Umiastowscy h. Roch (2)

Prawdy i mity

Herb „dowód tożsamości” rycerstwa i szlachty, skupiający wokół siebie członków rodziny i współplemieńców. Podczas prowadzonych wojen integrował i mobilizował do walki a w czasie pokoju hołubiony i związany z przywilejami z racji swojego stanu. Określał pozycje i hierarchię społeczną w okresie średniowiecza. Historia rodu wynikała z przynależności do herbu, który ewoluował równocześnie ze zmianami społeczno-politycznymi. Z tego okresu pochodzą pierwsze legendarne wzmianki o protoplastach Umiastowskich i ich herbie.

Herby Kolumna i Roch

Kasper Niesiecki w herbarzu Korona Polska t.3 powołuje się na Paprockiego i przedstawia herb Roch i herb Kolumna jako herby bliźniacze i wskazuje, że jako h. Kolumna przybył z Włoch do Polski w 970 roku z Hattonem, arcybiskupem gnieźnieńskim pochodzącego z rodu Kolumnow. W Polsce ze względu na podobieństwo do figury używanej do gry w szachy przemianowany został na h. Roch.
Autor herbarza przedstawia również rzeczywisty opis herbu Roch podany przez Okolskiego "powinny być trzy gradusy kamienne, od dołu większe, trzeci na górze najmniejszy, na którym stoi lilia sama bez korzenia, roszczki, y listkow, na hełmie pięć pior strosich, pole tarczy czerwone, lilia biała. Jedni to zowią skałą łomaną, drudzy kolumną a gradusy postumentem iey, inni Rochem".
K. Niesiecki powołuje się na Paprockiego „ Z Jana Brygiera Kroniki ” i wspomina hrabiego Rościsława herbu Roch (z rodu herbu Kolumna), który w roku 1238 uczestniczył w wyprawie wojennej przeciwko Litwinom i Jadźwingom. W starciu z przeciwnikiem odniósł zwycięstwo dzięki fortelowi i otrzymał przydomek Pierzchała. Herb potomków Rościsława Pierzchały mógł więc być rochem, wieżą szachową lub kolumną.

COLUMNA herb Włoski przyniósł go
Hatto Arcybiskup Gnieźnieński. Roku Pańskiego 971…

PIERZCHAŁA HERB przyniesiony z Włoch
z Arcybiskupem Gnieźnieńskim Hattonem/za Miecisława Krola Polskiego …

Do herbu Kolumna przypisano Leśniewskich, Oborskich, Ciecieszewskich, Pruszkowskich, Pęczyckich, Bruleńskich, Myszczyńskich, Walewskich, Łąckich, Kożuchowskich, Chraplewskich, Nadolskich, Czosnowskich.
Do herbu Roch również przypisano Leśniewskich, Oborskich, Cieciszewskich i Walewskich oraz Pierzchałów, Pawłowskich, Głowińskich, Wiszowatych i Chorążyczewskich. Podobieństwo herbów Kolumna i Roch doprowadziło w heroldii do zamieszania, ponieważ tym samym wizerunkom herbów przepisano inne nazwy albo zainteresowani pozostawali przy starym nazewnictwie lub według własnego uznania zamieniali na nowe. Pan Marcin Wiszowaty na forum Związku Szlachty Polskiej w opracowaniu „Roch czyli Pierzchała”, „Słoń bojowy a sprawa polska” szczegółowo analizuje i opisuje powyższe herby oraz potwierdza ich dowolną interpretację przez poszczególne rody.

Według herbarza K. Niesieckiego z rodu Pierzchałów herbu Roch byli Klemens biskup płocki (1333) i Stanisław z Pawłowa biskup płocki (1425), którego ojcem miał być Mroczkow z Gnatowic herbu Roch.

