Złoczowski powiat

Złoczowski powiat (w atlasie Kummersberga karty: 22, 23, 32, 33; szt. gener. Z. 5, 0. 31, 32, Z. 6, C. 31, 32, 33, Z. 7, C. 31, 32, 33) leży między 49° 35' a 50° płn. szer. i 42° 10' a 43° 51' wsch. dług. od P. Na płn.-zach. leży powiat kamionecki, na płn.-wsch. brodzki, na wsch. tarnopolski, na płd. tarnopolski i brzeżański, na zach. przemyślański. Złoczów znajduje się w środku obszaru. Najdalszy punkt od Złoczowa na płd.-wsch. (płd.-wsch. kraniec Jezierny) leży o 43 kim. w prostej linii, na płn. zach. (płn.-zach. kraniec Kutkowa) o 31 kim., na płn. (płn. kraniec Juszkowic) 22 kim., na płd. (płd. kraniec Pomorzan) 23 kim. Obszar powiatu o-bejmuje 1850*72 kim. kwadr. Gmin administracyjnych jest 140 (20 w obrębie sądu powiat. Olesko, 52 w okręgu sądu pow. Zborów, 68 w okr. sądu pow. Złoczów); obszarów dworskich 131 (18 w okr. sądu Olesko, 51 w okr. sądu Zborów, 62 w okr. sądu Złoczów). W obrębie sądu pow. Olesko leżą miasteczka: Białykamień, Olesko i wsi: Bołoźynów, Buzek, Chwałów, Cze-remosznia, Czyszki, Hucisko, Jaśkowice, Kąty, Ożydów, Podhorce, Podlesie, Przewłóczna, Rozważ, Sobolówka, Sokołówka, Usznia, Zahorce i Zakomarze, W obrębie sądu pow. Zborów miasteczka: Jezierna, Pomorzany i Zborów, i wsi: Bereniowce, Białkowee, Białogłowy, Białokiernica, Bogdanówka, Bobutyn, Bubszczany, Bzowica, Cecowa, Daniłowce, Harbuzów, Hodów, Hukałowce, Iwaczów, Jackowce, Jarczowce, Jarosławice, Jezierzanka, Kabarowce, Kalne, Kor-szyłów, Kudobińce, Kudynowee, Łopuszany, Mackowce, Manajów, Meteniów, Młynówce, Moniłówka, Mszana, Nesterowce, Neterpińce, Nuszcze, Olejów, Ostaszowee, Perepelniki, Pleśniany, Podhajczyki, Presowce, Rozhadów, Serwery, Sławna, Torków, Trawotłoki, Tustogłowy, Urłów, Wołczkowce, Żabin i Zarudzie. W obrębie sądu pow. Złoczów: miasto Złoczów, miasteczka Gołogóry i Sassów i wsi: Bałuczyn, Bełżec, Bezbródy, Bieniów, Boniszyn, Bortków, Bronisławo wka, Chilczyce, Chmielowa, Czyżów, Firlejówka, Folwarki, Gołogórki, Horodyłów, I Huta Werehobuzka, Jasionówce, Jelechowiee, Kniażę, Kołtów, Kondratów, Koropiee, Krasne, i Krasnosielce, Kropiwna, Kruków, Kutkorz, Lackie Małe, Lackie Wielkie, Łuka, Majdan Goło-górski, Mitulin, Nowosiółki, Olszanica, Olszanka Mała, Opaki, Ostrowezyk Polny, Pietrycze, Płuhów, Pobocz, Poczapy, Podlipce, Remizowce, Ruda Kołtowska, Ryków, Ścianka, Skniłów, Skwarzawa, Snowicz, Stronibaby, Strutyn, Szpikłosy, Trędowacz, Trościaniee Mały, Ucisz-Ików, Uhoree, Werchobuż, Wicyń, Woroniaki, Zalesie, Zarwanica; Zarzecze, Zaszków, Zazule, Żuków i Żulice. Powiat zajmuje część niziny Bugu i źródłowiska Styru, wschodnią część Go-łogór, Woroniaki z rozległemi odnogami i północną część wyżyny podolskiej. Północno-zachodnia część powiatu i kraniec północny jest przeto niziną, środkowa część po Płuhów i północno-wschodnia od Złoczowa po Podhorce i 0lesko górzysta, część południowa i południowo-wschodnia wyżynna. Takiemu urozmaiceniu powierzchni odpowiadają też różnice w pokładach, w klimacie, szacie roślinnej i charakterze mieszkańców. Nizina Bugu zajmuje prawie czwartą część obszaru, rozseiełająe się w płn.