Sas

Herb szlachecki. Największa ilość rodzin z tego herbu jest pochodzenia wołoskiego, dla których był pierwotnie przeznaczony. Więcej o rodzinach w artykule Rodziny herbu Sas również w Wykazie nazwisk herbu Sas pochodzenia wołoskiego

Historia

Sam herb w ustalonej formie pojawia się w połowie XV wieku, przy czym rody szlachty wołoskiej osadzają się na terenach Karpat polskich wiek wcześniej, przybywając falami wraz z ludnością poddaną, często pasterską. Z powodu braku instytucji indygenatu, rodziny uzyskiwały potwierdzenie szlachectwa na drodze symulowanej nagany. Proces ten następował aż do XVIII wieku.
Osadnictwo wołoskie związane było silnie z wołoskim rodem Dragffy. W rodzie tym występowały zwyczajowo imiona zarówno Drag jak i Sas (smok i orzeł). Tak też kształtowały się osobiste i rodzinne znaki pieczętne, często przedstawiające orła zamkniętego w krąg stworzony ze smoka, chwytającego własny ogon (symbol kołowrotu istnień). W XV wieku, doszło wg ówczesnych zwyczajów herbowych do stylizacji. Koło fortuny stało się kołem wozu, trzymanym przez orła (lub inne zwierzę) lub okręgiem w środku, a z biegiem czasu księżycem, zaś orzeł (szczególnie używany na terenach polskich) zsymbolizowany w postaci strzały z dwoma gwiazdami. Potwierdzają to liczne godła pieczętne rodzin wołoskich z I poł. XIV wieku. Niebieskie tło było odpowiednikiem nieba.
Kontynuacją mołdawską pierwotnych form jest współczesny herb Wołoszczyzny (czarny orzeł siedzący na drzewie), a także Siedmiogrodu i Rumunii.
Z powodu istnienia pieczęci można datowanie pierwszego wystąpienia przesunąć na 1427 (pieczęć m.in. Iwana Właszyna z Hoszowa) lub 1436 (Filipa z Tustanowic), a włączając pochodzenie od symboli wołoskich na XII wiek lub wcześniej.
Poniżej przedstawione niektóre etapy rozwoju herbu.

Powstało wiele hipotez, próbujących wyjaśnić pochodzenie herbu. Kompletnie bez poparcia w faktach jest łączenie go z Saksonią, hrabią Hyjdem i jego przybyciem do księcia Lwa, skąd wyruszyć miał na Mazowsze [Okolski, Wyrostek]. Błędnie przypisuje się herb do innych osób imieniem Drago, nie mających nic wspólnego z Wołoszczyzną. Błędne jest traktowanie nazwy przydomkowo [Wiki]. Błędne jest też generalizowanie pochodzenia wszystkich rodzin od wojewody Wańczy [Wiki, Niesiecki], gdyż był on przodkiem zaledwie kilku rodów i jednym z wojewodów lub niespokrewnionych krajników. Z pewnością należy podtrzymać natomiast związek nazwy ze słowem orzeł (węg. sas, czytaj: szasz - [Wyrostek, Kostrzewski]). Plasowało by to herb Sas w grupie uszczerbionych orłów.

Opis

Stupnicki (1854): Sas. W tarcze pola błękitnego jest miesiąc żółty niepełny jak na nowiu (półksiężyc), obiema rogami do góry wystający, a na każdym rogu gwiazda o sześciu graniach, we środku jego strzała żeleźcem prosto do góry wyrychtowana, a na hełmie nad koroną pawi ogon przeszyty strzałą z prawej tarczy w lewó.

Ostrowski (1897): ...Sas, Sasowie, Dragowie. W polu błękitnem nad połksieżycem złotym, rogami do góry, strzała, zwrócona żeleźcem do góry, miedzy dwiema sześciopromiennemi złotemi gwiazdami. Nad hełmem w koronie - ogon pawi, przeszyty strzałą w lewo. Jeden z najdawnejszych herbów w Polsce, mianowicie na Rusi...

Leszczycz (1908): ...Sas. W polu niebieskim zloty połksieżyc ku gorze otwarty, ponad nim dwie gwiazdy złote z strzała w pośrodku, na hełmie piec pawich piór, strzałą przeszytych. Herb ten pochodzi z Saksonii i dla tego Sasem zwany. Pieczętują sie nim...

