Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Rzeszów
8.11.2009 23:29
Rzeszów - stolica województwa podkarpackiego
Archeologiczne znaleziska dowodzą, że jeszcze przed uzyskaniem prawa lokacyjnego Rzeszów był już dużą osadą położoną w rejonie dzisiejszego Staromieścia (Antiqua Reschow). Pierwsza udokumentowana wzmianka o grodzie pochodzi z 1354 roku, kiedy to Rzeszów otrzymał prawa miejskie. Król Kazimierz Wielki darował miasto rycerzowi i dyplomacie Janowi Pakosławicowi, który z wdzięczności przyjął nazwisko - Rzeszowski. Zgodnie z jego wolą miasto przeniesiono w miejsce dzisiejszego Starego Rynku. Ród Rzeszowskich władał miastem do roku 1583.
W 1363 roku istniał już w Rzeszowie kościół parafialny, a w roku 1406 otworzono parafialną szkołę. Na początku XV wieku miasto zniszczył pożar. Odbudowane, otrzymało wiele przywilejów: pozwolenie na sprzedaż piwa, wina oraz soli, zgodę na prowadzenie kramów rzemieślniczych oraz pobieranie opłat celnych i myta przewozowego. Dzieki temu oraz wytyczeniu przez Rzeszów głównych szlaków komunikacyjnych do Krakowa i Lwowa oraz Dukli i Sandomierza - znaczenie miasta nad Wisłokiem szybko rosło. W roku 1430 Rzeszów uzyskał prawo pędzenia bydła z Rusi do Krakowa i dalej, aż do Niderlandów. W 1589 r. Sejm Warszawski uznał rzekę Wisłok za spławną, dzięki czemu powstał nowy szlak handlowy, wiodący przez San i Wisłę do Gdańska.
W wieku XVI miasto posiadało już dobrze zorganizowaną administrację, na którą składały się sąd i rada miejska (od 1633 r. zwana Magistratem). Członkowie jej pełnili kolejno funkcję burmistrza. Kupcy rzeszowscy utrzymywali rozległe kontakty handlowe z Warszawą, Krakowem, Wrocławiem a także Litwą, Mołdawią i Węgrami. Mieszczanie szybko się bogacili, rozwijało się rzemiosło zorganizowane w cechach. I chociaż nie omijały Rzeszowa częste pożary, wojny, łupieskie napady Wołochów i Tatarów - miasto za każdym razem podnosiło się z upadku i rosło.
Ostatnie ćwierćwiecze XVI w. i pierwsze czterdzieści lat XVII w. to czas największej świetności miasta, które stało się ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła. Ten "złoty okres" w rozwoju Rzeszowa związany jest ściśle w nowym suwerenem - Mikołajem Spytkiem Ligęzą. Właściciel rozbudował i ufortyfikował Rzeszów w sposób na owe czasy nowoczesny, fundował wyposażenie kościoła, łożył na nowe budowle municypalne. W roku 1591 wzniósł ratusz miejski, w 1600 r. rozpoczął budowę okazałego zamku, a następnie otoczył miasto wałami obronnymi (1627 r.). W latach 1624 - 1629 ufundował warowny klasztor oo. Bernardynów, w którego świątyni miało znaleźć się przyszłe mauzoleum rodu Ligęzów. O zamożności Rzeszowa świadczą księgi miejskie z końca XVI i początku XVII wieku, które wymieniają wielu działających na jego terenie złotników. Wśród nich wyjątkową pozycję piastował mistrz Wawrzyniec Kasprowicz.
W roku 1638 Rzeszów wraz z okolicznymi włościami przeszedł we władanie rodu Lubomirskich. Jerzy Sebastian Lubomirski - potomek bogatej magnackiej rodziny - był człowiekim wykształconym, politykiem, utalentowanym dowódcą wojskowym. Założył w roku 1658 słynne później Kolegium Pijarów, będące wówczas jedną z nielicznych w Polsce szkół średnich. Wśród jego wykładowców był ksiądz St. Konarski. Na przestrzeni wieków podwoje szkoły opuściło wielu sławnych póżniej Polaków m. in.: Ignacy Łukasiewicz, Władysław Sikorski, Władysław Szafer, Julian Przyboś.