Ludwik Pierzchała heraldyk i genealog w swojej publikacji „ Herb Pierzchała ” w Miesięczniku Heraldycznym Nr 3/1908 r. pochodzących z rodu Pierzchałów wymienia wyżej wspomnianego Klemensa biskupa płockiego (1333-1357), Iwana z Radomina marszałka dobrzyńskiego (1392), Stanisława Pawłowskiego (w/w Stanisława z Pawłowic) biskupa płockiego (1439) i Zdzisława Czosnowskiego sędziego ziemi warszawskiej (1473). Przynależność do Pierzchałów herbu Roch wskazuje na podstawie pieczęci herbowych. Natomiast w Miesięczniku Heraldycznym Nr 1/1932r. w publikacji „Zagadkowa pieczęć” pisze, że Iwan Radomiński (Iwan z Radomina), jego brat Henryk, i syn Mikołaj w czasie konfliktu polsko-krzyżackiego opowiedzieli się po stronie mistrza krzyżackiego Urlika v. Jungingena. Na podstawie wyroku sądowego, który zapadł w Gnieźnie w 1408 roku ponieśli karę konfiskaty majątku, którą następnie zmniejszoną o połowę w wyniku zabiegów dyplomatycznych.
W roku 1424 Mikołaj Radomiński był lub został właścicielem Białochowa i Białochówka (Prusy), gdzie przyjął nazwisko po żonie i pisał się Nicolaus v. Schillingsdorf. Przodków szlachty Białochowskich herbu Prus II i herbu Cholewa wymienia się jako tych, którzy przybyli do Prus i pochodzili z ziemi dobrzyńskiej. Drugi syn Iwana Radomińskiego Pietrasz cieszył się dużym uznaniem króla Wł. Jagiełły i pełnił wysokie urzędy państwowe.

Wspomniany Ludwik Pierzchała w liście do hrabiny Janiny Umiastowskiej w roku 1930 pisze "W rodzie Pierzchałów pierwszym znakomitym przedstawicielem był Iwan z Radomina wł. Radomina, Balina i Sudrag, żyjący w drugiej połowie XIV wieku, marszałek dworu Kaźka, ks. szczecińskiego. Iwan miał braci: Henryka i Jana, i synów: Pietrasza, kasztelana dobrzyńskiego, w końcu wielkorządcę Podola, Mikołaja i córkę Dorotę. Pietrasz ożenił się z córką Karwaciana, Kroata, który z dworem królowej Elżbiety przybył do Krakowa i tu założył browar, na którym dorobił się wielkiego majątku. Druga jego córka wyszła za mąż za Lanckorońskiego, naturalnego syna Kazimierza W. Z posagu żony Pietrasz kupił od Dymitra z Goraja miasto Włoszczowę z przynależnościami. Potomkami Pietrasza byli: Głowińscy, Lucławscy, Umiastowscy, Wróblewscy, potomkami Henryka: Cieciszowscy, Czosnowscy, Przeździeccy, Walewscy, potomkami Jan różni inni. Pierwszym Pierzchałą, który się pisał z Umiastowa był Adam, skarbnik warszawski. Jego synem był Piotr, występujący w Radomsku, w r. 1428 – wraz z kasztelanem Stanisławem Oborskim – przy wywodzie szlacheckim Marcisza „Szyszki” z Gnatowic ”.

Genealogię Pierzchałów (protoplastów Umiastowskich) z okresu średniowiecza szczegółowo odtworzył Pan Mariusz Umiastowski potomek linii litewskiej Umiastowskich i w jego wersji Piotr comes Pierzchała z Radomina zwany Piotrem z Włoszczowy lub Piotrem Karwacjanem a syn Iwana z Radomina, kasztelan dobrzyński, właściciel miasta Włoszczowa, właściciel innych licznych dóbr (między innymi Comes Petro de Wlosczowa castellanus 1388 roku, otrzymał wraz z bratem Pakosławem w roku 1370 Krasocin i Mieczyn od Króla Kazimierza Wielkiego), mąż córki Dersława Karwacjana (bogatego małopolskiego dziedzica z pochodzenia Chorwata, który przybył do Krakowa z dworem królowej Elżbiety ->>Karwacjanie).

Piotr z Radomina miał braci Mikołaja i Pakosława oraz siostrę Dorotę. Żoną Piotra była pierwsza córka Dersława, zaś szwagierka Piotra - druga córka Dersława, wyszła za mąż za naturalnego syna króla Kazimierza Wielkiego i tym samym dała początek całej linii odnowionego (pierwotnie ród krakowskich bankierów) rodu Lanckorońskich. Zatem Lanckorońscy od tego momentu to potomkowie naturalnego syna króla Kazimierza Wielkiego i Karwacjanów. (prawd. błąd - wyjaśnienie poniżej [DHRP]). Nadmienić wypada, że ród Lanckorońskich przyjął do herbu ród Karwacjanów (co nie dziwi skoro z tej rodziny pochodziła współzałożycielka ich rodu) i od tej pory Karwacjanowie mieli za herb Zadorę.

