Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Satanów
27.12.2009 19:58
Satanów - miasto graniczne, położone na lewym brzegu Zbrucza. Prawa miejskie otrzymało od króla Władysława Warneńczyka w 1444 r.
Satanów był nadany przez króla Władysława Jagiełłę Piotrowi Szafrańcowi w 1404 r. jako dożywocie, lecz już w 1431 r. razem z Jabłonowem, Stryjowem, Postałowcami i Borszczówką przekazuje prawem dziedzicznym i wieczystem Piotrowi Ordowążowi ze Sprowy. Stanisław Ordowąż syn Jana wojewody ruskiego z dwóch małżeństw miał tylko jedną córkę Zofię. Zofia była 2 razy zamężna. Po raz pierwszy z Janem Tarnowskim, który zmarł bezdzietny i po raz drugi z Janem Kostką, wojewodą sandomierskim, wnosząc w dom Kostków całą fortunę Ordowążów.
Z tego małżeństwa były tylko 3 córki: Magdalena (zmarła w dzieciństwie), Anna (wyszła za mąż za księcia Ostrogoskiego) i Katarzyna, która dobra Podolskie z miastami Satanów, Tarnoruda i Zinków z przyległościami oraz sądziszowską włość w Galicji wniosła w dom Sieniawskich.
Katarzyna właśnie wyszła za mąż za Hieronima Sieniawskiego, podczaszego koronnego.
Ostatnim z Sieniawskich właścicielem Satanowa był Adam Mikołaj hetman wielki koronny, którego jedyna córka wyszła za mąż za Denhofa i po raz drugi za Augusta Aleksandra Cieszkowskiego. Po rodzie Sieniawskich często Satanów przechodził "po kądzieli" w obce rody. Po Czartoryskich właścicielami Satanowa są Lubomirscy, Potoccy, Sanguszkowie i znów Potoccy.
Kiedy powstał Satanów i kto był jego założycielem nie wiadomo. Nie wiadomo też skąd się wzięła nazwa. Wiadomo natomiast, że jest to miejscowość sięgająca niepamiętnych czasów.
W różnych okresach liczba mieszkańców waha się znacznie.
Przeważająca liczba mieszkańców była wyznania mojżeszowego, lecz w okresie najlepszego rozwoju tj. na przełomie XVIII i XIX wieku największe najlepszego rozwoju mieli Grecy, a na przede wszystkim Ormianie.
Miasto posiadało parafialny kościół rzymsko-katolicki i kaplicę cmentarną, 2 cerkwie murowane w centrum i 3 na przedmieściach, synagogę ze wspaniałym płaskim sklepieniem i 7 domów modlitw żydowskich.
Pod koniec XIX w. miasto posiadało 2 lekarzy, aptekę, 81 sklepów, 100 rzemieślników, 2 młyny, browar, gorzelnia, garbarnia i cegielnia. Miasto opasane było murem i wałami, a zamek posiadał miano twierdzy. Nowy zamek zbudował ostatni z Sieniawskich Adam Mikołaj.
Zamek był zbudowany w kształcie pięciokąta z 5 basztami w narożach. Miasto miało 2 zabytkowe figury: na słupie murowana figura Pana Jezusa płaczącego nad Jerozolimą i blisko kościoła na ciosowej kolumnie wysokości około 15 m stała Statua Najświętszej Marii Panny. W mieście zamieszkał nadworny lekarz króla Stanisława Augusta - Stanisław Pac.
Wybudował on sobie pałac 3 kondygnacyjny, z których jedna tylko bryła nad ziemią. Stanisław Pac zmarł w Satanowie w 1826 r. w wieku (jak podają źródła) 120 lat.
Jak podają pp. Marczyński i Przeździecki przed 150 laty z pobliskich gór wydobywano złoto. Złoto sprzedawane było we Lwowie. W jaskiniach i grotach gór (Miodobory) znajdowała swe schronienie ludność w czasie napadów turecko-tatarskich i w czasie wojen kozackich.
W Satanowie był most na Zbruczu, a w pobliżu dogodny bród. Z tych udogodnień korzystały często różnego rodzaju wojska pokonując przeszkodę terenową (rzekę) Satanów, podobnie jak sąsiednie kresowe miasta, był często zdobywany, niszczony i palony.
W czasach wojen kozackich Satanów był kilkakrotnie zajmowany przez pułki Chmielnickiego i towarzyszących im Tatarów. W 1676 r. Satanów był zajęty przez Turków i jak podają źródła, w samym mieście zginęło około 4 tys. mieszkańców.