Na przełomie XVI i XVII wieku miasto rozrosło się, wykraczając poza dotychczasowe średniowieczne granice. Szybko jednak - na skutek wojen, tragicznego pożaru w roku 1681 oraz niefortunnej polityki kolejnych właścicieli z rodu Lubomirskich, zaczęło podupadać.
Lubomirscy, czerpiąc znaczne korzyści z handlu zbożem, dążyli równocześnie do ograniczenia swobód mieszczan, rzemieślników i kupców. Rzeszów, zyskując jako siedziba magnatów tracił jednocześnie znaczenie gospodarczo - handlowe.
W okresie konfederacji barskiej 13 sierpnia 1769 roku pod Rzeszowem - w rejonie dzisiejszej dzielnicy Pobitno - doszło do bitwy pomiędzy oddziałami konfederatów a oddziałami rosyjskimi. Po bitwie ciała zabitych pochowano a nad mogiłą Polaków, dla upamiętnienia batalii, usypano zachowany do dziś kopiec ziemny.
Upadek miasta ostatecznie przyspieszyło zajęcie Małopolski - w roku 1772 - przez zaborcze wojska austriackie. W rok później uczyniono z Rzeszowa siedzibę obwodu administracyjnego - cyrkułu. W zamku Lubomirskich władze austriackie ulokowały sąd i więzienie.
Liczące 3,3 tys. mieszkańców miasto wraz z rozległym terytorium Małopolski (zwanej przez zaborców Galicją) na okres 146 lat weszło w skład imperium Habsburgów. Jego położenie na rubieży monarchii, bliskość granicy z Cesarstwem Rosyjskim, w strefie potencjalnego konfliktu dwóch mocarstw (a więc i wysokiego ryzyka inwestycyjnego), spowodowało odpływ lokalnego kapitału. Rzeszów jako ośrodek miejski coraz bardziej tracił na znaczeniu.
Ożywcze impulsy w rozwoju miasta pojawiły się dopiero w połowie XIX wieku. W roku 1844 Rzeszów nabył od księcia Jerzego Lubomirskiego prawo dominalne i w rok później stał się miastem wolnym.
Uzyskanie przez Galicję znacznych swobód politycznych i gospodarczych w ramach Austro-Węgierskiej Monarchii było kolejnym wydarzeniem sprzyjającym rozwojowi Rzeszowa. W roku 1858 do miasta doprowadzono linię kolejową, którą następnie, w 1863 roku, przedłużono do Lwowa.
W roku 1848 w Galicji zniesiono pańszczyznę. Oznaczało to w pełni rynkową gospodarkę w rolnictwie, ale także wolną konkurencję o miejsca pracy na wsi. Ujawniło się ogromne bezrobocie. Mieszkańcy przeludnionych, ubogich galicyjskich wiosek emigrowali "za chlebem" do Ameryki, Niemiec i Francji, ale także do pobliskich miast. W roku 1910 Rzeszów liczył 23 tysiące mieszkańców. Połowę z nich stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego. Niewielkie miasteczko zaczęło się przekształcać w miejski ośrodek kapitalistyczny. W roku 1888 pojawiły się w nim telefony, w 1900 powstała gazownia i gazowe lampy uliczne, a 11 lat później uruchomiono elektrownię oraz rozpoczęto zakładanie sieci wodociągowej.
W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej Rzeszów zyskał nową funkcję jako zaplecze twierdzy przemyskiej. W tym czasie, na północnych krańcach Austro-Węgierskiej Monarchii trwała intensywna rozbudowa infrastruktury militarnej. Dla Rzeszowa oznaczało to poważny dopływ kapitału z kasy cesarskiej. Ten okres koniunktury wykorzystał, sprawujący przez 17 lat swoją funkcję, burmistrz Stanisław Jabłoński. Za jego urzędowania ukończono wiele inwestycji budowlanych (koszary, szkoły, przebudowę ratusza) oraz stworzono infrastrukturę miejską (oświetlenie elektryczne, gaz, nowe wodociągi, brukowane ulice). Zbliżający się kres monarchii austriackiej sprzyjał narastaniu nastrojów niepodległościowych. W roku 1918 rozpoczęła w Rzeszowie działalność Polska Organizacja Wojskowa, której komendantem był Leopold Lis-Kula, późniejszy bohater walk o niepodległość Polski.
