakkolwiek miasto w skutek bojów, u stóp zamku staczanych, wiele ucierpiało, przecież należy dziś do najpiękniejszych miast spiskich. Na wschód od miasta, na wysokiej górze (634 mt., a więc niemal 200 mt. nad miastem), wznosi się zamek, który hrabstwu temu nadał nazwę. W dokumentach mianują go Cips, Zips, Cepus, Scepus i t. p.; Niemcy zowią go Zipserhaus, Węgrzy Szepesvar, a Słowacy Spiski Zamek. Według jednych zgorzał od pioruna, według drugich od ognia, powstałego w karczmie zamkowej r. 1780. Również nie wiele wiadomo o założeniu jego; wszelako już istniał r. 1120, gdyż dokumenta wspominają Borysa, burgrabiego zamku. Dokładny topograficzny opis zamku wraz z historycznemi uwagami podał Józef Hradszky (Jahrb. des Ung. KarpathenVerein. z 1883 r., t. X; ob. też Weber, Zipser Geschichtsund Zeitbilder, Leutschau, 1880). W miejscu jest sąd powiat., st. poczt., urząd tel. i st. kol. żel, W okolicy miasta ciągnie się w kierunku płn.-płd. dział górski, dziko poszarpany, składający się z dyluwialncgo tufu wapiennego, z lieznemi szczelinami i jamami. W płd. krańcu tegoż działu wznosi się skała Drevenik, w starych dokumentach Durnik zwana, pod względem botanicznym bardzo ważne stanowisko. W niej mieści się piękna grota lodowa Podegrodzką zwana, którą w nowszych czasach zbadał prof. dr. Samuel Roth (ob. Einige Hochlen Ober-Ungarns w VIII t. Jahrb. des ungarischen Karpathen-Vereines, 1881, Str. 417—421).
[SGKP]