Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Wojna Polsko-Bolszewicka 1919–21
1.12.2009 21:52
Wojna polsko-bolszewicka 1919–21, między Polską a sowiecką Rosją;
Rozpoczęta marszem Armii Czerwonej na Białoruś i Litwę, która XII 1918 zajęła Mińsk, a 5 I 1919 wyparła z Wilna oddziały Samoobrony Litwy i Białorusi (dowódca generał W. Wejtko); strona sowiecka dążyła do wprowadzenia na tych terenach rządów rewolucyjnych; w Polsce rozważano 2 programy terytorialne dotyczące ziem wschodnich: inkorporacyjny (przyłączenie Białorusi i części Ukrainy do Polski) lansowany przez obóz R. Dmowskiego i federacyjny (stworzenie systemu państw narodowych przyjaznych Polsce) J. Piłsudskiego;
14 II 1919 wojska polskiego dotarły w rejon miasteczka Mosty n. Niemnem i zastały tam formacje Armii Czerwonej, które ustąpiły bez walki; do wymiany ognia doszło 16 II 1919, podczas starcia o Maniewicze (na linii kolejowej Kowel–Sarny), które zostały opanowane przez wojska polskiego; 16 IV 1919 WP przeszło do zdecydowanych działań zaczepnych; kawaleria podpułkownika W. Beliny-Prażmowskiego 19 IV opanowała Wilno i utrzymała miasto do przybycia piechoty generała E. Rydza-Śmigłego, grupa generała J. Lasockiego zajęła 17 IV Lidę (walki z Zachodnią Dywizją Strzelców), a grupa generała A. Mokrzeckiego zdobyła 18 IV Nowogródek i 19 IV Baranowicze; oddziały generała Rydza-Śmigłego odniosły kolejno 3 zwycięstwa nad siłami bolszewickimi, zgrupowanymi na północ, wschód i zachód od Wilna (k. Podbrodzia, Oszmiany i Szyrwint), następnie dotarły w połowie V 1919 daleko na północ i wschód po linię Łyngmiany–Ignalino–Hoduciszki–jeziorem Narocz, a grupa generała Lasockiego — po linię jeziora Narocz–Smorgonie–Wiśniew–Piesiewicze; grupa generała Mokrzeckiego walczyła w tym czasie pod Baranowiczami, a grupa generała Listowskiego na zachód od Łunińca i nad dolnym Styrem na Polesiu Wołyńskim. 1 VII WP uderzyło na Mołodeczno (zdobyte 4 VII), na Polesiu zdobyło Łuniniec (10 VII), w połowie VIII powstrzymało kontrofensywę sowiecką pod Nalibokami, przeszło do działań zaczepnych i 8 VIII zdobyło Mińsk.
Od 17 VII wojska polskie zajmowały dogodne pozycje nad Zbruczem, na Wołyniu 9 VIII zdobyły Dubno i Krzemieniec, 13 VIII opanowały miasto i twierdzę Równe, 16 VIII zajęły Ostróg nad Horyniem, 18 VIII wkroczyły do Zasławia, a 30 VIII zaczęły się już umacniać na pozycjach w Olewsku nad Uborcią; na obszarach litewsko-białoruskich 14 VIII zdobyły Ihumeń, 20 VIII zajęły Borysów nad Berezyną, 25 VIII przystąpiły do działań skierowanych na Połock i Dyneburg, 28 VIII użyły po raz pierwszy czołgów i po ciężkich walkach opanowały twierdzę Bobrujsk nad Berezyną, następnie zajęły 2 przyczółki na wschodnim brzegu tej rzeki: w Bobrujsku (1 IX) i w Borysowie (11 IX); 2 IX wojska polskie dotarły do Dźwiny i do 13 IX opanowały linię tej rzeki aż po ujście Dryssy, a po zwycięskich walkach k. Krasławia (11–16 IX) umocniły się nad Dźwiną między Dzisną a Dyneburgiem.