Z okresu II Rzeczypospolitej najlepiej zapisały się w historii Rzeszowa lata 1937-1939. W ramach rządowego programu rozwoju polskiego przemysłu obronnego, w środkowej Małopolsce powstały podwaliny tzw. Centralnego Okręgu Przemysłowego. W Rzeszowie zlokalizowano Państwowe Zakłady Lotnicze, produkujące do dziś silniki lotnicze oraz filię poznańskiej Fabryki H. Cegielskiego, wytwarzającą działa przeciwlotnicze. Spowodowało to ożywienie inwestycyjne Rzeszowa, które zapewniło mieszkańcom liczne miejsca pracy. W tym czasie miasto otrzymało również kanalizację typu rozdzielczego.
W okresie międzywojennym stacjonował w Rzeszowie duży garnizon wojskowy, w skład którego wchodziła 10 Brygada Pancerno-Motorowa dowodzona przez generała Stanisława Maczka.
Podczas II wojny światowej Rzeszów uległ częściowemu zniszczeniu. W gruzach legły zabytki, kamienice i zakłady przemysłowe. Hitlerowcy wymordowali wielu rzeszowian, niszcząc prawie zupełnie lokalną społeczność żydowską.
W roku 1944, po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej, Rzeszów awansował do miana stolicy województwa i centrum administracyjno-kulturalnego południowo-wschodniej Polski. To zadecydowało o tempie rozwoju miasta. Przez przyłączenie do Rzeszowa w 1952 roku terenów sąsiadujących jego obszar powiększył się ponad czterokrotnie.
W latach 1950-60 modernizacji poddano centrum. Zbudowano nowe domy mieszkalne i różne obiekty użyteczności publicznej (m. in. gmachy Urzędu Wojewódzkiego i ówczesnego Komitetu Wojewódzkiego PZPR, halę targową, kino "Zorza", Dom Handlowy "Delikatesy". Rozpoczęto kontynuację budowy osiedli mieszkaniowych w rejonie ulic Hetmańskiej (pierwsze rzeszowskie wieżowce 1960-63) i Dąbrowskiego. W latach następnych powstały osiedla: Piastów (1960-65), Baranówka I (1962-71), Tysiąclecia (1963-75) i Pułaskiego (1973-75), w 1969 r. rozpoczęto budowę Nowego Miasta. Rozbudowano także system komunikacji.
Po II wojnie światowej Rzeszów stał się najważniejszym ośrodkiem akademickim Polski południowo-wschodniej. W roku 1963 powstały dwie pierwsze rzeszowskie wyższe uczelnie - Wyższa Szkoła Pedagogiczna oraz Wyższa Szkoła Inżynieryjna, która w roku 1974 została przekształcona w Politechnikę Rzeszowską im. Ignacego Łukasiewicza. Politechnika Rzeszowska prowadzi do dziś jedyny w kraju kierunek kształcenia pilotów lotnictwa cywilnego. W 1969 r. Uniwersytet im. Marii Skłodowskiej w Lublinie utworzył w Rzeszowie swoją filię, a w 1993 r. do grona rzeszowskich uczelni w dołączyły: Akademia Rolnicza oraz Wyższe Seminarium Duchowne. Kolejnym etapem rozwoju ośrodka akademickiego w Rzeszowie był rok 1996, kiedy do grona rzeszowskich uczelni publicznych dołączyły dwie uczelnie prywatne: Wyższa Szkoła Zarządzania oraz Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania. Do 2000 roku w mieście funkcjonowało siedem wyższych uczelni, na których kształciło się ok. 40 tys. studentów.
