Krasiczyn, pow. przemyski

Krasiczyn, pow. przemyski, woj. podkarpackie
Najstarsza informacja pisana dotyczy Krasiczyna, a dokładniej Śliwnicy, pobliskiej wioski, na gruntach, której wybudowano zamek oraz Krasic, pochodzi z XIV wieku Ówczesny właściciel Śliwnicy i Krasic, wójt przemyski Michał, zapisał dochody z wójtostwa w Przemyślu i Krośnie dla cerkwi św. Mikołaja w Przemyślu, a dochody ze wsi Krasice na katedrę rzymską. Jan Baranko oraz po połowie jego syn Mikołaj i Paweł, który przybrał nazwisko Śliwnicki byli spadkobiercami właściciela Śliwnicy i Krasic. Z rodziny Śliwnickich w przyszłości wyszło kilku protoplastów rodów, właścicieli sąsiednich miejscowości: Wapowskich, Orzechowskich, Krzywieckich.

Wsią królewską Krasice stały się w latach czterdziestych XV wieku. W tym samym czasie Sliwnica należała do wsi zasobnych, z dworem, dwoma młynami, karczmą, cerkwią. Po wielu latach Jakub z Siecina otrzymał rękę Barbary Orzechowskiej. W niedługim czasie odkupił on od podstarościego przemyskiego Wacława Śliwnickiego, Śliwnicę i tu zamieszkał w istniejącym dworze obronnym, który postanowił przekształcić w obronne fortalicjum późniejszy zamek. Wacław Śliwnicki funkcję podstarościego pełnił od 1524 r., dość długo, bo do 1539 r. występował jako dziedzic. W inwentarzu dóbr starostwa przemyskiego w roku 1542, to jest jeszcze później, odnotowano, że przynależne do nich lasy kruhelskie stykają się z Prałkowcami., graniczą także z dobrami Śliwnickiego. Nie wiadomo jednak, czy jego posiadłość przeszła w ręce nowego właściciela za jego życia, czy już po śmierci.

W dziejach wspomnianego już wcześniej dworu ważny okres przypadła na czas, kiedy jego właścicielem był W. Śliwnicki, z jego to inicjatywy dwór nabrał charakteru budowli obronnej. O takim zamierzeniu przesądziło niebezpieczeństwo najazdów nieprzyjaciół i miejscowych wielmożów. Według informacji ks. Stanisława Orzechowskiego, dobra Wacława Śliwnickiego niszczył również Piotr Kmita, z którym nie wiadomo na jakim tle doszło do nieporozumienia.

Dalsze prace budowlane przy dworze przypisywać można przedsięwzięciom Jakuba Krasickiego. Ożeniony z Barbarą Orzechowską Jakub Siciński za zgodą królewską stał się dzierżawcą Krasic i miejscowego sołectwa i mimo, że nie był właścicielem, zaczął używać urobionego od nazwy tej miejscowości nowego nazwiska. Zapoczątkował tym samym historię rodu Krasickich herbu Rogala. Powstanie miasteczka Krasiczyna związane jest z realizacją zamierzenia Marcina Krasickiego, który dla swojej familii... na pamiątkę i obronę wzniósł okazałą rezydencję i organicznie złączone z nią wspólną osią architektoniczną miasteczko. Syn Jakuba Krasickiego- Stanisław był inicjatorem budowy w Śliwnicy potężnego zamku obronnego, zaś wnuk Jakuba - Marcin Krasicki wystąpił z nową, w pełni przemyślaną koncepcją tworzenia Śliwnickiego gniazda rodowego. W 1598 r. rozpoczął przebudowę zamku, która prowadził do przekształcenia go we wspaniałą rezydencję magnacką. Tak się stało - w 1614 r. zakończono główne prace. W czasie przebudowy rezydencji wprowadzono zmiany w jej układzie przestrzennym, nad zalewem, utrudniającym dostęp do zamku przerzucono most kamienny. Wszystkie zmiany prowadzone przez właściciela rezydencji związane były z lokacją miasta. Pałac nosił nazwę utworzoną od nazwiska rodowego - Krasiczyn. Utworzona w 1602 r. nazwa wkrótce została rozciągnięta na wybudowane w latach 1615 - 1620 miasteczko, od 1624 r. posiadające sąd ławniczy, od 1627 r. pieczęć miejską. Niestety ,przywilej lokacyjny omawianego miasta nie zachował się, z tego też powodu dokładna data lokacji nie jest ustalona. Nazwa miejscowości Krasiczyn i jej korelacje z nazwiskiem właścicieli w różnych opracowaniach historycznych są sugerowane, jakoby nazwisko miało pochodzić od nazwy zamku. Jest to nawiązanie do wyobrażeń najwybitniejszego dotąd przedstawiciela tego rodu, biskupa Ignacego Krasickiego, który pisząc niegdyś o krasiczyńskim zamku, twierdził, że:
Jego się imieniem zwali Ci, którzy go zbudowali.

