Skępe - pow. lipnowski, woj. kujawsko-pomorskie Skępe
Pochodzenie nazwy
Nazwa Skępe znana jest z następujących dokumentów piętnastowiecznych: Skampe 1472, Skompe 1513. W późniejszych notatkach pojawiają się inne formy zapisu (Skempe, Skępe, Skąmpe, Skompe, Skąpe). Istnieją dwie etymologie wyjaśniające powstanie nazwy miejscowości. Jedna z koncepcji powstania nazwy Skępe wiąże się z nieurodzajnymi, skąpymi ziemiami. Inna tłumaczy, że osada leżała na kępie wśród jezior, bagien i moczadeł. W Polsce znajdują się miejscowości, których podstawę stanowi przymiotnik skąp – (skąpy, skąpa, skąpe) na przykład Skąpe czy Skępsk. Stąd też można mówić – jak podaje językoznawca Adam Wróbel – o wyraźnym modelu nazewniczym. Bardzo często w języku polskim dochodziło do wymiany samogłoskowej ę : ą. Do XVI wieku występowała jedna głoska nosowa. Przymiotnik skąpy był wymawiany jako skampy. Dopiero w XVI wieku obok nosówki ą pojawiło się ę. Inni językoznawcy przyjmują koncepcję, że nazwa Skępe została utworzona od przymiotnika skąpy, skąpe.
Nazwa Wymyślin prawdopodobnie powstała po wybudowaniu kościoła i klasztoru bernardynów. Miasto Skępe dzielono na Skompe – oppidum (miasto, miejsce obwarowane) i Skompe – villa (dwór wiejski, dobra wiejskie). Po przywiezieniu figurki Matki Bożej do tej części Skępego, gdzie był klasztor, pojawiła się nazwa utworzona od nazwy villa, później znana jako Wymyślin. W 1997 roku, czyli po odzyskaniu praw miejskich, Wymyślin został przyłączony do Skępego.
Historia miasta
Od początku XV wieku miejscowość Skępe była własnością rycerskiego rodu Kościeleckich herbu Ogończyk. Mikołaj Kościelecki w akcie lokacyjnym Skępego zobowiązał się do uwolnienia mieszkańców przez pierwszych 20 lat od czynszów i opłat. Rzemieślnicy zostali uwolnieni od opłat przez 6 lat. Ustalono potrzebną ilość warsztatów rzemieślniczych (szewskich, piekarskich, rzeźniczych, garbarskich). Po okresie wolnizny każdy obejmujący ziemię bądź prowadzący warsztat rzemieślniczy był zobowiązany do uiszczania stosownych opłat na rzecz fundatora. Mieszkańcom zezwolono na łowienie ryb małymi sieciami. Mieszczanie skępscy mogli warzyć piwo na własny użytek. Miasteczko rozwijało się powoli i z czasem stało się ośrodkiem handlowym. Szybszy rozwój stał się możliwy, gdy sprowadzono do Skępego zakonników.
Kościeleckich, Zofia Kościelecka, sprowadziła z Poznania figurkę Matki Bożej (data na cokole figurki 1496 rok). Przed 1537 rokiem Zofia wyszła za mąż za Sebastiana Mieleckiego herbu Gryf. Skępe stało się własnością rodziny Mieleckich. Przyczynili się oni do rozwoju miasteczka, w którym zajmowano się rzemiosłem. W 1559 roku Mieleccy uzyskali prawo odbywania jarmarków. Około 1610 roku dobra skępskie stały się własnością Stanisława Garwaskiego herbu Grzymała. Był fundatorem drewnianego kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Stanisława. W późniejszych latach dobra skępskie należały do rodu Działyńskich, a następnie do Zielińskich herbu Świnka.
Ze względu na mało urodzajne gleby w okolicy miasteczko funkcjonowało jako ośrodek handlowy i rzemieślniczy. Skępe było miejscem jarmarków i ośrodkiem pątniczym, do którego udawały się pielgrzymki z ziemi dobrzyńskiej, Kujaw i Mazowsza. Osada leżąca na gościńcu toruńskim otrzymała w XV wieku prawo odbywania dwóch jarmarków 13 lipca i 8 września oraz targów tygodniowych w soboty. W 1530 roku uzyskało prawo na trzeci jarmark (w kwietniu), który w 1559 roku przeniesiono na pierwszą niedzielę po Wielkanocy. Potem cotygodniowy targ z soboty został przeniesiony na czwartek. W 1730 roku Józef Zieliński uzyskał od króla zezwolenie na trzy jarmarki rocznie (na Trzech Króli, na Zielone Święta i w dniu św. Antoniego Serafickiego). Z czasem uzyskano zgodę króla Zygmunta Starego na odbywanie czwartego jarmarku w roku. Targi i jarmarki oraz funkcjonowanie warsztatów rzemieślniczych podkreślało handlowy charakter miasteczka. Obecnie targi odbywają się w środy.