Kasprzycki (1935): ...Sas. Sasowie, Dragowie. W polu błekitnem - półksiężyc złotym, rogami do góry -- strzała, zwrócona żeleźcem do góry, miedzy dwiema szczesciopromiennemi złotemi gwiazdami. Nad hełmem w koronie ogon pawi, przeszyty strzałą w lewo. Labry błękitne podbite złotem. Jeden z najdawniejszych herbów w Polsce, mianowicie na Rusi; miał z Węgier przybyć, jak piszą Paprocki i Okolski. Jednaksze nie podają go wszystkie rękopisy Długosza, miedzy któremi i herbarz zwany arsenalski, ani rola marszałkowska Lanckorońskiego z 1461r., ani herbarzyk Ambrolego. Zapisok sadowych stredniowiecsnychco do togo herbu nie znajdujemy, a pieczecie w malej liczbie, dopiero z XV w. różnie go przedstawiają. Klejnotu średniowiecznego togo herbu nie znamy. Ten brak zapisek tłumaczy się tem, że klejnotaice mieli swoje posiadłości na Rusi, mianowicie w Galicji, zdala ot widowni tych, dotąd peloszonych zapisek. Według Długosza szlachta ta pochodziła by ot wołoskich osadników...

Jelinska-Marchal (1988) Sas. Azure; a Crescent or in base surmounted by an Arrow reversed proper, in pale, between two Mullets or six points of the second. Crest - on a crowned helmet - a peacock''s tale transfixed by an Arrow placed fesswise, its point towards the sinister. The first seal (in a very small number) date from 15th century.

Gorzyński (1990) Sas. W polu błękitnym nad księżycem złotym miedzy dwiema takimi samymi gwiazdami sześciopromiennymi strzała srebrna. W klejnocie nad hełmem w koronie pawi ogon przeszyty strzała w lewo. Istnieją następujące podstawowe odmiany tego herbu: Sas albo Księżyc, Sas Pruski. Rod Dragów-Sasów przybył na Rus Halicku z Marmaroszu.

Szymański (1993): ...Sas (Drag, zawołanie: Sas) - w polu błękitnym księżyc zloty, a nad nim srebrna strzała rosocha do czoła miedzy dwoma złotymi gwiazdami. Pojawia się pierwszy raz w źródłach pisanych w 1478 r.

==> zob. artykuł Pochodzenie herbu i rodów Sas
==> zob. herby nawiązujące do herbu Sas

Rodziny należące do herbu

Aleksandrowicz, Andrzejkowicz, Arszenic, Asłam, Asłamowicz, Asłanowicz,

Baczański, Baczewski, Baczyński, Baczyński, Badowski, Balicki, Balowicz, Bandrowski, Baniewicz, Bańkowski, Baraniecki, Bardziejowicz, Batowski, Bejarski, Bejowski, Bereziński, Berezowski, Bereźnicki, Bereżnicki, Bereżyński, Bieliński, Bieniewski, Bilawicz, Billewicz, Blisiewicz, Błażejewicz, Błażewicz, Błażowski, Bobaszyński, Bobrowicz, Boczański, Bodrug, Bohosiewicz, Bojarowski, Bojarski, Bojarzyński, Bojeniacki, Bondarzewski, Bonowski, Borkowski, Boryczewski, Borysławski, Bosacki, Bosadzki, Brański, Bratkowski, Broszniewski,, Broszniowski, Browczyński, Brylewicz, Bryling, Bryliński, Brynk, Brześciański, Brzuski, Buchowski, Budziewicz, Bujarski, Buszyński, Buzdawicz, Byliński, Byszyński,

Charewicz, Chechłowski, Chesłowski, Chnatusko, Chodakowski, Chodkowski, Chołodowicz, Chomikowicz, Chordyński, Chosłowski, Chrustowski, Ciemierzyński, Ciemierżyński, Cierciowicz, Cieszkowski, Cisowski, Cissowski, Cucyłowski, Czahrowski, Czajkowski, Czapiewski, Czapiński, Czarnota, Czarnowski, Czemierzyński, Czemierżyński, Czepucha, Czerpacki, Czołhański, Czołowski, Czuczepkowicz, Czulewicz, Czyżewski,

