Brzeziński powiat - gubernia piotrkowska

Brzeziński powiat gubernii piotrkowskiej utworzony został z połowy dawnego powiatu rawskiego i części łęczyckiego. Graniczy od wschodu z pow. rawskim, skierniewickim, od północy z łowickim i łęczyckim, od zachodu z łódzkim a od południa z piotrkowskim. Powierzchnia jego zajmuje 20,29 mil kw. Stanowi ona równinę, którą jeszcze przed niedawnymi czasy pokrywały lasy, bagna, zarośla, których pamiątką są liczne nazwy osad: Brzeziny, Lipiny, Leszczyny, Osiny, Rokiciny i t. p., tudzież liczne choć drobne rzeczki i strumienie. Wody południowej części powiatu (Czarna Wolbórka) spływają do Pilicy, stanowiącej na przestrzeni paru mil granicę powiatu; linia działu wodnego przechodzi w okolicach Brzezin, gdzie spotykamy najwyższe wzniesienia na przestrzeni między Brzezinami a wsiami: Grzmiąca, Lipiny, Malczew, dochodzące do 122,8 sążni pod Lipinami i Teolinem, na prawo od drogi bitej z Brzezin do Łodzi. a od 104 do 108 sążeni pod Malczewem i Grzmiącą. Na północ od tej wyniosłości wody spływają za pośrednictwem rz. Mrogi do Bzury. Przeprowadzenie linii dr. żel. war. wied., przerzynającej powiat B. w całej długości, rozkwit przemysłu fabrycznego w sąsiednim pow. łódzkim i w mieście Tomaszowie, leżącym na granicy południowej powiatu sprowadziły podniesienie się rolnictwa i znaczne stosunkowo zaludnienie, pomimo średnio urodzajnej gleby. Liczne drogi bite, przerzynające powiat we wszystkich kierunkach i łączące wszystkie ważniejsze osady, kolej fabryczno-łódzka idąca od stacyi Koluszki do Łodzi, postawiły tę okolicę w wyjątkowo przyjaznych warunkach dla rozwoju rolnictwa i przemysłu. Z przeprowadzeniem kolei, z napływem ludności rolniczej znikły lasy tak że dziś jedynie w południowo-wschodniej części powiatu około Ujazdu spotykamy większe obszary leśne, niknące przecie w skutek rozwoju fabryk w Tomaszowie. Średni wysiew zbóż wynosił w latach od 1870 do 1872 r.: 5,000 czetwierti pszenicy, 20,600 czetw. żyta, do 28,000 innych zbóż i 54,000 czetw. kartofli. Średni zbiór zaś 17,300 czetw. pszenicy, 72,000 żyta, 115,000 innych zbóż, 220,000 czetw. kartofli. Przemysł fabryczny B. pow. koncentruje się głównie w Tomaszowie, którego roczna produkcya przedstwia około 3,200,000 rs. wartości w wyrobach wełnianych i bawełnianych. Z zakładów fabrycz. istnieją w pow.: 6 przędzalni bawełny i fabryk wyrobów bawełnianych, 1990 tkackich warsztatów, 525 warsztatów sukienniczych i tkackich wełnianych, 14 gorzelni, 2 browary, 1 dystylarnia, 2 olejarnie, 1 papiernia, 1 młyn parowy, 88 młynów zwyczajnych, 29 garbarni, 2 mydlarnie, 1 fabryka wapna, 10 cegielni, 3 zakłady żelazne. Pod względem sądowym B. powiat dzieli się na cztery okręgi sądów gminnych: w Strykowie, Woli Cyrusowej, Gałkówku i Ujeździe. Jeden sąd pokoju dla Brzezin i Tomaszowa w Brzezinach. Pod względem administracyjnym dzieli się na 15 gmin: Będków, Bratoszewice, Biała, Ciasny, Długie, Dmosin, Dobra, Lipiny, Łaznów, Łazisko, Mroga dolna, Mikołajew, Niesułków, Popień. Pod względem kościelnym dekanat brzeziński dyecezyi warszawskiej składa się z 18 następnych parafij: Będków, Bratoszewice, Brzeziny, Chorzęcin, Dmosin, Dobra, Gałków, Główno, Jeżów, Kołacinek, Koźle, Niesułków, Skoszewy, Stryków, Szczawin, Tomaszów i Ujazd.

Bibliografia

SGKP

Miejscowości powiatu brzezińskiego (opisane dotychczas)