-zach. stronie powiatu, u północnych stoków Gołogór i Woroniaków, odrzynających się od niej stromo. Na przestrzeni między Podlesiem a Zakomarzem łączy się nizina Bugu z niziną Styru, zajmującą północną krawędź powiatu. Nizina Bugu jest jednostajną prawie płaszczyzną, pochylającą się nieznacznie ku północy. Najwyższe jej wzniesienie u płn. stoku Woroniaków wynosi 260 do 270 mt,, najniższe koło Uciszkowa 227 mt. npm. W stronie wsch. łączą się z tą niziną dwie znaczniejsze doliny: złoczowska i górnego Bugu. Gołogóry wchodzą na obszar powiatu obok wsi Mitulina, przyjmują kierunek wschodni, ciągną się przez Nowosiółki, Trędowacz, Gołogórki i Gołogóry, zkąd* wysuwają się więcej na północ obok wsi Ścianki, następnie na wschód po Lackie, gdzie dalszy ich ciąg przyjmuje nazwę Woroniaków. Na północ opadają Gołogóry stromo, ku południowi przechodzą nieznacznie w pagórki wyżyny podolskiej i gubią się zwolna w wyniosłych równinach. Najwyższy ich szczyt „Wapieniarka" na płd. Nowosiółek dochodzi 471 mt.; „Łysa Góra" na zach. od Lackiego do 458 mt., „Hracz* na płd. Majdanu Gołogórskiego do 430 mt. Woroniaki wiją się od Lackiego w kierun ku wschód, przy wznieś. 325 do 420 mt. po Złoczów, następnie w kierunku płd.-wsch. po Płuhów. Od tego głównego pasma, oddzielone doliną Złoczówki, ciągną się Woroniaki, ku płn. na Podhorce i Olesko, spiętrzająclicznemi Cieklinami całą pła.-wsch. część powiatu. Ciekliny te, popsute głębokiemi wertepami i debrami, wysuwają się na zach. aż po Białykamień, Podlesie i Olesko, gdzie kończą się wzgórzami do 370 mt. wysokiemi. W głównem paśmie wznosi się najwyżej do 407 mt. wzgórze św. Jan, na wsch. wsi Lackie Małe; wś Woroniaki położona na wznieś. 375 do 414 mt.; miejscowość „Za lasy" na płd. wsi Woroniaki 420 mt., a „Na mostkach" do 440 mt. Południowa i płd.-wsch. część powiatu zajmuje płn. rąbek wyżyny podolskiej. Zachodnia połać należy do t. z w. Opola, które charakteryzują obszary pagórkowate, zraiernemi dołami; na wschód od tej części Opola rozlega się otwarta, sucha, chłodna, bezleśna prawie a falista cząstka wyżyny podolskiej, po-pruta gdzieniegdzie jarami rzek i potoków. Cała ta część wznosi się po nad 350 mt., a w niektórych miejscach przekracza 400 mt. Wody powiatu należą do dwóch zlewisk: bałtyckiego i czarnomorskiego. Oddziela je linia głównego działu wodnego ciągnąca się pasmem Gołogór i Woroniaków i tychże północnych eieklin. Stok bałtycki zajmuje płn. stronę powiatu z wyjąt kiem płn.-wsch. krańca w okolicy Ożydowa, O leska i Podhorzec; stok czarnomorski płd. część i płn.