Danejko, Daniłowicz, Daniłowski, Daniszowski, Daszkiewicz, Dawkszewicz, Dąbrowski, Dekański, Delatyński, Demkowicz, Didkowski, Długopolski, Dmitraszko, Dmitrowicz, Dmoszycki, Dmościcki, Dmytrowicz, Dniestrzański, Dobrocki, Dobrodzki, Dobrokański, Dobrowlański, Dobrowolski, Dobrzański, Dobrzyjański, Dodajewski, Doliński, Dołżański, Doroszewicz, Drelachowski, Drelichowski, Drobnicki, Drohomirecki, Drużbicz, Dryniewicz, Dubanowicz, Dubracki, Dubrawski, Dubrowlański, Duchowski, Dulski, Dunajewski, Duniecki, Duszyński, Dwernicki, Dwojakowski, Dydkowski, Dziedoszycki, Dzieduszycki, Dzieduszycki, Dziedzicki, Dziendolet, Dziewiątkowicz, Dziewulski, Dziurdz, Dżurdż, Dziurdziewicz, Dżurdżewicz,

Esymontowski,

Faleński, Falęski, Faliński, Fedkowicz, Filonowicz, Foland, Forkiewicz, Fryzowicz, Fugowski,

Gaczyński, Gałecki, Giecewicz, Gogoliński, Goliński, Gorczyński, Gorzeński, Goyżewski, Grabowiecki, Gwozdecki,

Haczyński, Hatajłowicz, Hnilecki, Hołobut, Hołonowicz, Hołyński, Hordyński, Horodecki, Horodyski, Horucki, Hossowski, Hrebiński, Hrebnicki, Hubiak, Hubicki, Huhernicki, Hulecki, Humiatycki, Huniatycki, Huniewicz, Hussakowski, Hussarowski, Huśniański,

Ignaszewicz, Ihnatowicz, Ilnicki, Iwanicki, Iżycki,

Jabłoński, Jamiński, Jamnicki, Janiowicz, Janiszewski, Jaroszewicz, Jasienicki, Jasieński, Jasiński, Jasiewicz, Jasiński, Jaśniski, Jaworowski, Jaworski, Jermałowicz, Jermołowicz, Jugiewicz, Jurgiewicz, Jurkiewicz,

Kaczkowski, Kaleczycki, Kalinowicz, Kałęczycki, Kamiński, Kaniowski, Kanofojski, Kański, Karbowski, Karczmarzewski, Karczyński, Karmazyn, Karwowski, Kasprzykowski, Kędzierski, Kiedrowski, Kiernowski, Kierzkowski, Kimakowicz, Klaczowski, Klechniowski, Kluczyński, Kłodnicki, Kniehiski, Knihiński, Kniaźdworski, Kniehinicki, Kniehiniński, Knihinicki, Koblański, Kobylański, Kobyleński, Kobyliński, Kokolnicki, Kołkanowicz, Kołodczak, Komarnicki, Konaszewicz, Kopcieński, Kopciński, Kopczeński, Kopiecki, Kopystyński, Korczmarzewski, Korczyński, Kornalewski, Kornelowski, Kotecki, Kotel, Kotłowicz, Kozakowski, Kozłowski, Krasowski, Krassowski, Kraśniański, Kraśnicki, Krechowicki, Krechowiecki, Krechowski, Kropilnicki, Kropiwnicki, Krupicki, Kruszelnicki, Kryłoszański, Krynicki, Krzeczkowski, Krzywczycki, Kuiłowski, Kulczycki, Kulhanowicz, Kumarnicki, Kunecki, Kunicki, Kupiecki, Kuszczykiewicz,

Lastowski, Lechowicz, Leniewicz, Lepech, Lepiech, Leszczyński, Leśniekiewicz, Lewandowski, Lewicki, Lewiński, Lichacki, Lipecki, Lipiecki, Liskowacki, Liskowski, Liśniekiewicz, Lityński, Lubacki, Lubaczewski, Lubaczowski, Lubieniecki,

Łabinowicz, Łabunowicz, Łagorzewski, Łastowski, Ławrowski, Łącki, Łęski, Łodyński, Łomia, Łopuszański, Łostowski, Łubieniecki, Łucki, Łuckiewicz, Łuczkiewicz, Łuczycki, Łukawiecki, Łukcewicz,

Macewicz, Maciulewicz, Maculewicz, Majtkowski, Malikowski, Malinkowski, Malitowski, Malkiewicz, Małuszycki, Manasterski, Manastyrski, Mańczak, Martycz, Matkowski, Medyński, Michniewicz, Mikulski, Misczowski, Miszczowski, Mokrzecki, Mokrzycki, Molitowski, Monasterski, Monastyrski, Morkowski, Morochowski, Mościszewski, Mujski, Mykitycz, Myszczowski,

