Nowa Wieś 18.05.1863

Oddział Grabowskiego, uchodząc przed pościgiem g-la Meller-Zakomelskiego ciągle za mm postępującego, przez wieś Boże zdążał do Pilicy, którą przeszedł pod Lechamcaini 17. 5. i dopiero pod Nową Wsią zatizymał się na nocleg. Ludzie do tego stopnia byli znuzeni, że żaden o posiłku nie myślał, a tym mniej o stanowczym oporze, gdzie który się zatrzymał tam pada! bezsilny i zasypiał. Nazajutrz dopiero o godzinie 4. można było obóz poruszyć, bo chociaż juz o V>2. grano pobudkę, nikt nie powstał, gdyż każdy spał kamieniem. Opóźnienie to rozstrzygnęło o dalszych losach oddziału. Zaledwie bowiem kolumna wysunęła się ze wsi, juz ją ze wszystkich stron otoczyły przeważają siły moskali, główna szarża l.awaleryi nieprzyjacielskiej odcięła kilka furgonów z kilkudziesięciu chorymi, których moskale wzięli do niewoli. Rozpaczliwe położenie dodało rozpaczliwej odwagi reszcie powstańców. Grabowski na czele kawaleryi i kosynierów natarł gwałtownie na piechotę moskiewską, złamał jej szeregi, ale spotkany kartaczann z armat za piuhotą ustawionych, musiał się cofnąć. Uchodzące furmanki pow.ększyły jeszcze bezład i zamieszanie i rozpoczęła się walka pojedynczych grup. Porażka nie stała się zupełną dzięki przezorności Grabowskiego, który potrafił wyprowadzić z ognia 100 jazdy, około 50 strzelców łącznie z żuławami i prawie 200 kosynierów. Strzelcy i kosynierzy połączyli się z oddziałem podpułkownika Kononowicza, Grabowski z kawaleryą pozostał w Rawsiwem. W walce tej odznaczyli się Grabowski, dowódca, oraz Grabowski, żuaw, awansowany na polu bitwy na oficera, Młochowski, dowódca żuawów, Cejzynger, dowódca I. plutonu jazdy, ulani: Czormewicz i Dowerni, oraz wszyscy prawie strzelcy, których przeszło 30 poległo. Poległ między innymi Majkowski, oficer strzelców, który dowodził nryergardą z pod Ulowa (p. t.).

[Anna i Leszek Owczarczykowie "Nadzieja, Męstwo i Śmierć. Powstańcza wiosna oddziału Kononowicza"]
17 maja 1863 roku powstańczy oddział dowodzony przez Władysława Grabowskiego, uciekając spod Nowego Miasta, kierował się w stronę Warki. Powstańcy liczyli, że znajdą schronienie za Pilicą zanim dopadnie ich pościg. Wczesnym rankiem 18 maja na skraju lasu powyżej Nowej Wsi pod Gołębiowem odpoczywających powstańców zaskoczyły zbliżające się od strony Warszawy wojska carskie. W pierwszej fazie bitwy szarża jazdy rosyjskiej została szczęśliwie odparta przez strzelców i kosynierów. Następnie Grabowski starał się przejąć inicjatywę, posyłając na skrzydło moskiewskiej piechoty swych kosynierów. Kiedy ci wyszli z lasu na otwarte pole, znaleźli się nagle w ogniu kartaczy. Pierwsza salwa załamała atak. Było wiele ofiar. To przesądziło o losach bitwy. Część oddziału z Grabowskim na czele uciekła, przedzierając się przez okrążenie, inni walczyli do końca, zamknąwszy się w zagrodach sąsiedniej wsi Czarna. Choć Grabowskiemu wraz z kawalerią udało się zbiec, to oddziały kosynierów i strzelców poszły w rozsypkę. Około 180 powstańców dostało się do niewoli, a 80–100 zginęło i spoczęło we wspólnej mogile w Gołębiowie.