W wyniku prac powstałej w 1993 r. w Rzeszowie Fundacji Rozwoju Ośrodka Akademickiego 1 września 2001 r. działalność rozpoczął Uniwersytet Rzeszowski, powołany w oparciu o Wyższą Szkołę Pedagogiczną, Filię Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej z Lublina i Wydział Zamiejscowy Akademii Rolniczej z Krakowa, który zajmuje się kształceniem przyszłych nauczycieli, prawników, ekonomistów oraz pracowników administracji. Pełną gamę kierunków edukacji w Rzeszowie uzupełniają: Wyższe Seminarium Duchowne oraz uczelnie niepaństwowe: Wyższa Szkoła Zarządzania, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza działająca w podrzeszowskim Tyczynie oraz Zamiejscowy Wydział Administracyjno - Prawny Wyższej Szkoły Administracji i Zarządzania w Przemyślu, z siedzibą w Rzeszowie. Ponad 45 tys. uczniów z miasta i regionu zdobywa wiedzę w licznych szkołach średnich, gimnazjach oraz szkołach podstawowych. Rzeszów jest więc miastem ludzi młodych.
Podstawą ekonomicznego rozwoju miasta było jego intensywne uprzemysłowienie. Na bazie zniszczonej przez okupanta filii fabryki Cegielskiego od 1948 roku powstawały Zakłady Zmechanizowanego Sprzętu Gospodarstwa Domowego "Predom Zelmer". W dekadzie lat 60. i 70. wybudowano kilka nowych zakładów przemysłowych, m.in. Zakłady Mięsne, Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego "Alima", Zakłady Graficzne, Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne "Polfa", Zakłady Automatyki Motoryzacyjnej, Zakłady Optyczne "Optores", Fabrykę Wyrobów ze Srebra "Resovia-Silver", Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Conres".
Procesowi uprzemysłowienia towarzyszyła intensywna urbanizacja Rzeszowa. W tym czasie powstały dwa największe osiedla mieszkaniowe - Baranówka oraz Nowe Miasto. W latach 80 dołączyło do nich osiedle Krakowska-Południe. Równolegle rozwijało się budownictwo jednorodzinne - powstały osiedla Zimowit i Biała.
Przez kilka stuleci nieodłącznym elementem grodu nad Wisłokiem byli - wraz ze swoją kulturą, zwyczajami i religią - Żydzi. W czasie II wojny światowej ta licząca kilkanaście tysięcy społeczność została niemal całkowicie wymordowana, a jej materialny dorobek - zniszczony. Dzisiaj pozostały po nich nieliczne ślady w postaci dwóch synagog, cmentarza-kirkutu oraz nazw kilku ulic. Dla upamiętnienia tragedii sprzed półwiecza, Rada Miasta Rzeszowa I kadencji w 1990 roku jednemu z placów miejskich, związanych z losami społeczności żydowskiej, nadała miano Placu Ofiar Getta. W 1991 roku przebywał w Rzeszowie Papież Jan Paweł II. Podczas uroczystego spotkania, w którym uczestniczyło prawie milion osób, Ojciec Święty beatyfikował zmarłego w 1924 r. ks. bpa Józefa Sebastiana Pelczara, ordynariusza diecezji przemyskiej, twórcę żeńskiego Zakonu Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego.
Miarą awansu miasta było także powołanie - 25 marca 1992 roku - przez Papieża Jana Pawła II Diecezji Rzeszowskiej. Rzeszów został jej stolicą, a kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa podniesiono do rangi katedry. Pierwszym biskupem nowo powstałej diecezji mianował Ojciec Święty biskupa Kazimierza Górnego. Biskupem pomocniczym został ks. bp Edward Białogłowski.
Od grudnia 1997 roku miasto posiada hejnał, który rozbrzmiewa z Ratusza co trzy godziny. W 1999 r., po kolejnym podziale administracyjnym kraju, Rzeszów został stolicą nowego województwa podkarpackiego. Dziś Rzeszów jest największą aglomeracją miejską południowo-wschodniej Polski, niekwestionowanym centrum handlowym i gospodarczym, największym ośrodkiem akademickim i kulturalnym tej części kraju.