-wsch. kraniec w okolicy Ożydowa, Oleska i Podhorzec, Wody stoku bałtyckiego zbiera i uprowadza Bug (główny dopł. Wisły), a stoku czarnomorskiego Złota Lipa, Strypa i na małej przestrzeni Seret (główne lewobrzeżne dopływy Dniestru) i Styr (dopływ Prypeci, wpadającej do Dniepru). Dorzecze Bugu zajmuje prawie całą północną część powiatu. Zródłowiska Bugu leżą w kotlinie leśnej między Werchobużem, Opakami, Kruhowem i Kołtowem. Najsilniejsze ze źródeł wy trysku jacy eh na tej przestrzeni znajduje się w Werchobużu; zfcąd też bierze Bug początek. Na moczarowatej przestrzeni między Werehobużem a Kruhowem powstają dwa inne potoki: „potok na Stawisku" i „Bródek na Filarowem", które w Kołtowie zasilają Bug, tworząc t. zw. „Buzek Kruhowśki". Trzeci potok, t.z.w. „Buzek Opacki" wypływa w płn.-zach. stronie wsi Opaki. Wody tych potoków spływają się w Kołtowie i płyną ztąd jednem korytem na płn.-zach. przez Budę Kołtow-sksL, Sassów, Usznie, Czermosznię, Białykamieó i Buzek. Poniżej Buźka zwraca się Bug bardziej na płn.-zach., przepływa Rozważ, Sóbolówkę, Pietrycze, Uciszków i Stronibaby, za któremi opuszcza granicę powiatu, zwracając się na płn. ku Buskowi. Z dopływów znaczniej -szych wymieniamy: Buzek Oleski od praw. brz., Złoczowie od lew. brz., Gołogórkę i Pełtew od lew. brz. Dorzecze Strypy zajmuje płd. i płd.-wsch. część powiatu. Strypa powstaje z kilku ramion, których źródła leżą na płd. stokach Woroniaków i w płn. części wyżyny podolskiej. Ramię środkowe, zwane „Główną Strypa", wypływa we wsi Iwaczowie; ramię „Mała Strypa* we wsi Rykowie; ramię trzecie w Wołczkowcach a wpada od lew. brz. do Głównej Strypy, i ramię, czwarte w Maniłówce, wpada również z lew, brz. do Głównej Strypy. Powyższe ramiona płyną od wsi Pohrebce jednem korytem jako Strypa ku płd. przez Olszankę i Cecowę. Poniżej tej wsi wchodzi Strypa do pow. brze-żaóskiego. W obrębie powiatu złoczows kiego przyjmuje dopływy główne: Hrebelkę i Wósuszkę. Dorzecze Seretu zajmuje kąt płd.-wsch. części powiatu, między źródłowiskami Bugu a Strypy. Leżą tu wsi: Nuszcze. Perepelniki, Harbuzów, Manajów, Hukałowce, Łopuszany, Olejów, Białokiernica, Białogłowy, Neterpińce i Huta Werchobuska. Seret powstaje z trzech ramion: główne wypływa w Majdanie, na płd.-wsch. od Podhorzec, źródła drugiego znajdują się w Hucie Werehobuskiej, trzecie ma początek w Nuszczu, Ramiona te łączą się w Ratyszczu w pow. brodzkim. Ze znaczniejszych dopływów Seretu powstaje w pow. złoczow-skim pot. Łopuszanka w Łopuszanach. Dorzecze Złotej Lipy zajmuje zach.-płd. kraniec powiatu. Rzeka ta powstaje z dwóch ramion, których źródła leżą w powiecie. Ramię prawe wypływa w Majdanie Gołogórskim, lewe w Szpikłosach. Oba ramiona łączą się w pow. brzeżańskim. Do praw. ramienia podąża z powiatu złoczowskiego Zgniła Lipa, nastająca w Żukowie; do lewego Machnówka, powstająca w Machnowcach, i Zwarycz, powstający w Hodowie. Dorzecze Styru zajmuje płn.