Olita - Alytus okr. olicki Olita nad Niemnem, o 70 w. od Trok, stacja kolei zaniemeńskiej. Za czasów Olgierda byl tu zamek drewn. Kościół od r. 1524, nowy mur. z r. 1818. Źródło: E. Maliszewski. Przewodnik po Gubernii Wilenskiej wg SGKP Olita, os. miejska, dawniej mstko nad Niem¬nem, pow. kalwaryjski, gm. i par. Olita. Odl. od Suwałk 85 w., od Kalwaryi 56 w., od Serej 28 w. Leży przy trakcie z Kalwaryi do Wilna. Posiada kościół par. drewniany, szko¬łę początkową, sąd gminny okr. IV, urząd gminny, sfc. pocztową, 149 dm., 843 mk. 3?olw. pod osadą ma 8 dm., 118 mk. W 1827 r. 0lita miała 43 dm., 289 mk., folw. zaś 4 dm., 59 mk. W 1860 r. było 79 dm., 626 mk. (260 żydów). Olita stanowiła dawniej przedmieście miasta tej nazwy na przeciwległym (prawym) brzegu Niemna leżącego. W 1795 r. przepro¬wadzona brzegiem Niemna linia graniczną mię¬dzy obszarami zajętymi przez Prusy i Rosyą, rozdzieliła Olitę. na dwa oddzielne mstka. Ko¬ściół tutejszy, przedtem filialny, stał się para¬fialnym, przy mieście rząd pruski utworzył przykomorek celny. W 1830 r. wzniesiono nowy kośeioł. Pol w. O. przyłączony został w 1867 r. do majoratu Kopsadzie. O. par., dek. kalwaryjski, 2798 dusz. O. gm. ma 4037 mk., 14,216 mr. obszaru. W skład gm. wchodzą: Antałaki, Bokszyszki, Burbiszki, Dowanota, Dowgirdele, Jurgiszki wś i folw., Koniuchy, Likiszki Małe, L. Wielkie, Mikłusiczny, Mor¬gi, Olita os. i fol., Radziuny, Użnbole, Wawa, Widzgiry i Zejdy. Br. Ch. Olita, w dokum. krzyżackich Aliten, w źró¬dłach małoros. OKetó, mstko nad Niemnem, na granicy królestwa polskiego, pow. trocki, w 4 okr. pol., gm. aleksandrowska (dawniej Oława), okr. wiejski Olita, o 8 w. od gminy, 70 w. od Trok a 95 w. od Wilna, ma 75 dm., 926 mk., w tej liczbie 6 prawosł., 626 kat., 5 cyganów, 7 machomet. i 290 żydów (podług Pamiat. kniżki wil. gub. za 1882 r. tylko 477 mk., mianowicie 246 męż. i 231 kob., po -dług zaś spisu miejscowości z 1864 r. 225 dusz rewiz.). Kościół par. kat. pod wezw. św. Ludwika, murowany, zbudowany w 1818 r. kosztem ks. Ludwika Kamińskiego, odrestau¬rowany staraniem ks. Bańcewieza. Poprzednio był tu kościół fundowany w 1524 r. przez Jana Zabrzezińskiego. Paraf, kat., dekanatu mereckiego, ma 3240 dusz a z filią w Oławie 6561 dusz. W skład okręgu wiejskiego wcho¬dzi mstko Olita i wsie Poniemuniki (16 dusz) i Jurkańce (23 dusz), razem 264 dusz rewiz. włość, skarbowych. Za czasów Rzpltej O. ra¬zem ze znaczną liczbą wsi okolicznych składała ekonomią królewską. Był tu i zamek drewnia¬ny za Olgierda, od którego czasów Krzyżacy nie raz go nachodzili zbrojnie. W 1392 r. pod¬czas wyprawy na Litwę pod dowództwem marszałka zakonu Engelharda Rabę, przy po¬mocy Witowda, poróżnionego wówczas z Ja¬giełłą, zaszła tu w styczniu pamiętna kłótnia między Niemcami i Anglikami, o której wspo¬minają kronikarze zakonu. Powodem do niej był spór o prawo niesienia chorągwi św. Je¬rzego; podniósł ją wychodząc z 0. ku Lidzie Ruprecht Sekendorf, rycerz niemiecki, tym¬czasem lord Percy, syn ks. Nórthumberland, przybyły z rycerstwem angielskiem, domagał się dla siebie tego zaszczytu. Od słów przy¬szło do krwawej bitwy, którą zaledwo dostoj¬nicy zakonu zdołali uśmierzyć. W 1536 r. O. ze wszystkiemi wsiami Zygmunt August, za pozwoleniem ojca, nadał dożywociem Jano¬wi Zabrzezińskiemu, wojewodzie trockiemu, marszałkowi w. ks. lit., który będąc jeszcze wojewodą nowogrodzkim i starostą mereckiin, daugowskim i oszmiańskim, fundował w tern mieście r. 1524 kość. par. i znacznie go upo¬sażył. Tenże sam król dał potem dzierżawę tę dożywociem żonie swej Barbarze Radziwił¬łównie. Na sejmie z 1589 r. Stany Rzpltej za- mieniły dzierżawę tę na ekonomią stołu kró¬lewskiego, która w XVIII w. składała się z 4 kluczy: krahopolskiego, olickiego, żuwinckie-go i królowokrześlskiego. Do O. sejm r. 1775 przeniósł sądy z Merecza i Trok dla wygo¬dniejszego i bliższego położenia ku środkowi pow. trockiego. W 1850 r. dobra skarbowe O. składały się z mstka O., 5 fol w., 14 wsi i 9 zaśc. i miały 8356 dzies. rozległości. O 0. znajdują się wzmianki w Pamiat. Kij. Arch. Kom., t. II, cz. 2: 92 iw Kronice Wieliczki, t. III, str. 552. J. Krz.
