ZEM IANIE POLSCY X X WIEKU
Digitalizacja
SOŁTAN PEREŚWIET- JAN ROMUALD h. własnego, czyli Syrokomla odm. (ur. ok. 1870), wł. maj. Pereświetów (pow. rzeczycki). Syn Lucjana i Justyny z Jacynów. Rodzeństwo: 1. Antonina; 2. Stanisława, za Adamem Makowskim.
Maj. Pereświetów, w którym osiadł J. S. w 1. 80. XIX w., obejmował ziemię o powierzchni 512 ha. Stanowił zapewne resztę znacznych posiadłości Sołtanów z tzw. młodszej, białoruskiej gałęzi tego rodu, wywodzącej się od Jana, syna Jana Aleksandrowicza Sołtana i księżniczki Maryny Sołomereckiej. Do połowy XIX w. należało do nich także Sołtanowo o powierzchni ok. 3400 ha, od 1853 własność Mikołaja Wołka-Łaniewskiego, byłego marszałka pow. rzeczyckiego. Do czasu uwłaszczenia do Sołtanów należała wieś Kaperówka.
Ośrodkiem maj. Pereświetów był dwór, pochodzący prawdopodobnie z pierwszych dziesięcioleci XIX w. Drewniany, kryty gontem, z gankiem o dwóch parach drewnianych filarów wspierających trójkątny, otoczony gzymsem szczyt, stał wśród ogrodu krajobrazowego, z kolistym gazonem przed podjazdem, obsadzonym dekoracyjnymi krzewami. Wejście z ganku prowadziło do przedpokoju, a stąd do jednego z dwóch głównych pomieszczeń, którym był pokój stołowy z wielkim stołem pośrodku i z umieszczonym na wprost wejścia w prawym rogu ołtarzykiem Lucjana, przyszłego księdza. Po lewej stronie znajdowały się wejścia, kolejno od strony przedpokoju: do salonu, a następnie do dwóch sypialń. Po prawej stronie pokoju stołowego były tylko jedne drzwi, prowadzące do pokoju przejściowego, z oknem w szczycie, z którego po prawej stronie prowadziły drzwi do dwóch pokojów gościnnych, a po lewej kolejno do sypialni gospodarza, gospodyni i do kuchni. Ściany zdobiły liczne portrety członków
rodziny, często w strojach narodowych, z emblematami polskości. W pewnym oddaleniu od dworu wznosił się mniejszy budynek, w którym rezydowały dwie krewne J. S. Najbliższe sąsiedztwo dla Pereświetowa stanowił Osowiec, wl. Chomskich i w części Lubiczankowskich — Mieczysława (10.02.1890 w gub. kijowskiej -12.10.1926 w Wilnie, prawnuka Jana Lubiczankowskiego, pierwszego znanego wł. Osowca) i Ireny z Rodziewiczów (18.05.1892 w Wilnie - 19.05.1958 w Warszawie, jako Sielska), rodzonej siostry Heleny Nowickiej. Wobec nadciągającej rewolucji swoje siedziby opuścili zarówno Lubiczankowscy, docierając jesienią 1918 do Wilna, jak i Sołtanowie z Pereświetowa, którzy w 1918 zamieszkali w Białymstoku, a następnie w Sokółce. W 1918 spalony został Pereświetów.
J. S. poślubił Karolinę z Rodziewiczów, córkę Michała i Marii z Wołłowiczów (zm. w 1932).
Ich dzieci: 1. Stanisław (17.01.1896 w Pereświetowie -14.11.1945 w Otwocku), od ok. 1922 asystent w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, gdzie odnalazł i wydal L isty Fryderyka Chopina do Jana Białobłockiego (W. 1926); jego badania umożliwiły odtworzenie genealogii francuskiej rodziny kompozytora. Od jesieni 1927 przez kilka miesięcy przebywał w seminarium w Pińsku, następnie zamieszkał u rodziców w Sokółce, przygotowując pracę doktorską „Powstanie na Litwie w r. 1830-31”, z której fragment opublikował jako aneks do tomu pod red. H. Mościckiego Powstanie 1831 roku na Litwie. Wspomnienia uczestników (Wilno 1931); w 1930 wstąpił do zakonu benedyktynów, śluby zakonne złożył w Zevenkerken w Belgii; ostatnie lata życia, ciężko chory, spędził u brata Lucjana w Kolonii Wileńskiej i w sanatorium w Otwocku; 2. Kazimierz (4.03.1898 w Pereświetowie -1965 w Warszawie), po ukończeniu gimnazjum ochotniczo wstąpił do WP, zamieszkał w Warszawie, gdzie do wypadków majowych 1926 był ppor. w Szwadronie Przybocznym Prezydenta Rzeczypospolitej S. Wojciechowskiego; przeniesiony służbowo do 1 P. Szwoleżerów im. J. Piłsudskiego, mianowany rtm. i dowódcą 3 szwadronu ckm. W kampanii wrześniowej 1939 dowódca ww. szwadronu; w niewoli niem. od 27.09.1939, w Oflagu II C w Woldenbergu; w 1944 ewakuowany do Oflagu VII A w Murnau, wyzwolonego przez wojska alianckie; automatycznie wcielony do Brygady Karpackiej II Korpusu gen. W. Andersa we Włoszech; w 1. 1945-1947 w Armii Polskiej w Wielkiej Brytanii; do kraju wrócił w 1948, gdzie został zdemobilizowany i przeniesiony do rezerwy; zamieszkał w Warszawie. Jego potomkowie: 2.1. Michał (ur. w 1929), 2.1.1. Michał (ur. w 1962), syn 2 .I.I.I. Michał (ur. w 1992); 3. Lucjan (5.051906 w Pereświetowie - 21.01.1951 w obozie w miejscowości Inta w Korni ASSR); w 1915 uczeń rosyjskiego gimn. realnego w Homlu; od 1918 zamieszkał w Białymstoku, a następnie w Sokółce; od 1923 uczeń w Gimn. im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie; po otrzymaniu świadectwa dojrzałości w 1926 przez rok studiował na Wydz. Prawa UW, potem wstąpił do Seminarium Duchownego w Wilnie — prymicja 5.05. 1933; wikary w kościele św. Jana w Wilnie; od 1.10.1937 w Kolonii Wileńskiej z misją organizowania parafii; w sierpniu 1939 zmobilizowany jako kapelan 5 p. p. Legionów im. J. Piłsudskiego; po ustaniu działań wojennych powrócił do Kolonii Wileńskiej; w maju 1940 deportowany przez władze litewskie do parafii w pow. olickim; od sierpnia 1940 ponownie w Kolonii Wileńskiej; z 16 na 17.09.1943 aresztowany przez Niemców jako jeden ze stu zakładników, trafił do obozu koncentracyjnego w Parwejniszkach, uwolniony 11.11.1943; w czasie walk AK o Wilno 7.07.1944 niósł pomoc potrzebującym. Aresztowany przez władze sowieckie 31.12.1944; zesłany do Workuty, skąd powrócił we wrześniu 1946; aresztowany wiosną 1949, skazany na 25 lat pracy w obozie karnym, wywieziony został do miejscowości Inta (Korni ASSR), gdzie zm.
Krzysztof Cwiertniewski