Archeologiczne znaleziska dowodzą, że jeszcze przed uzyskaniem prawa lokacyjnego Rzeszów był już dużą osadą położoną w rejonie dzisiejszego Staromieścia (Antiqua Reschow). Pierwsza udokumentowana wzmianka o grodzie pochodzi z 1354 roku, kiedy to Rzeszów otrzymał prawa miejskie. Król Kazimierz Wielki darował miasto rycerzowi i dyplomacie Janowi Pakosławicowi, który z wdzięczności przyjął nazwisko - Rzeszowski. Zgodnie z jego wolą miasto przeniesiono w miejsce dzisiejszego Starego Rynku. Ród Rzeszowskich władał miastem do roku 1583.
W 1363 roku istniał już w Rzeszowie kościół parafialny, a w roku 1406 otworzono parafialną szkołę. Na początku XV wieku miasto zniszczył pożar. Odbudowane, otrzymało wiele przywilejów: pozwolenie na sprzedaż piwa, wina oraz soli, zgodę na prowadzenie kramów rzemieślniczych oraz pobieranie opłat celnych i myta przewozowego. Dzieki temu oraz wytyczeniu przez Rzeszów głównych szlaków komunikacyjnych do Krakowa i Lwowa oraz Dukli i Sandomierza - znaczenie miasta nad Wisłokiem szybko rosło. W roku 1430 Rzeszów uzyskał prawo pędzenia bydła z Rusi do Krakowa i dalej, aż do Niderlandów. W 1589 r. Sejm Warszawski uznał rzekę Wisłok za spławną, dzięki czemu powstał nowy szlak handlowy, wiodący przez San i Wisłę do Gdańska.
W wieku XVI miasto posiadało już dobrze zorganizowaną administrację, na którą składały się sąd i rada miejska (od 1633 r. zwana Magistratem). Członkowie jej pełnili kolejno funkcję burmistrza. Kupcy rzeszowscy utrzymywali rozległe kontakty handlowe z Warszawą, Krakowem, Wrocławiem a także Litwą, Mołdawią i Węgrami. Mieszczanie szybko się bogacili, rozwijało się rzemiosło zorganizowane w cechach. I chociaż nie omijały Rzeszowa częste pożary, wojny, łupieskie napady Wołochów i Tatarów - miasto za każdym razem podnosiło się z upadku i rosło.
Ostatnie ćwierćwiecze XVI w. i pierwsze czterdzieści lat XVII w. to czas największej świetności miasta, które stało się ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła. Ten "złoty okres" w rozwoju Rzeszowa związany jest ściśle w nowym suwerenem - Mikołajem Spytkiem Ligęzą. Właściciel rozbudował i ufortyfikował Rzeszów w sposób na owe czasy nowoczesny, fundował wyposażenie kościoła, łożył na nowe budowle municypalne. W roku 1591 wzniósł ratusz miejski, w 1600 r. rozpoczął budowę okazałego zamku, a następnie otoczył miasto wałami obronnymi (1627 r.). W latach 1624 - 1629 ufundował warowny klasztor oo. Bernardynów, w którego świątyni miało znaleźć się przyszłe mauzoleum rodu Ligęzów. O zamożności Rzeszowa świadczą księgi miejskie z końca XVI i początku XVII wieku, które wymieniają wielu działających na jego terenie złotników. Wśród nich wyjątkową pozycję piastował mistrz Wawrzyniec Kasprowicz.
W roku 1638 Rzeszów wraz z okolicznymi włościami przeszedł we władanie rodu Lubomirskich. Jerzy Sebastian Lubomirski - potomek bogatej magnackiej rodziny - był człowiekim wykształconym, politykiem, utalentowanym dowódcą wojskowym. Założył w roku 1658 słynne później Kolegium Pijarów, będące wówczas jedną z nielicznych w Polsce szkół średnich. Wśród jego wykładowców był ksiądz St. Konarski. Na przestrzeni wieków podwoje szkoły opuściło wielu sławnych póżniej Polaków m. in.: Ignacy Łukasiewicz, Władysław Sikorski, Władysław Szafer, Julian Przyboś.