W okresie zaborów przez Satanów ciągnęły wojska napoleońskie, ale większe zniszczenia spowodowali Rosjanie goniąc rozbite pułki francuskie.
W czasie Powstania Listopadowego (1831 r.) rozbite oddziały powstańcze pod dowództwem gen. Kołyszki stoczyły zwycięski bój z silnym oddziałem kozackim, rozbiły go i przez Zbrucz przedostały się do zaboru austriackiego, gdzie zostały internowane.
Niedaleko Satanowa, nieco na północny zachód, na prawym brzegu Zbrucza istnieje uroczysko "Czortowy Jar". Czy nie jest to z powieści H. Sienkiewicza "Ogniem i mieczem"?
W Satanowie Sanguszkowie mieli słynną w Polsce stajnię. Były tu hodowane konie "paradne" i dla wojska.
W czasie okupacji niemieckiej mimo straży granicznej (Zbrucz był ciągle granicą i ani w latach 1939-41 ani po 1944 a też w czasie okupacji niemieckiej 1941-44 nie wolno było przekraczać rzeki) wielu mieszkańców z lewego brzegu Zbrucza przekraczało granicę z narażeniem życia, by korzystać z możliwości uczestniczenia w nabożeństwach kościelnych.
W czasie wojny kilku Polaków z Satanowa służyło w szeregach Wojska Polskiego. Jeden z nich zginął na froncie. Był to:
Jabłoński Stanisław s. Piotra, ur. 1911 r. Satanów, st. szer. 4 pp, poległ 19.02.1945 pod Będlinem.
W 1919 r.:
Zachowane mury miejskie i wały. Synagoga w baszcie - w drugiej koszary straży pogranicznej. W okolicy jaskinie i wiele mogił.
Pac wybudował tu w XVIII w. oryginalny pałac z 3 piętrami w ziemi. Osada bardzo stara, obecnie prawie czysto żydowska. Pod Satanowem zaczyna się i biegnie wzdłuż Zbrucza tzw. Wał Trajana.
Monaster pobazyliański.
Na miasto, jego mury, baszty, cerkiew i kościół bardzo piękny widok z galicyjskiego brzegu o zachodzie słońca. Na Zbruczu mostu nie ma.
Satanów był nadany przez króla Władysława Jagiełłę Piotrowi Szafrańcowi w 1404 r. jako dożywocie, lecz już w 1431 r. razem z Jabłonowem, Stryjowem, Postałowcami i Borszczówką przekazuje prawem dziedzicznym i wieczystem Piotrowi Ordowążowi ze Sprowy. Stanisław Ordowąż syn Jana wojewody ruskiego z dwóch małżeństw miał tylko jedną córkę Zofię. Zofia była 2 razy zamężna. Po raz pierwszy z Janem Tarnowskim, który zmarł bezdzietny i po raz drugi z Janem Kostką, wojewodą sandomierskim, wnosząc w dom Kostków całą fortunę Ordowążów.
Z tego małżeństwa były tylko 3 córki: Magdalena (zmarła w dzieciństwie), Anna (wyszła za mąż za księcia Ostrogoskiego) i Katarzyna, która dobra Podolskie z miastami Satanów, Tarnoruda i Zinków z przyległościami oraz sądziszowską włość w Galicji wniosła w dom Sieniawskich.
Katarzyna właśnie wyszła za mąż za Hieronima Sieniawskiego, podczaszego koronnego.
Ostatnim z Sieniawskich właścicielem Satanowa był Adam Mikołaj hetman wielki koronny, którego jedyna córka wyszła za mąż za Denhofa i po raz drugi za Augusta Aleksandra Cieszkowskiego. Po rodzie Sieniawskich często Satanów przechodził "po kądzieli" w obce rody. Po Czartoryskich właścicielami Satanowa są Lubomirscy, Potoccy, Sanguszkowie i znów Potoccy.
Kiedy powstał Satanów i kto był jego założycielem nie wiadomo. Nie wiadomo też skąd się wzięła nazwa. Wiadomo natomiast, że jest to miejscowość sięgająca niepamiętnych czasów.
W różnych okresach liczba mieszkańców waha się znacznie.
Przeważająca liczba mieszkańców była wyznania mojżeszowego, lecz w okresie najlepszego rozwoju tj. na przełomie XVIII i XIX wieku największe najlepszego rozwoju mieli Grecy, a na przede wszystkim Ormianie.
