Dominium

Dominium (zwierzchność gruntowa) - najmniejsza jednostka podziału administracyjnego, wprowadzona na terenie Galicji przez władze austriackie po III rozbiorze Polski. Funkcjonowały do ok 1845r. W pierwszym okresie było 6 cyrkułów podzielonych na 59 dystryktów. Od 1782 roku teren Galicji został podzielony na 18 cyrkułów, każdy z nich na obwody, a te na dominia. W ramach dominiów próbowano rozgraniczać jeszcze zwarte klucze majątkowe. Funkcjonowały także dominia zbiorcze (czyli rozczłonkowane dobra jednego właściciela).

Dominium składało się z jednej albo kilku wsi należących do jednego lub kilku właścicieli. Właściciel dominium sprawował władzę administracyjną i sądowniczą z tytułu przysługującej mu zwierzchności nad poddanymi. Miał obowiązek zatrudnienia justycjariusza (funkcja sądownicza) i mandatariusza. Dominia zajmowały się całością drobnych spraw gospodarczych i administracyjnych, prowadziły księgi ludnościowe, migracyjne, zezwolenia na wyjazd, zwolnienia celne, fasje (rozliczenia finansowe, podatkowe) osobno dla dóbr folwarcznych, rustykalnych i kościelnych; także organizację spichlerzy gromadzkich, zarządzanie szpitalami, sprawami spadkowymi, kryminalnymi, aresztami, więzieniami, opieką socjalną, rekrutacją wojskową itp. Wiele z tych dokumentów można znaleźć w Archiwum Państwowym na Wawelu w tzw Tekach Sznajdra.

[oprac. mikor i DHRP]