Ziemię dobrzyńską nękały oddziały krzyżackie, a potem najazdy szwedzkie. Mimo że większych bitew nie było na ziemi dobrzyńskiej, zniszczyły ją w dość dużym stopniu maszerujące oddziały szwedzkie i polskie. W 1657 roku przez ziemię dobrzyńską przeciągnął Stefan Czarniecki. Skępe często nawiedzały klęski. Największe spustoszenie spowodowała dżuma w latach 1624 – 1625. Po trzykrotnym morowym powietrzu pozostały 84 osiadłe domy oraz 28 opustoszałych domów i 66 placów. Mówi o tym dokument z 1631 roku. Podobna epidemia miała miejsce w 1708 i 1710 roku podczas wojny północnej. Sejmiki odbywały się w Lipnie, ale wyjątkowo w latach 1703, 1709 i 1710 odbyły się w Skępem. W 1703 roku odbył się sejmik w Skępem, gdyż w Lipnie panowało morowe powietrze.
Po przemarszu oddziałów szwedzkich pozostało 50 mieszkańców, gdyż część poumierała, a część została przez Szwedów wybita. O tych faktach mówi jurament z 1660 roku. Po wojnie polsko – szwedzkiej na ziemi dobrzyńskiej nastąpił wzrost gospodarczy. W 1775 roku było w Skępem 85 domów. W XVIII wieku powstała w miasteczku gorzelnia, tartak i młyn. W latach 1793 – 1794 Skępe liczyło 470 mieszkańców, w tym 6 Żydów. Mieszkało tu 25 rzemieślników zajmujacych się szewstwem, rzeźnictwem, piekarstwem, warzelnictwem. W 1824 roku miasteczko liczyło 130 domów i 924 mieszkańców. W następnych latach liczba ludności wzrosła. Z 1826 roku pochodzą informacje o wzroście liczby ludności żydowskiej w Skępem (na 978 osób 55 stanowili Żydzi). Po 1815 roku aktywną działalność rozwinęli rzemieślnicy (szewcy, kowale, krawcy, piekarze, rzeźnicy, stolarze, bednarze, sitarze, kołodzieje, bartnicy, smolarze). Funkcjonowało kilkanaście sklepików i prawie dwadzieścia zakładów rzemieślniczych. Część mieszkańców – mimo słabych gleb - zajmowała się rolnictwem. Trudniono się także handlem. Hodowano kozy (stąd wzięło się określenie Koźlarze). Zabudowa Skępego była drewniana. Zabudowania często ulegały spaleniu.
Po powstaniu listopadowym w 1831 roku zanotowano objawy cholery, która dość szybko rozprzestrzeniła się na ziemi dobrzyńskiej, czyniąc spustoszenie. W późniejszych latach epidemie cholery nie spowodowały tak wielkich strat jak po 1831 roku. Ludność ziemi dobrzyńskiej wystawiła kilkadziesiąt krzyży cholerycznych zwanych kawarakami. Do dziś zachowały się tylko nieliczne z nich. Stanowią pamiątkę świadczącą o zmaganiach ludzi z epidemiami.
Aktywniejszy rozwój Skępego nastąpił w czasach, gdy właścicielem był Gustaw Zieliński (1809 – 1881). W 1880 roku liczba ludności wynosiła 3216. W miasteczku był kościół, synagoga, seminarium nauczycielskie, trzy szkoły, urząd leśny, urząd gminy, sąd gminny, dwa wodne młyny, dwa zajazdy i dziewięć karczem. W okolicy zbudowano garbarnię, hutę szkła, olejarnię, tartaki, gorzelnię, cegielnię, miejsce produkcji smoły drzewnej, fabryczkę odlewów żeliwnych. Po śmierci Gustawa Zielińskiego majątek skępski przypadł synowi Władysławowi. Po jego śmierci w 1929 roku Skępe otrzymał syn Stanisław, który zginął w bitwie o Anglię w 1941 roku.
Na początku XX wieku liczba ludności wynosiła 1900 osób i stopniowo wzrastała. W 1908 roku miasto liczyło prawie 2000 osób. Byli to ludzie o różnych wyznaniach (katolicy, Żydzi wyznania mojżeszowego, ewangelicy, prawosławni). W okresie międzywojennym powstała kolej żelazna. Ludność trudniła się rzemiosłem oraz uprawiała ziemię. W latach 1939 – 1945 majątkiem skępskim zarządzali Niemcy. Wielu mieszkańców Skępego i okolic zaangażowało się w walkę z okupantem. Po zakończeniu wojny dobra ziemskie upaństwowiono tworząc Państwowe Gospodarstwo Rolne. Powstała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Spółdzielnia Kółek Rolniczych i Państwowe Gospodarstwo Rybackie. Po II wojnie światowej w Skępem dość liczna grupa mieszkańców utrzymywała się z prywatnych zakładów rzemieślniczych, usług i handlu. Zakładano własne zakłady wytwórcze i usługowe. Najliczniejszą grupę stanowili stolarze, kołodzieje, bednarze, wikliniarze, rymarze, piekarze, szewcy, szklarze, krawcy, kowale, rzeźnicy. W późniejszym czasie większość zakładów rzemieślniczych upadła. Część mieszkańców zajmowała się rybactwem, leśnictwem oraz rolnictwem. Nad jeziorami powstało wiele ośrodków wypoczynkowych. Pobudowano oczyszczalnię ścieków oraz skanalizowano naszą miejscowość. Rozwija się handel, usługi i gastronomia oraz zakłady produkcyjne.
