Poniemoń, pow. mariampolski

Poniemoń albo P. Frentzela, os. miejska, dawniej miasteczko, na lewym brzegu Niemna, w pobliżu Kowna, pow. mariampolski, gm. Poniemoń-Pożajście, par. Poniemoń, odl. 50 w. od Maryampola, 107 w. od Suwałk, leży w pobliżu ujścia Jesi do Niemna, powyżej Kowna. Posiada ko albo ściół par. katolicki, szkołę początkową, stacyą pocztową przy trakcie bocznym wychodzącym w Wejwerach od szosy warszawsko-kowieńskiej, 83 dm., 1886 mk. W 1827 r. było 63 dm., 898 mk. W XVI w. P. był wsią, należącą do Stanisława Bouffałła, podkom. parnawskiego, który ją sprzedał w 1568 r. Andrzejowi Dankowskiemu za 800 kop groszy litew. W XVIII w. dziedzicem P. został Szymon Syruć, kaszt, witebski (życiorys jego skreślił Jul. Bartoszewicz w Kalendarzu warszawskim Strąbskiego za 1856 r.). Od potomków Syrucia po kądzieli, z których ostatnim był Karol Prozor, nabył dobra te w 1800 r. Piotr Lebrecht Frentzell za 39,383 talarów. Około 1858 r. jeszcze ta sama rodzina posiadała te dobra. W czasie przeprawy armii francuskiej przez Niemen w 1812 r. Napoleon obrał główną kwaterę w P. i przemieszkiwał w jedynym domu piętrowym drewnianym w rynku miasteczka. Dotąd jeszcze nazywają Napoleońską górę przy ujściu Jesi do Niemna, z której Napoleon miał się przypatrywać przeprawie wojsk przez Niemen. Zdaje się, że ów kasztelan Syruć był założycielem miasteczka. On też wzniósł tu w 1763 r. kościół parafialny, z muru pruskiego, p. w. św. Apost. Szymona i Judy. W 1771 r. uposażył on parafią procentem od 50,000 złp. zahypotekowanych na dobrach P. Pierwszym proboszczem był ks. Bernard Syruć, pijar; miał mieszkanie i stół we dworze. Wkrótce jednak kościół ten, dla niestarannej budowy zapewne, popadł w ruinę a nabożeństwo odbywało się nadal w małej cerkiewce uniackiej, wzniesionej dla sprowadzonych tu osadników z dóbr ukraińskich Syrucia i zdaje się przekształconej następnie w parafialny kościołek. Miasteczko nie mogło się rozwinąć dla braku warunków. Skutkiem biednego stanu zamienione zostało już w 1825 r„ decyzyą Namiestnika królestwa, na osadę wiejską, lecz następnie, za staraniem dziedziców odzyskało prawo miejskie w 1837 r., gdyż tym sposobem mogli tu osiadać żydzi, którym pobyt we wsiach był wzbroniony. To też w 1858 r. jest tu 82 dm. i do 1300 mk., samych niemal żydów (ob. Połujański, „Wędrówki po gubernii augustowskiej, 354i nast.). P. podobno zwał się dawniej Siemianów, czego śladem ma być rzeczka Siemianka, dopływ Niemna w obrębie Poniemonia. Pod osadą leżą: P.-Górny (2 dm., 98 mk., w 1827 r. 6 dm., 34 mk.) i P.-Dolny, wś (w 1827 r. 15 dm., 107 mk.).
P. par,, dekanat mariampolski, 4883 dusz P.-Pożajście, gmina, należy do sądu gm. okr. III w Godle wie, ma 8589 mk., rozległości 21,284 mr., st. poczt. Poniemoń. W skład gminy wchodzą: Boby kły albo Wicie, wś i fol., Dąbrowo fol., D.-Prywatne, D. Rządowe, Dobiła, Dworaliszki-Nowe, D.-Stare, Prencelhof, Girniki, Gogi, Jarmoliszki, wś i fol., Kępiszki fol., Leonowo, Łowmiany, Łysa-Góra, Marynka albo Graużyszki fol., Mazury, Morgieniki Pogiermońskie, M.-Rożelskie, Orłowiszki, Pilona, P.-Dodatkowa, Podpilona, Podrożele, wś i fol., Podwojszwidowo, Pokalniszki, Pomera nia, Poniemoń os., P.-Górny fol., Potomulszele, Pożajście, Rożele, R.-Zaścianek, Roki albo Rokokiemio, Rymiszki, wś i fol., Samity albo Stary-Szlanów, Słoboda, Szlanowo, Szyłany, Taurokienie, Tursona, wś i fol., Użupie, Waleryanów, Wierszożygle, Wojnotraki-Pogiermeńskie, W.-Rożelskie, Wojszwidowo, Wojszwidowskie, Wiecie, Żegżdry, wś i fol. i Żaneta.
[SGKP]