Stryjami (braćmi ojca) Piotra z Radomina i Włoszczowy byli comes Henryk z Radomina i comes Jan z Radomina. Piotr z Radomina herbu Pierzchała po nabyciu Włoszczowy zaczął pisać się „z Włoszczowy” lub czasem „Piotr Karwacian z Włoszczowy” był kasztelanem dobrzyńskim w latach 1406-1414 i wielkorządcą podolskim w latach 1404- 1408, a ten ostatni urząd piastował po Stanisławie Szafrańcu a przed Andrzejem Tęczyńskim. Comes Piotr na Unii w Horodle przyjął do herbu "Pierzchała" wraz ze swym stryjem comesem Henrykiem z Radomina litewski ród Dauksza. Warte zauważenia jest, iż Piotr z Radomina używał często przydomku "Karwacjan" czyli nazwiska swej żony. Pozostawił synów Adama, Stanisława, Piotra II i Jana. Jego syn Jan staje się założycielem rodu Włoszczowskich. Natomiast syn Adam, skarbnik warszawski staje się założycielem rodu Umiastowskich.

1. Iwan Pierzchała z Radomina, wł. Radomina, Balina i Sudrag, marszałek dworu Kazimierza Piasta, ks. szczecińskiego [list Ludwika Pierzchały Lwów 1930]
1.1. Piotr Pierzchała z Radomina, kasztelan dobrzyński, wielkorządca Podola + ??, ojciec: Dziersław Karwacjan; (siostra wyszła za Lanckorońskiego, naturalnego syna Kazimierza Wielkiego [O. Balzer] - hipoteza wątpliwa) ==> GŁOWINSCY, LUCŁAWSCY, WRÓBLOWSCY
1.1.1. Jan Włoszczowski ==> WŁOSZCZOWSCY
1.1.2. Adam Umiastowski, skarbnik warszawski ==> UMIASTOWSCY
1.1.2.1. Piotr Umiastowski, 1428 wymieniony na wywodzie szlacheckim Marcina "Szyszki" w Radomsku
1.1.3. Stanisław
1.1.4. Piotr
1.2. Mikołaj
1.3. Pakosław
1.4. Dorota
2. Henryk Pierzchała ==> CIECISZOWSCY, CZOSNOWSCY, PRZEZDZIECCY, WALEWSCY
3. Jan Pierzchała

Z analizy ksiąg poborowych ziemi warszawskiej z roku 1563 wynika, że na 206 gospodarstw szlacheckich spisanych do poboru 28 rodzin legitymuje się herbem Roch. W tym jedna rodzina Umiastowskich h. Roch II i jedna rodzina Umiastowskich h. Roch III. Natomiast brak jest jakichkolwiek rodzin szlachty herbu Kolumna i Pierzchała. Adam "Amilkar" Kosiński w publikacji „Przewodnik heraldyczny” i Czesław Jankowski w publikacji „Powiat oszmiański” opisują genealogię linii litewskiej Umiastowskich i obydwaj zgodnie przypisują temu rodowi herb Roch III.

Herb Umiastowskich Roch III

W roku 1798 Umiastowscy h. Roch III uznani zostali przez heroldię wileńską za rodowitą i starożytną szlachtę polską i w przeprowadzonym wywodzie stwierdziła, że "Ta familia wysoko przed unią Korony Polskiej z Wielkim Xięstwem Litewskim wprzód w Koronie Polskiej w Xięstwie Mazowieckim ziemi warszawskiej, z dóbr Klimonta pisząca się, od dóbr Umiastowa, w tejże ziemi warszawskiej leżących, Umiastowskich nazwisko wzięła, a po złączeniu się Polski z Litwą w W.X.Lit…".

Zgodnie z dostępnymi materiałami źródłowymi i dzisiejszą wiedzą przedstawione wypisy heraldyczne i genealogiczna dowodzą, że rodowym herbem Umiastowskich jest herb Roch.
Natomiast zadaniem czytelnika jest ocena i oddzielenie faktów, od mitów.

Opracował Ryszard Umiastowski

Bibliografia

1. Kasper Niesiecki, Korona polska t.3.
2. Stanisław Germański, Summariusz kleynotow, abo herbow państwa y rycerstwa Korony Polskiey y W.X.Litew. 1627r.
3. Stanisław Dziadulewicz, Miesięcznik Heraldyczny nr 1,2,3 z 1930r., Rekognicjarz poborowy ziemi warszawskiej z r.1563.
4. Ludwik Pierzchała, Miesięcznik Heraldyczny, „Herb Pierzchała” nr 3/1908r., „Zagadkowa pieczęć”
nr 1/ 1932r.
5. Ludwik Pierzchała, Fragment listu do Hrabiny Janiny Umiastowskiej z 1930r.
6. Mariusz Umiastowski, Genealogia comites Pierzchała- UMIASTOWSCY h. Roch III / linia senioralna (von Nandelstädt)
7. Jan Ciechanowicz, Rody Rycerskie W.K.Litewskiego.

Genealogia Umiastowskich