Po przerwie w działaniach wojskowych, X 1919 wojska polskie wznowiły działania zaczepne i do połowy I 1920 opanowały obszary po linię: Uszyca (lewy dopływ Dniestru)–Płoskirów ob. Chmielnicki)–Starokonstantynów–Szepetówka–Zwiahel (ob. Nowogród Wołyński)–Olewsk–Ubarć (prawy dopływ Prypeci)–Bobrujsk–rz. Berezyna–Dyneburg (zdobyty po ciężkich bojach 3–21 I 1920). Kilkakrotnie wznawiane zimą 1919–20 rozmowy pokojowe nie przyniosły rezultatów; nowy sowiecki plan generalnej ofensywy na Europę został wyprzedzony przez działania wojsk polskich na Ukrainie, określane jako wyprawa kijowska, rozpoczęte 25 IV 1920 w porozumieniu z S. Petlurą; siły polskie: 6. armia generała W. Iwaszkiewicza, 2. armia generała Listowskiego i 3. armia generała Rydza-Śmigłego opanowały Ukrainę Prawobrzeżną po linię: Jaruga nad Dniestrem–Lipowiec–Wasylków–Kijów (zdobyty 7 V 1920) z przyczółkiem na wschodnim brzegu Dniepru.
Ofensywa Armii Czerwonej rozpoczęta 29 V na Ukrainie doprowadziła do przerwania 5 VI 1920 frontu polskiego przez armię konną S. Budionnego i do generalnego odwrotu wojsk polskich, zatrzymanego 29 VII–2 VIII 1920 pod Brodami po zwycięstwie nad Budionnym. Rozpoczęta 4 VII 1920 nad rz. Autą i Berezyną kolejna ofensywa wojsk sowieckich, M. Tuchaczewskiego, pokonała na przełomie VII i VIII 1920 wojska polskiego Frontu Północno-Wschodniego (dowódca generał Szeptycki) na linii Bugu oraz Narwi i ruszyła nad dolną Wisłę i na Warszawę; w połowie VIII 1920 wojska Tuchaczewskiego podjęły próbę przeprawy przez Wisłę pod Włocławkiem i w Płocku, a na przedpolach Warszawy i Modlina wywiązała się bitwa warszawska; najcięższe boje stoczyły: polska 1. armia generała F. Latinika pod Radzyminem i polska 5. armia generała W. Sikorskiego pod Modlinem i nad Wkrą; natarcie Armii Czerwonej zostało powstrzymane, a 16 VIII 1920 rozpoczęło się przeciwuderzenie wojsk polskich znad Wieprza na Mińsk Mazowiecki–Kałuszyn–Siedlce–Białą Podlaską i doprowadziło do pogromu i odwrotu wojsk Tuchaczewskiego, które 20–28 IX 1920 zostały pokonane w bitwie nad Niemnem.
W VIII 1920 kawaleria Budionnego zaatakowała od północnego wschodu Lwów, ale 17 VIII została zatrzymana pod Zadwórzem, następnie ruszyła na Zamość, gdzie 29 VIII toczyły się ciężkie walki, zakończone jej pogromem (Komarów) i ustąpieniem 6 IX do Włodzimierza Wołyńskiego. 12 IX ruszyła na Wołyniu ofensywa polska pod dowództwem generała Sikorskiego, 18 IX odzyskano Równe, a w końcu IX wojska polskie wyszły na linię rzek Uborci i Słuczy; ofensywa polska na Podolu rozpoczęta 14 IX pod dowództwem generała R. Lemezana de Salinsa, następnie generała S. Hallera zakończyła się w ostatnich dniach września osiągnięciem pozycji: od Starej Uszycy na południu przez Zinków–Płoskirów–Starokonstantynów do Łabunia na północy; działania na wschodniej Ukrainie zakończył 8–12 X rajd korpusu kawalerii polskiej generała J. Rómmla na Korosteń.
Rozpoczęte w połowie sierpnia rokowania polsko-sowieckie, 12 X 1920 doprowadziły do podpisania preliminariów układu pokojowego i postanowień umowy rozejmowej; działania zbrojne ustały 18 X 1920, a traktat pokojowy podpisano 18 III 1921 w Rydze (ryski traktat pokojowy).
Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe, red. A. Koryn, Warszawa 1991
Jak uratowaliśmy Europę
Rozpoczęta marszem Armii Czerwonej na Białoruś i Litwę, która XII 1918 zajęła Mińsk, a 5 I 1919 wyparła z Wilna oddziały Samoobrony Litwy i Białorusi (dowódca generał W. Wejtko); strona sowiecka dążyła do wprowadzenia na tych terenach rządów rewolucyjnych; w Polsce rozważano 2 programy terytorialne dotyczące ziem wschodnich: inkorporacyjny (przyłączenie Białorusi i części Ukrainy do Polski) lansowany przez obóz R. Dmowskiego i federacyjny (stworzenie systemu państw narodowych przyjaznych Polsce) J. Piłsudskiego;
14 II 1919 wojska polskiego dotarły w rejon miasteczka Mosty n. Niemnem i zastały tam formacje Armii Czerwonej, które ustąpiły bez walki; do wymiany ognia doszło 16 II 1919, podczas starcia o Maniewicze (na linii kolejowej Kowel–Sarny), które zostały opanowane przez wojska polskiego; 16 IV 1919 WP przeszło do zdecydowanych działań zaczepnych; kawaleria podpułkownika W. Beliny-Prażmowskiego 19 IV opanowała Wilno i utrzymała miasto do przybycia piechoty generała E. Rydza-Śmigłego, grupa generała J. Lasockiego zajęła 17 IV Lidę (walki z Zachodnią Dywizją Strzelców), a grupa generała A. Mokrzeckiego zdobyła 18 IV Nowogródek i 19 IV Baranowicze; oddziały generała Rydza-Śmigłego odniosły kolejno 3 zwycięstwa nad siłami bolszewickimi, zgrupowanymi na północ, wschód i zachód od Wilna (k. Podbrodzia, Oszmiany i Szyrwint), następnie dotarły w połowie V 1919 daleko na północ i wschód po linię Łyngmiany–Ignalino–Hoduciszki–jeziorem Narocz, a grupa generała Lasockiego — po linię jeziora Narocz–Smorgonie–Wiśniew–Piesiewicze; grupa generała Mokrzeckiego walczyła w tym czasie pod Baranowiczami, a grupa generała Listowskiego na zachód od Łunińca i nad dolnym Styrem na Polesiu Wołyńskim. 1 VII WP uderzyło na Mołodeczno (zdobyte 4 VII), na Polesiu zdobyło Łuniniec (10 VII), w połowie VIII powstrzymało kontrofensywę sowiecką pod Nalibokami, przeszło do działań zaczepnych i 8 VIII zdobyło Mińsk.
Od 17 VII wojska polskie zajmowały dogodne pozycje nad Zbruczem, na Wołyniu 9 VIII zdobyły Dubno i Krzemieniec, 13 VIII opanowały miasto i twierdzę Równe, 16 VIII zajęły Ostróg nad Horyniem, 18 VIII wkroczyły do Zasławia, a 30 VIII zaczęły się już umacniać na pozycjach w Olewsku nad Uborcią; na obszarach litewsko-białoruskich 14 VIII zdobyły Ihumeń, 20 VIII zajęły Borysów nad Berezyną, 25 VIII przystąpiły do działań skierowanych na Połock i Dyneburg, 28 VIII użyły po raz pierwszy czołgów i po ciężkich walkach opanowały twierdzę Bobrujsk nad Berezyną, następnie zajęły 2 przyczółki na wschodnim brzegu tej rzeki: w Bobrujsku (1 IX) i w Borysowie (11 IX); 2 IX wojska polskie dotarły do Dźwiny i do 13 IX opanowały linię tej rzeki aż po ujście Dryssy, a po zwycięskich walkach k. Krasławia (11–16 IX) umocniły się nad Dźwiną między Dzisną a Dyneburgiem.
Po przerwie w działaniach wojskowych, X 1919 wojska polskie wznowiły działania zaczepne i do połowy I 1920 opanowały obszary po linię: Uszyca (lewy dopływ Dniestru)–Płoskirów ob. Chmielnicki)–Starokonstantynów–Szepetówka–Zwiahel (ob. Nowogród Wołyński)–Olewsk–Ubarć (prawy dopływ Prypeci)–Bobrujsk–rz. Berezyna–Dyneburg (zdobyty po ciężkich bojach 3–21 I 1920). Kilkakrotnie wznawiane zimą 1919–20 rozmowy pokojowe nie przyniosły rezultatów; nowy sowiecki plan generalnej ofensywy na Europę został wyprzedzony przez działania wojsk polskich na Ukrainie, określane jako wyprawa kijowska, rozpoczęte 25 IV 1920 w porozumieniu z S. Petlurą; siły polskie: 6. armia generała W. Iwaszkiewicza, 2. armia generała Listowskiego i 3. armia generała Rydza-Śmigłego opanowały Ukrainę Prawobrzeżną po linię: Jaruga nad Dniestrem–Lipowiec–Wasylków–Kijów (zdobyty 7 V 1920) z przyczółkiem na wschodnim brzegu Dniepru.
