Czartoryski Fryderyk Michał

[blok]Fryderyk Michał Czartoryski, najstarszy z synów podkanclerzego Kaźmierza, urodzony 1696, kasztelan wileński 1722, podkanclerzy 1724 a kanclerz wielki litewski 1752, jeden z najznakomitszy cli mężów stanu, jakich Medy-bądź nasza ziemia wydała, geniusz, któremu tylko trochę szczęścia braknęło, aby stać się reformatorem i zbawcą ojczyzny, bystry, niezrównanej energii, w pracy niezmordowany, pamięci tak wielkiej, że jak utrzymywano, sto tysięcy szlachty znał z nazwisk a kilkanaście tysięcy z ich stosunków prywatnych, wychowany w zasadach reformy przez ojca i rozumną matkę; od wczesnej już młodości starał się zbadać ducha praw i instytucyi kraju, poznać i ocenić ludzi i stronnictwa i w dwudziestym roku życia nakreślił plan zamierzonych reform tak doskonały, że gdy go odczytał słynny minister i ulubieniec Augusta II, feldmarszałek Fleming, dał zdanie, że takiego człowieka jak młody Czartoryski, należało albo ceną choćby ćwierci państwa pozyskać, lub zgubić; poszedł za poradą ulubieńca król August i nie szczędził środków, aby jenialnego młodzieńca przywiązać do siebie i zyskać dla swych zamiarów, zamieścił go w swej radzie tajnej, nadał intratnemi starostwarni i zaledwie dwudziestosześcioletniemu dał wysokie miejsce w senacie, a co więcej, cały jego dom chciał tak wysoko podnieść, aby na nim mógł oprzeć swoje polityczne działania, siostrę też Michała, Konstancyę zaślubił głównemu z swych stronników Poniatowskiemu, a Augusta Czartoryskiego gdy mu się nie udał zamysł nadania go bogatą ordynacyą ostrogską, ożenił z najmajętniejszą owoczesną dziedziczką, Zofią Sieniawską kasztelanką krakowską wdową po hetmanie Denhofie; w samej rzeczy to małżeństwo ugruntowało znaczenie Czartoryskich w kraju i rodzinę pierwszorzędną godnościami i urodzeniem podniosło do pierwszorzędnych majątkowo.

[Adam Amilkar Kosiński, Przewodnik Heraldyczny część 1]