Na przełomie XVI i XVII wieku miasto rozrosło się, wykraczając poza dotychczasowe średniowieczne granice. Szybko jednak - na skutek wojen, tragicznego pożaru w roku 1681 oraz niefortunnej polityki kolejnych właścicieli z rodu Lubomirskich, zaczęło podupadać.
Lubomirscy, czerpiąc znaczne korzyści z handlu zbożem, dążyli równocześnie do ograniczenia swobód mieszczan, rzemieślników i kupców. Rzeszów, zyskując jako siedziba magnatów tracił jednocześnie znaczenie gospodarczo - handlowe.
W okresie konfederacji barskiej 13 sierpnia 1769 roku pod Rzeszowem - w rejonie dzisiejszej dzielnicy Pobitno - doszło do bitwy pomiędzy oddziałami konfederatów a oddziałami rosyjskimi. Po bitwie ciała zabitych pochowano a nad mogiłą Polaków, dla upamiętnienia batalii, usypano zachowany do dziś kopiec ziemny.
Upadek miasta ostatecznie przyspieszyło zajęcie Małopolski - w roku 1772 - przez zaborcze wojska austriackie. W rok później uczyniono z Rzeszowa siedzibę obwodu administracyjnego - cyrkułu. W zamku Lubomirskich władze austriackie ulokowały sąd i więzienie.
Liczące 3,3 tys. mieszkańców miasto wraz z rozległym terytorium Małopolski (zwanej przez zaborców Galicją) na okres 146 lat weszło w skład imperium Habsburgów. Jego położenie na rubieży monarchii, bliskość granicy z Cesarstwem Rosyjskim, w strefie potencjalnego konfliktu dwóch mocarstw (a więc i wysokiego ryzyka inwestycyjnego), spowodowało odpływ lokalnego kapitału. Rzeszów jako ośrodek miejski coraz bardziej tracił na znaczeniu.
Ożywcze impulsy w rozwoju miasta pojawiły się dopiero w połowie XIX wieku. W roku 1844 Rzeszów nabył od księcia Jerzego Lubomirskiego prawo dominalne i w rok później stał się miastem wolnym.
Uzyskanie przez Galicję znacznych swobód politycznych i gospodarczych w ramach Austro-Węgierskiej Monarchii było kolejnym wydarzeniem sprzyjającym rozwojowi Rzeszowa. W roku 1858 do miasta doprowadzono linię kolejową, którą następnie, w 1863 roku, przedłużono do Lwowa.
W roku 1848 w Galicji zniesiono pańszczyznę. Oznaczało to w pełni rynkową gospodarkę w rolnictwie, ale także wolną konkurencję o miejsca pracy na wsi. Ujawniło się ogromne bezrobocie. Mieszkańcy przeludnionych, ubogich galicyjskich wiosek emigrowali "za chlebem" do Ameryki, Niemiec i Francji, ale także do pobliskich miast. W roku 1910 Rzeszów liczył 23 tysiące mieszkańców. Połowę z nich stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego. Niewielkie miasteczko zaczęło się przekształcać w miejski ośrodek kapitalistyczny. W roku 1888 pojawiły się w nim telefony, w 1900 powstała gazownia i gazowe lampy uliczne, a 11 lat później uruchomiono elektrownię oraz rozpoczęto zakładanie sieci wodociągowej.
W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej Rzeszów zyskał nową funkcję jako zaplecze twierdzy przemyskiej. W tym czasie, na północnych krańcach Austro-Węgierskiej Monarchii trwała intensywna rozbudowa infrastruktury militarnej. Dla Rzeszowa oznaczało to poważny dopływ kapitału z kasy cesarskiej. Ten okres koniunktury wykorzystał, sprawujący przez 17 lat swoją funkcję, burmistrz Stanisław Jabłoński. Za jego urzędowania ukończono wiele inwestycji budowlanych (koszary, szkoły, przebudowę ratusza) oraz stworzono infrastrukturę miejską (oświetlenie elektryczne, gaz, nowe wodociągi, brukowane ulice). Zbliżający się kres monarchii austriackiej sprzyjał narastaniu nastrojów niepodległościowych. W roku 1918 rozpoczęła w Rzeszowie działalność Polska Organizacja Wojskowa, której komendantem był Leopold Lis-Kula, późniejszy bohater walk o niepodległość Polski.