Nahujowski, Nanowski, Nehrebecki, Niebyszczański, Niedzielski, Niehrebecki, Nowakowski, Nowosielecki, Nowosielski, Nozdryn,

Obertyński, Obuchowski, Odrzechowski, Odyniak, Olegnicki, Olewnicki, Opolski, Opryszowski, Orłowski, Ortyński, Orzeński, Ostraszewicz,

Pacławski, Palimączyński, Parafianowicz, Pareński, Parnawski, Paryłowski, Pasławski, Patyłowski, Pawlik, Pawlikowicz, Pawlikowski, Perehuda, Perski, Petraszewicz, Pielecki, Pilik, Piskowski, Płonczyński, Płoszczański, Płoszczyński, Płotnicki, Podgórski, Podgurski, Podhajecki, Podhorecki, Podhorodecki, Podlesiecki, Podłuski, Podwysocki, Pohorecki, Pokutyński, Polański, Popiel, Popielnicki, Popin, Popkowicz, Poradowski, Porudowski, Półtorakiewicz, Procewicz, Proczewicz, Prusinowski, Przygrodzki "Strzała", Pułtorakiewicz, Putwiński, Puziowicz,

Raczkiewicz, Radiłowski, Radzewic, Rodziewicz, Radziewicz, Rajca, Rajkiewicz, Rasko, Rastawiecki, Rastowiecki, Raszko, Raszkowski, Robaszewski, Rodziewicz, Rozłucki, Rożniatowski, Rożniewski, Rubaszewski, Rubinowski, Rudnicki, Rupczyc, Rybczyc, Rybnicki, Rybotycki, Rychlicki, Rześniewski, Rześniowiecki, Rzodkiewicz,

Sarnowski, Sasimowski, Sasinowski, Saski, Sasowski, Sasulicz, Semkowicz, Serednicki, Sernowski, Siarczyński, Sielecki, Siemakowicz, Siemasz, Siemiasz, Siemiginowski, Sienuszkowicz, Skoinicki, Skotnicki, Skowronek, Skulski, Smereczański, Smolnicki, Snitowski, Sołoma, Soroczyński, Sosiński, Sozański, Stanisławski, Strutyński, Stryjski, Stryski, Strzelbicki, Stupnicki, Sulatycki, Swarczyński, Swaryczewski, Sypajło, Szachnowicz, Szandorowski, Szandrowski, Szandyrowski, Szczombrowski, Szemetyłło, Szeniowski, Szpakowski, Szramczenko, Szumiło, Szumiłło, Szylwiński, Szyszka, Śnitkowski, Świebodowski, Świerzpot, Świstelnicki, Świstun,

Taonewicz, Tarnawski, Tatomir, Telepianowicz, Tenewicz, Terlecki, Ternawski, Ternowski, Tokarski, Topolnicki, Toporowicz, Towarnicki, Trachimowski, Trojanowski, Trzcina, Turczyński, Turecki, Turek, Turzański, Tustanowski, Tychowski, Tymowski, Tysowski, Tyssowski, Tysarowski, Tyszarowski, Tyszewicz, Tyzdrowski,

Uhernicki, Uhrynowski, Ulnicki, Uniatycki, Uniatyński, Urbański, Urocicki, Urociecki, Urociecki, Uruski, Usarzewski, Ussakowski, Ussowski, Ustyanowski,

Waczewski, Wanczałuch, Wandrowicz, Wandrycz, Wasilkowski, Wasylkiewicz, Weber, Werycha, Weryha, Wichliński, Winnicki, Wisłobocki, Wisłocki, Wismont, Witkowski, Witwicki, Włosiański, Wolański, Wołczański, Wołkowicki, Wołkowyski, Wołłszowski, Wołosiański, Wołosiecki, Wołoszowski, Wołoszynowski, Woruski, Woryski, Worytko, Wysłobocki, Wysoczański, Wyszyński,

Zaczywilkowski, Zaderewnicki, Zakałużny, Zakaźny, Zankowicz, Zapłatyński, Zasimowicz, Zatwardnicki, Zatwarnicki, Zawadzki, Zawisza, Zeliszkiewicz, Zesteliński, Zeszteliński, Zesieliński, Zieliborski, Zieliński, Ziębiński, Ziętarski, Zuber, Zubr, Zubrzycki, Zukotyński, Zurakowski, Zuroch, Zyzani,

Żabiński, Żejmo, Żeliborski, Żelisko, Żerebecki, Żórakowski, Żubr, Żukotyński, Żukowski, Żurakowski, Żydykowicz