Ofensywa Armii Czerwonej rozpoczęta 29 V na Ukrainie doprowadziła do przerwania 5 VI 1920 frontu polskiego przez armię konną S. Budionnego i do generalnego odwrotu wojsk polskich, zatrzymanego 29 VII–2 VIII 1920 pod Brodami po zwycięstwie nad Budionnym. Rozpoczęta 4 VII 1920 nad rz. Autą i Berezyną kolejna ofensywa wojsk sowieckich, M. Tuchaczewskiego, pokonała na przełomie VII i VIII 1920 wojska polskiego Frontu Północno-Wschodniego (dowódca generał Szeptycki) na linii Bugu oraz Narwi i ruszyła nad dolną Wisłę i na Warszawę; w połowie VIII 1920 wojska Tuchaczewskiego podjęły próbę przeprawy przez Wisłę pod Włocławkiem i w Płocku, a na przedpolach Warszawy i Modlina wywiązała się bitwa warszawska; najcięższe boje stoczyły: polska 1. armia generała F. Latinika pod Radzyminem i polska 5. armia generała W. Sikorskiego pod Modlinem i nad Wkrą; natarcie Armii Czerwonej zostało powstrzymane, a 16 VIII 1920 rozpoczęło się przeciwuderzenie wojsk polskich znad Wieprza na Mińsk Mazowiecki–Kałuszyn–Siedlce–Białą Podlaską i doprowadziło do pogromu i odwrotu wojsk Tuchaczewskiego, które 20–28 IX 1920 zostały pokonane w bitwie nad Niemnem.
W VIII 1920 kawaleria Budionnego zaatakowała od północnego wschodu Lwów, ale 17 VIII została zatrzymana pod Zadwórzem, następnie ruszyła na Zamość, gdzie 29 VIII toczyły się ciężkie walki, zakończone jej pogromem (Komarów) i ustąpieniem 6 IX do Włodzimierza Wołyńskiego. 12 IX ruszyła na Wołyniu ofensywa polska pod dowództwem generała Sikorskiego, 18 IX odzyskano Równe, a w końcu IX wojska polskie wyszły na linię rzek Uborci i Słuczy; ofensywa polska na Podolu rozpoczęta 14 IX pod dowództwem generała R. Lemezana de Salinsa, następnie generała S. Hallera zakończyła się w ostatnich dniach września osiągnięciem pozycji: od Starej Uszycy na południu przez Zinków–Płoskirów–Starokonstantynów do Łabunia na północy; działania na wschodniej Ukrainie zakończył 8–12 X rajd korpusu kawalerii polskiej generała J. Rómmla na Korosteń.
Rozpoczęte w połowie sierpnia rokowania polsko-sowieckie, 12 X 1920 doprowadziły do podpisania preliminariów układu pokojowego i postanowień umowy rozejmowej; działania zbrojne ustały 18 X 1920, a traktat pokojowy podpisano 18 III 1921 w Rydze (ryski traktat pokojowy).
Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe, red. A. Koryn, Warszawa 1991
Bibliografia
M. WRZOSEK Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–21, Warszawa 1992. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3997498
Jak uratowaliśmy Europę
Komentarze (1)
16.06.2010 01:50
15 sierpnia do godz 16:00 grupa dywizji, dowodzone przez gen. dyw. Aleksandra Osińskiego zdobywa wpierw Nasielsk, a następnie Pułtusk. W bitwie nad Niemnem Grupa Armii "Suwałki" dowodzona przez generała Osińskiego zadaje ostateczny cios Sowietom, po przebiciu się przez Litwę Kowieńską. Za osobiste męstwo i dowodzenie Osiński otrzymuje VM II Klasy.