-wsch. kraniec powiatu, obejmujący miejscowości: Chwałów, Juśkowice, Olesko, Czyszki, Kąty, Sokołówkę, Łabacz, Bołożynów i Przewłocznę (powyższy zarys stosunków oro- i "hydrograficznych jest o-party na pracy Sokalskiego „Rys geogr.-statyst. złoczowskiego okręgu szkolnego, str. 6 do 36). Obszar powiatu rozpada się na 95935 "ha roli, 29861 ha łąk i ogr., 11834 ha past., 36007 ha lasu. Według spisu z r. 1880 było w powiecie 22205 koni, 50350 sztuk bydła rogatego, 13307 owiec, 18223 świń, około 17000 pni pszczół. W r. 1890 było w powiecie 23136 dm. a 148808 mk.,a mianowicie 4412 dm., 26647 mk. w obrębie sądu pow. Olesko, 7838 dm., 49539 mk. w okr. sąd. Zborów, 10886 dm., 72622 mk. w okr. sąd. Złoczów. Według płci było 74118 męż., 74690 kob. Według wyznania 97957 gr. kat., 29460 rz.-kat., 20947 izrael, 444 innych wyzn. Języka rusińskiego używało 96799, polskiego 51071, niemieckiego 721, innych 8 mk. Od 1 lipca 1888 r. tworzy powiat osobny okrąg Szkolny, którego Rada szkolna i inspektor mają siedzibę w Złoczowie. Oprócz szkół wymienionych przy opisie Złoczowa istniało w roku Szkolnym 1895 szkół ludowych 119, a mianowicie 25 z językiem wykładowym polskim, 90 z jęz. wykł. rusińskim, 1 z jęz. wykł. niemieckim, a 3 z jęz. wykł. polsko-rusińskim; 14 szkół 2-klas. a 105 jednoklas. Ilość dzieci obowiązanych do uczęszczania na naukę codzienną wy-!nosiła 17926 (9150 chłopców, 8776 dziewcząt), na naukę dopełniającą 4605 (2411 chł., 21941 dziew.). Uczęszczało na naukę codzienną 11676, na naukę dopełniającą 2418. Nauczycieli było 98 (81 ze świadectwem kwalifikacyjnem, 12 ze świadectwem dojrzałości, 5 bez kwalifikacyi); nauczycielek 38 (24 z świad. kwalif., 5 z Świad. dojrz., 9 bez kwalif.). Kas pożyczkowych gminnych było 93. Kolej żelazna Karola Ludwika wchodzi - w granice powiatu od zach. z pow. przemyślańskiego do wsi Krasne (staeya). Tutaj dzieli się na dwie linie. Jedna biegnie przez płn. krawędź powiatu na płn.-wsch. do pow. brodzkiego w kierunku Brodów i Radziwiłłowa, druga środkiem powiatu na płd.-wsch. przez Złoczów, Zborów do pow. tarnopolskiego ku Tarnopolowi i Podwołoczyskom. Drogi bite wybiegają ze Złoczowa na zach. do Lwowa, na płn.-wsch. do Brodów, na płd.-wsch. do Tarnopola. Od tego ostatniego wybiega jedna droga na płd. do Brzeźan, druga na płn.-wsch. do Załozie. Florę obwodu złoczowskiego badał w r. 1879 dr. Rehman i pomieścił rezultaty poszukiwań w „Sprawozd. komisyi fizyogr." (t. IX). Br. Sokalśki wydał w r. 1885 „Rys geograficzno-statystyczny złoczowskiego okręgu szkolnego wraz z dokładnym opisem miejscowości poszczególnych powiatów złoczowskiego i brodzkiego".
[SGKP]

Opisy miejscowości powiatu złoczowskiego

.