pańszczyzna

Rodzaj podatku pracą, w zamian za prawo gospodarowania, życia w dobrach jakiegoś właściciela (pana). Wprowadzona w Polsce ok XV/XVI w i trwała do ok. połowy XIX.

Pańszczyzna, wbrew obiegowym opiniom, miała wymiar ok. połowy lub nawet 1/3 dzisiejszych podatków, choć była też wykorzystywana do zmuszania do prac prawie niewolniczych. Z reguły wynosiła jeden lub dwa dni pracy jednej osoby z rodziny w miesiącu. Różnica między pańszczyzną a uwłaszczeniem polega głównie na tym kto jest posiadaczem ziemi (kto za nią odpowiada), a także kto ma prawo nią handlować. Jako że pańszczyzna była związana z utrudnieniem przemieszczania się została potraktowana przez organizacje międzynarodowe w XX wieku jako forma bliska niewolnictwu. Trzeba nadmienić, że chłopi mieli jeszcze inne drobne podatki w formie rzeczowej (np. dla parafii), a także szarwark (obowiązek pracy na cele społeczne). Pańszczyzna generalnie przynosiła mniejsze dochody niż czynsz.

Pańszczyzna była przez propagandę komunistyczną wykorzystywana jako przykład zmuszania chłopów do niewolniczej, bezzasadnej pracy na rzecz jakiegoś Pana (celowo pomijając fakt posiadania ziemi i zarządzania gospodarką).