Z okresu II Rzeczypospolitej najlepiej zapisały się w historii Rzeszowa lata 1937-1939. W ramach rządowego programu rozwoju polskiego przemysłu obronnego, w środkowej Małopolsce powstały podwaliny tzw. Centralnego Okręgu Przemysłowego. W Rzeszowie zlokalizowano Państwowe Zakłady Lotnicze, produkujące do dziś silniki lotnicze oraz filię poznańskiej Fabryki H. Cegielskiego, wytwarzającą działa przeciwlotnicze. Spowodowało to ożywienie inwestycyjne Rzeszowa, które zapewniło mieszkańcom liczne miejsca pracy. W tym czasie miasto otrzymało również kanalizację typu rozdzielczego.
W okresie międzywojennym stacjonował w Rzeszowie duży garnizon wojskowy, w skład którego wchodziła 10 Brygada Pancerno-Motorowa dowodzona przez generała Stanisława Maczka.
Podczas II wojny światowej Rzeszów uległ częściowemu zniszczeniu. W gruzach legły zabytki, kamienice i zakłady przemysłowe. Hitlerowcy wymordowali wielu rzeszowian, niszcząc prawie zupełnie lokalną społeczność żydowską.
W roku 1944, po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej, Rzeszów awansował do miana stolicy województwa i centrum administracyjno-kulturalnego południowo-wschodniej Polski. To zadecydowało o tempie rozwoju miasta. Przez przyłączenie do Rzeszowa w 1952 roku terenów sąsiadujących jego obszar powiększył się ponad czterokrotnie.
W latach 1950-60 modernizacji poddano centrum. Zbudowano nowe domy mieszkalne i różne obiekty użyteczności publicznej (m. in. gmachy Urzędu Wojewódzkiego i ówczesnego Komitetu Wojewódzkiego PZPR, halę targową, kino "Zorza", Dom Handlowy "Delikatesy". Rozpoczęto kontynuację budowy osiedli mieszkaniowych w rejonie ulic Hetmańskiej (pierwsze rzeszowskie wieżowce 1960-63) i Dąbrowskiego. W latach następnych powstały osiedla: Piastów (1960-65), Baranówka I (1962-71), Tysiąclecia (1963-75) i Pułaskiego (1973-75), w 1969 r. rozpoczęto budowę Nowego Miasta. Rozbudowano także system komunikacji.
Po II wojnie światowej Rzeszów stał się najważniejszym ośrodkiem akademickim Polski południowo-wschodniej. W roku 1963 powstały dwie pierwsze rzeszowskie wyższe uczelnie - Wyższa Szkoła Pedagogiczna oraz Wyższa Szkoła Inżynieryjna, która w roku 1974 została przekształcona w Politechnikę Rzeszowską im. Ignacego Łukasiewicza. Politechnika Rzeszowska prowadzi do dziś jedyny w kraju kierunek kształcenia pilotów lotnictwa cywilnego. W 1969 r. Uniwersytet im. Marii Skłodowskiej w Lublinie utworzył w Rzeszowie swoją filię, a w 1993 r. do grona rzeszowskich uczelni w dołączyły: Akademia Rolnicza oraz Wyższe Seminarium Duchowne. Kolejnym etapem rozwoju ośrodka akademickiego w Rzeszowie był rok 1996, kiedy do grona rzeszowskich uczelni publicznych dołączyły dwie uczelnie prywatne: Wyższa Szkoła Zarządzania oraz Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania. Do 2000 roku w mieście funkcjonowało siedem wyższych uczelni, na których kształciło się ok. 40 tys. studentów.
