Cmentarz średzki - Bożenna Urbańska - [RECENZJA]

CMENTARZ ŚREDZKI - Bożenna Urbańska

Wydawca:
Średzkie Towarzystwo Kulturalne
ul. Daszyńskiego 5, Środa Wlkp.

Foto: Grzegorz Kozłowski

Projekt, opracowanie komputerowe, przygotowanie do druku:
Józef Pluto — A.R. Promocja — Słupia Wielka

Druk i oprawa:
Abedik Poznań, ul. Ługańska 1

Spis treści

TROCHĘ HISTORII 9
Pochówki w szczerym polu 9
Cmentarze przykościelne 18
Cmentarze pozamiejskie 51
CMENTARZ ŚW. SEBASTIANA 53
KWATERA POWSTAŃCÓW 88
CMENTARZE INNYCH WYZNAŃ 118
CHRZEŚCIJAŃSKIE OBRZĘDY POGRZEBOWE 130
UTRWALONA PAMIĘĆ 144
NAGROBNE INSKRYPCJE 179
OJCZYZNA TO ZIEMIA I GROBY 188
BIOGRAMY 191
ANEKS 267
BIBLIOGRAFIA 280
PRZYPISY 284

Wszystkich nas czeka noc ta sama...
(Horacy)

Cmentarne aleje i ścieżki wyznaczają drogę ostatniej podróży człowieka, podróży do miejsca odpoczynku wiecznego i oczekiwania na zmartwychwstanie. Średniowieczna inskrypcja nagrobna, powielana i modyfikowana w następnych wiekach, może najtrafniej wyraża nieuchronność końca ziemskiego losu człowieka:
Czym ty jesteś,
ja byłem.
Czym ja jestem,
ty będziesz.
I późniejsza, wzorowana na słowach św. Augustyna,
z powściągliwą prostotą wyrażająca poddanie się woli Stwórcy
i nadzieję:
Żyłem - bo chciałeś.
Umarłem - bo kazałeś.
Zbaw - bo możesz.
Średzki cmentarz, kiedyś pod wezwaniem św. Sebastiana, został założony ponad dwieście lat temu. Przechodząc cmentarnymi ścieżkami czytamy tę najcenniejszą kronikę miasta na nagrobkach utrwaloną. Nie szeleszczą co prawda przewracane kartki, ale ożywają nazwiska znane z podręczników, ze szkolnej klasy, z naszego osiedla i naszej lub sąsiedniej ulicy... Spoczywają tu najbliżsi: pradziadkowie, dziadkowie, rodzice, przyjaciele, znajomi; ci którzy walczyli i ginęli w powstaniach i wojnach, sprawowali pieczę nad rozwojem duchowym i intelektualnym, a także zwyczajni prości ludzie. Oni wszyscy organizowali i tworzyli życie codzienne wielu pokoleń średzian.

Ich pamięci tę książkę poświęcam.

Tablica pod krzyżem w kwaterze Powstańców.

Tablica pamiątkowa upamiętniająca pomordowanych przez najeźdźcę germańskiego we Wrześniu 1939 roku.

Raport
[Kurier Średzki nr 92 rok V z dn. 8 sierpnia 1935 r.]

Odmienny jest charakter powstania Ziem Zachodnich od innych. Jest u nas powstańcem i ten, który z bronią w ręku walczył, jak i ten, który od roku 1794 w związkach tajnych, czy gospodarczych a zasadniczo na terenie parafii modlitwą i śpiewem matek przygotowywał się do Zbrojnego Czynu.
A również są powstańcami członkowie polskich cechów, towarzystw robotniczych, organizacji kobiet, młodzieży, związków rolniczych, że ziemi nie sprzedali, że pieniądze innym pożyczali, by ziemi sprzedać nie musieli i że broną pługiem i łopatą niepodległość wywalczyli i wszyscy śpiewali „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród !„
Dumny jest powiat średzki, że swych posiada powstańców i poległych. Ponieśli Oni największe ofiary. Życie w ofierze złożyli tam, gdzie później ustalono granice nasze.
Polska znalazła oparcie o Wisłę, z własnym dostępem do morza.
Raportuję Wam Poległym, że Gdynia staje się największym portem na Bałtyku.
Dziś stają przed Wami szeregi powstańcze i staną na zbiórce sztandary i delegacje pułków i przedstawiciele wszystkich stanów, by Wam złożyć cześć i hołd.
Matki i rodziny Wasze Was nie żałują jak i społeczeństwo całe Was nie żałuje a dumne jest, że Was posiada.
Raportuję Wam, że po Was przyszła straszna wojna bolszewicka, w której powstańcy poprzez Niemen i Horyń linię Dniepru zajęli, a kiedy nad Wisłą rozstrzygały się losy naszego kraju, na Warmii i Mazurach pod terrorem odbywał się plebiscyt.
Powstańcy nie mogli pójść z pomocą braciom w Prusach Wschodnich, gdyż zajęci byli innym przeciwnikiem, ale mogą iść z pomocą, gdyż Polska plebiscytu nie uznała i protest złożyła i w piętnastolecie plebiscytu, przy trumnach Waszych, społeczeństwu przypomnieć to mogę.
Naczelnym Wodzem Armii Polskiej był Marszałek Piłsudski, który wojnę z Bolszewią wygrał, a w której sztandary pułków wielkopolskich, odznaczone zostały najwyższymi odznaczeniami wojennymi, Krzyżami Virtuti Militari.
Marszałek Piłsudski już nie żyje. Ale my żyjemy i Jego dusza i Wasze dusze, i dumni jesteśmy, że od Naczelnego Wodza do szeregu [szeregowego] Powstańca jesteście między nami.

Kapitan Józef Bogdański
Kawaler Orderu Virtuti Militari

Marceli Weychan - proboszcz średzki w latach 1830-1890, inicjator odnowienia Kolegiaty w Środzie i uporządkowania cmentarza.

Cmentarz w Środzie

W zadumie słuchałem jak szumiały drzewa
Szarawe cienie rzucając na cmentarz.
Z niebios słoneczna lala się ulewa
W duszy mej cicho załkało memento,
Wiatr lekko wionął cmentarne manowce,
Łagodną pieszczotą pogłaskał po trawie
I zapomniane przez łudzi grobowce.
Ukoił rosę po kamiennych twarzach.
Popłynął miłośnie do powstańczych mogił
I u stóp krzyża zanucił piosenkę:
O, Wy szczęśliwi oglądacie Boga,
Boście za Polskę wycierpieli mękę.

Marian Stanisławski

Środa Wielkopolska - Przejdź