Miasto posiadało parafialny kościół rzymsko-katolicki i kaplicę cmentarną, 2 cerkwie murowane w centrum i 3 na przedmieściach, synagogę ze wspaniałym płaskim sklepieniem i 7 domów modlitw żydowskich.
Pod koniec XIX w. miasto posiadało 2 lekarzy, aptekę, 81 sklepów, 100 rzemieślników, 2 młyny, browar, gorzelnia, garbarnia i cegielnia. Miasto opasane było murem i wałami, a zamek posiadał miano twierdzy. Nowy zamek zbudował ostatni z Sieniawskich Adam Mikołaj.
Zamek był zbudowany w kształcie pięciokąta z 5 basztami w narożach. Miasto miało 2 zabytkowe figury: na słupie murowana figura Pana Jezusa płaczącego nad Jerozolimą i blisko kościoła na ciosowej kolumnie wysokości około 15 m stała Statua Najświętszej Marii Panny. W mieście zamieszkał nadworny lekarz króla Stanisława Augusta - Stanisław Pac.
Wybudował on sobie pałac 3 kondygnacyjny, z których jedna tylko bryła nad ziemią. Stanisław Pac zmarł w Satanowie w 1826 r. w wieku (jak podają źródła) 120 lat.
Jak podają pp. Marczyński i Przeździecki przed 150 laty z pobliskich gór wydobywano złoto. Złoto sprzedawane było we Lwowie. W jaskiniach i grotach gór (Miodobory) znajdowała swe schronienie ludność w czasie napadów turecko-tatarskich i w czasie wojen kozackich.
W Satanowie był most na Zbruczu, a w pobliżu dogodny bród. Z tych udogodnień korzystały często różnego rodzaju wojska pokonując przeszkodę terenową (rzekę) Satanów, podobnie jak sąsiednie kresowe miasta, był często zdobywany, niszczony i palony.
W czasach wojen kozackich Satanów był kilkakrotnie zajmowany przez pułki Chmielnickiego i towarzyszących im Tatarów. W 1676 r. Satanów był zajęty przez Turków i jak podają źródła, w samym mieście zginęło około 4 tys. mieszkańców.
W okresie zaborów przez Satanów ciągnęły wojska napoleońskie, ale większe zniszczenia spowodowali Rosjanie goniąc rozbite pułki francuskie.
W czasie Powstania Listopadowego (1831 r.) rozbite oddziały powstańcze pod dowództwem gen. Kołyszki stoczyły zwycięski bój z silnym oddziałem kozackim, rozbiły go i przez Zbrucz przedostały się do zaboru austriackiego, gdzie zostały internowane.
Niedaleko Satanowa, nieco na północny zachód, na prawym brzegu Zbrucza istnieje uroczysko "Czortowy Jar". Czy nie jest to z powieści H. Sienkiewicza "Ogniem i mieczem"?
W Satanowie Sanguszkowie mieli słynną w Polsce stajnię. Były tu hodowane konie "paradne" i dla wojska.
W czasie okupacji niemieckiej mimo straży granicznej (Zbrucz był ciągle granicą i ani w latach 1939-41 ani po 1944 a też w czasie okupacji niemieckiej 1941-44 nie wolno było przekraczać rzeki) wielu mieszkańców z lewego brzegu Zbrucza przekraczało granicę z narażeniem życia, by korzystać z możliwości uczestniczenia w nabożeństwach kościelnych.
W czasie wojny kilku Polaków z Satanowa służyło w szeregach Wojska Polskiego. Jeden z nich zginął na froncie. Był to:
Jabłoński Stanisław s. Piotra, ur. 1911 r. Satanów, st. szer. 4 pp, poległ 19.02.1945 pod Będlinem.
W 1919 r.:
Zachowane mury miejskie i wały. Synagoga w baszcie - w drugiej koszary straży pogranicznej. W okolicy jaskinie i wiele mogił.
Pac wybudował tu w XVIII w. oryginalny pałac z 3 piętrami w ziemi. Osada bardzo stara, obecnie prawie czysto żydowska. Pod Satanowem zaczyna się i biegnie wzdłuż Zbrucza tzw. Wał Trajana.
Monaster pobazyliański.
Na miasto, jego mury, baszty, cerkiew i kościół bardzo piękny widok z galicyjskiego brzegu o zachodzie słońca. Na Zbruczu mostu nie ma.
Bibliografia
Wieś Kresowa. Czabarówka i sąsiedzi, t. 3
Orł.