W wyniku prac powstałej w 1993 r. w Rzeszowie Fundacji Rozwoju Ośrodka Akademickiego 1 września 2001 r. działalność rozpoczął Uniwersytet Rzeszowski, powołany w oparciu o Wyższą Szkołę Pedagogiczną, Filię Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej z Lublina i Wydział Zamiejscowy Akademii Rolniczej z Krakowa, który zajmuje się kształceniem przyszłych nauczycieli, prawników, ekonomistów oraz pracowników administracji. Pełną gamę kierunków edukacji w Rzeszowie uzupełniają: Wyższe Seminarium Duchowne oraz uczelnie niepaństwowe: Wyższa Szkoła Zarządzania, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza działająca w podrzeszowskim Tyczynie oraz Zamiejscowy Wydział Administracyjno - Prawny Wyższej Szkoły Administracji i Zarządzania w Przemyślu, z siedzibą w Rzeszowie. Ponad 45 tys. uczniów z miasta i regionu zdobywa wiedzę w licznych szkołach średnich, gimnazjach oraz szkołach podstawowych. Rzeszów jest więc miastem ludzi młodych.
Podstawą ekonomicznego rozwoju miasta było jego intensywne uprzemysłowienie. Na bazie zniszczonej przez okupanta filii fabryki Cegielskiego od 1948 roku powstawały Zakłady Zmechanizowanego Sprzętu Gospodarstwa Domowego "Predom Zelmer". W dekadzie lat 60. i 70. wybudowano kilka nowych zakładów przemysłowych, m.in. Zakłady Mięsne, Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego "Alima", Zakłady Graficzne, Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne "Polfa", Zakłady Automatyki Motoryzacyjnej, Zakłady Optyczne "Optores", Fabrykę Wyrobów ze Srebra "Resovia-Silver", Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Conres".
Procesowi uprzemysłowienia towarzyszyła intensywna urbanizacja Rzeszowa. W tym czasie powstały dwa największe osiedla mieszkaniowe - Baranówka oraz Nowe Miasto. W latach 80 dołączyło do nich osiedle Krakowska-Południe. Równolegle rozwijało się budownictwo jednorodzinne - powstały osiedla Zimowit i Biała.
Przez kilka stuleci nieodłącznym elementem grodu nad Wisłokiem byli - wraz ze swoją kulturą, zwyczajami i religią - Żydzi. W czasie II wojny światowej ta licząca kilkanaście tysięcy społeczność została niemal całkowicie wymordowana, a jej materialny dorobek - zniszczony. Dzisiaj pozostały po nich nieliczne ślady w postaci dwóch synagog, cmentarza-kirkutu oraz nazw kilku ulic. Dla upamiętnienia tragedii sprzed półwiecza, Rada Miasta Rzeszowa I kadencji w 1990 roku jednemu z placów miejskich, związanych z losami społeczności żydowskiej, nadała miano Placu Ofiar Getta. W 1991 roku przebywał w Rzeszowie Papież Jan Paweł II. Podczas uroczystego spotkania, w którym uczestniczyło prawie milion osób, Ojciec Święty beatyfikował zmarłego w 1924 r. ks. bpa Józefa Sebastiana Pelczara, ordynariusza diecezji przemyskiej, twórcę żeńskiego Zakonu Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego.
Miarą awansu miasta było także powołanie - 25 marca 1992 roku - przez Papieża Jana Pawła II Diecezji Rzeszowskiej. Rzeszów został jej stolicą, a kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa podniesiono do rangi katedry. Pierwszym biskupem nowo powstałej diecezji mianował Ojciec Święty biskupa Kazimierza Górnego. Biskupem pomocniczym został ks. bp Edward Białogłowski.
Od grudnia 1997 roku miasto posiada hejnał, który rozbrzmiewa z Ratusza co trzy godziny. W 1999 r., po kolejnym podziale administracyjnym kraju, Rzeszów został stolicą nowego województwa podkarpackiego. Dziś Rzeszów jest największą aglomeracją miejską południowo-wschodniej Polski, niekwestionowanym centrum handlowym i gospodarczym, największym ośrodkiem akademickim i kulturalnym tej części kraju.
Bibliografia
http://nowy.erzeszow.pl/historia/historia-rzeszowa