Niestety wszelkie domniemania nie mają jednak żadnego uzasadnienia. Według badań Motylewicza, miasteczko miało rzemieślników 15 specjalności, zrzeszonych w miejscowym bractwie cechowym, którzy w późniejszym czasie dołączyli do cechu w Dubiecku, skupiającego wszystkich rzemieślników z latyfundium Krasickich. Wokół rynku w 1628 roku stało 25 domów 1-4 - izbowych, 6 było murowanych, a 5 z murowaną ścianą frontową. Oo strony zachodniej miasteczko było częściowo obwarowane. W razie najazdu ludność chroniła się w murach zamkowych, co zdarzało się wielokrotnie. Po raz ostatni w latach 1945 - 46, podczas walk polsko - ukraińskich. W 1726 roku rezydencja magnacka dewastowana była przez wojska rosyjskie. Dane dotyczące rekonstrukcji zamku po tych zniszczeniach i częściowej jego przebudowy , opierane są wyłącznie na wynikach badań architektonicznych zabytkowej substancji obiektu. Kilkanaście lat później, a dokładnie w 1777 r., Krasiczyn należał do grupy miast od 500 do 1000 mieszkańców, wyprzedzając np. Birczę, Fredropol i Krzywczę, lub ustępując Kańczudze, Rybotyczom i Tyczynowi. Powodzie, które nawiedziły miasteczko, niestety bardzo go zniszczyły. Mieszkańcy nie przystąpili do odbudowy, lecz opuścili zrujnowane domy i przenieśli się na wyższe tereny, przy obecnej drodze Dybawka - Śliwnica.

Z badań wynika, że w 1768 r. zmarła Ludwika z Mniszków Potocka. Zgodnie z jej testamentem klucz krasiczyński otrzymał w spadku jej bratanek - Michał Jerzy Mniszek, wówczas marszałek wielki koronny. Do rodu Mniszków, właścicieli głównych kompleksów dóbr ziemskich znajdujących się przy Rzeczypospolitej, klucz krasiczyński był nabytkiem mało atrakcyjnym a wręcz z uwagi na swoje położenie poza ówczesną granicą - kłopotliwy. To przyczyniło się do sprzedania dóbr przez Stanisława Jerzego, a ich właścicielką w 1794 r. stała się Anna hr. Pinińska. Po niej dziedzicem tych włości został przypuszczalnie jej syn Jerzy hr. Pinińskiej wraz z żoną Katarzyną z Koszyckich. Po rychłej śmierci Jerzego majątek przejęła wspomniana Katarzyna, która ponownie wyszła za mąż za Jana Grabińskiego . Po śmierci drugiego męża, Katarzyna Grabińska stała się wyłączną dziedziczką omawianych włości i postanowiła zamieszkać w zamku krasiczyńskim. W 1825 r. zdecydowała zapisać dobra swojemu synowi., Józefowi Pinińkiemu. W jego posiadaniu majątek znajdował się przez niecałe 10 lat; w 1834 r. postanowił go sprzedać innemu rodowi ziemskiemu. Dzień sprzedaży przypadł na 5 października 1835 r., a nowym właścicielem stał się Leon ks. Sapieha, który doprowadził ją do porządku, jako swoją stałą siedzibę.

W dziejach zamku największą klęską był przypadkowo wzniecony pożar w 1852 roku, powodujący ogromne spustoszenie. Mniejsze szkody poniosła tylko kaplica i baszta Szlachecka oraz wschodnie skrzydło, natomiast ogromne spustoszenie wyrządziły płomienie, niszcząc doszczętnie wnętrze skrzydła północnego, budynki mieszkalne skrzydła zachodniego oraz baszty: Papieską i Królewską. Bryła zamku uległa poważnemu zdeformowaniu , a poniesione straty były nie do oszacowania ( kominki skruszały, stracono obrazy, meble, rzeźby, tkaniny i wiele innych cennych elementów wyposażenia ). Do gruntownej odbudowy zamku przystąpiono w 1860 roku. Prace prowadzono bardzo powoli do 1903 r. Zmieniło się otoczenie zamku, osuszono fosy , częściowo je zasypano oraz otwarto nowy wjazd od strony wschodniej. W parku uporządkowano drzewa i krzewy oraz zasadzono nowe. Walki toczone w czasie I wojny światowej o twierdzę przemyską wyrządziły duże straty na zamku krasiczyńskim. Zniszczone były mury wieży Zygmuntowskiej, logii, dachy skrzydeł mieszkalnych , pokrycie, kopuła i latarnia kaplicy, grzebienie attyk. Już w 1915 roku przystąpiono do odbudowy pałacu.

Niestety wybuch II wojny światowej przerwał prace remontowe prowadzone przez Adolfa Szyszko – Bohusza. Zamek został doszczętnie zdemolowany. W 1940 r. całkowicie zniszczone zabytkowe wnętrze kaplicy. Moskale porozbijali grobowce Sapiehów, a ciała sprofanowali. W zamku urządzono sowiecki szpital wojenny. Parę lat później 1944-46 ukrywała się w zamku ludność nękana przez bandy UPA. Potężne mury budowli obroniły mieszkańców Krasiczyna przed sowietami. Dopiero w 1950 r. rozpoczęto prace budowlane związane z odrestaurowaniem skrzydła wschodniego i północnego, które przeznaczono na ośrodek szkoleniowy dla Związku Samopomocy Chłopskiej. W 1955 r. zamek przejęło Ministerstwo Leśnictwa i Rolnictwa, tworząc tu Technikum Leśne z internatem. Zaczęto odbudowę baszty Papieskiej i Królewskiej. W 1971 r. Technikum Leśne przeniosło się do Leska a pieczę nad zamkiem przejęła Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie, która wraz z Ministerstwem Kultury zleciła remonty i konserwację. Prace remontowe nie przyniosły oczekiwanych efektów. W 1990 r. na mocy decyzji wojewody przemyskiego FSO stała się właścicielem zamku, wznowiono również prace remontowe pod kierownictwem prof. Marka Kwiatkowskiego. Od 1998 r. właścicielem zamku jest Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie.

Bibliografia

http://www.krasiczyn.pl

Krasiczyn - zamek