herbu Bodzia, oficer artyleryi z r. 1831, następnie trzydziestoletni tułacz, ojciec rodziny, przybyły na odgłos po wstania w r. 1863 z Francyi do Lwowa, zginął bohaterską śmiercią pod Poryckiem na Wołyniu dnia 2 listopada t. r. Urzędowe sprawo zdanie o śmierci Ksawerego Bolewskiego brzmi:
„W miesiącu listopadzie 1863 roku miała miejsce wyprawa na Wołyń, składająca się z oddziałów do operowania na Wołyniu prze znaczonych. Oddziały te : 4, 6 i 7-my stały pod naczelnem dowództwem podpułkownika wojsk narodowych, Wojciecha Komorowskiego. „W jeździe oddziału 7-go służył Ksawery Bolewski w stopniu porucznika, komenderując drugim plutonem ułanów, znajdujących się pod bezpośrednią komendą majora Karola Zaremby (Szkarłata).
„Oddziały przekroczyły granicę austryacką dnia 3 listopada o godzinie 2 po południu. Jazda 7-go oddziału została odkomenderowaną na przednią straż, którą dowodził porucznik Bolewski. Zachowanie się jego podczas pochodu i sposób spełnienia danego mu polecenia, dowowodziły oficera doświadczonego i żołnierza śmiałego. Nad wieczorem dowódzca zatrzymał oddziały we wsi Wielkie Zdżary, gdzie przez kilka godzin obozowały, będąc zmuszonemi do spoczynku i do wzięcia pożywienia.
Około godziny 2 po północy dowódzca kazał zatrąbić do marszu i oddziały ruszyły w drogę ku Poryckowi. O 6 godzinie z rana staneły wobec Porycka. Tu dowódzca dał rozkaz majorowi Zarembie zająć prawe skrzydło, t. j. przestrzeń od wsi Samowoli ku miasteczku, podczas kiedy dowódzca sam z resztą sił lewe skrzydło od wsi Uadnowa ku miasteczku zajął. Otoczywszy Poryck ze wszystkich stron i zająwszy najgłówniejsze punkta, mianowicie cmentarz i chaty położone w pobliżu cmentarza, kroczono do rozstawienia forpocztów. Porucznik Bolewski otrzymał polecenie udania się z pół plutonem ułanów na wzgórze po łożone pod lasem, w celu śledzenia nieprzyjaciela i uwiadomienia swego komendanta, gdyby się Moskale od strony lasu zjawili.
„Wkrótce pokazało się na brzegu tegoż lasu trzech dragonów moskiewskich, podjeżdżających ku pikiecie porucznika Bolewskiego, chcąc go zwyczajem swoim w zasadzkę wprowadzić. Po spostrzeżeniu tego rekonesansu nieprzyjacielskiego porucznik Bolewski wysłał jednego z podkomendnych mu ułanów do swojego dowódzcy, ażeby go o tein zawiadomić. Ułan ten, nie zrozumiawszy dobrze danego mu rozkazu, a myśląc, że raport swój dowódzcy oddziału zdać ma — a nie dowódzcy prawego skrzydła, majorowi Zarembie — pojechał w' przeciwną stronę, t. j. ku lewemu skrzydłu, lecz nie mógł do głównego korpusu dojechać, gdyż go bagna i głębokie, wodą napełnione rowy od niego oddzielały.
Tymczasem podjazd moskiewski znacznie się zbliżył, strzelając z karabinków do pikiety porucznika Bolewskiego. Ten, widząc się w r sile prze waż nej a chcąc języka dostać, uderzył szybko na Moskali, którzy się w tej samej chwili"ku lasowi cofali. Podczas tego ścigania nieprzyjaciel raptem w sile jednego szwadronu klinem lasu wystającym pod naszą pikietę się podsunął, zająwszy jej tył w największym pędzie. Równocześnie drugi szwadron dragonów z przodu na naszych uderzył, tak że w oka mgnieniu ze wszystkich stron dragonami otoczeni zostali, broniąc się najzacięciej, o czem major Zaremba nic wiedzieć nie mógł, gdyż, jak już wyżej wspomniano, ułan wysłany przez porucznika Bolewskiego, drogę zmylił. Nieprzyjaciel w sile 2 szwadronów podsunął się ku cmentarzowi, lecz powitany celnym ogniem żuawów, do odwrotu był zmuszonym. Wzmocniwszy się piechotą, Moskale powtórny atak do cmentarzy przypuścili. Wtenczas żuawi po za cmentarz ku nieprzyjacielowi się wysunęli, rażąc go ogniem tyralierskim. Przekonani o męztwie naszych przez pięciu bohaterów walczących z porucznikiem Bolewskim przeciwko przeszło 200 dragonom, Moskale po półgodzinnym żywym ogniu w r pospiechu ku lasowi się cofnęli. Ponieważ cały nasz korpus już przez kozaków zaniepokojonym został, strzelcy nasi na swoje silne stanowisko powrócili, nie mogąc się za nieprzyjacielem w gęsty, nieznany im las zapuszczać. Tymczasem główny korpus przez ogień tyralierski o boju toczącym się na prawem skrzydle zawiadomiony został. Major Zaremba, komendant prawego skrzydła, objeżdżając plac boju około cmentarza, dowiaduje się o potyczce pocztu stojącego pod komendą porucznika Bolewskiego i wkrótce też smutny widok go spotkał. Na wyż wspomnianem wzgórzu znalazł on bowiem pięciu naszych bohaterów odartych do naga z odzieży i porąbanych tak mocno, że tylko po silniejszej tuszy swojego dzielnego porucznika poznał, który spełniając sumiennie swój obowiązek, dawną sław r ę polskiego oręża wznowił!
„Obok tych bohaterów, których cnota młodzieży polskiej za przy kład stanie, leżało 7 zabitych dragonów moskiewskich, rannych bowiem Moskale- z pobojowiska ze sobą zabrali. Zawiadomiony o tern dowódzca kazał ciała naszych braci zaniesc 11 a cmentarz i księdza katolickiego zawołać, ażeby zwłoki pogrzebał i pobłogosławił. Ponieważ sie to jednak wieczorną porą działo, a korpus nasz na kilku punktach przez kozaków zaatakowany został, nie można było zwłokom naszych bohaterów oddać wojskowej czci. na jaką zasłużyli wojownicy, którzv tak walecznie ziemi Ojców swoich bronili!
„Działo się to 4go listopada 1863 r. o godzinie 5 po południu.
„Cześć i sława niechaj będzie ich pamięci! (Podp.) Generał Edmund Różycki. Podpułkownik wojsk polskich, Major Zaremba Karol. dowódzca oddziałów wołyńskich dowódzca prawego skrzydła. 4go, 6go i 7go. Marceli Krajewski, adjutant. Wojciech Komorowski. ,
Do powyższego dodam, że Ksawery Bolewski urodził się 11 listo pada 1811 r. w Żydowie pod Lubrańcem na Kujawach z ojca Dominika i matki Elżbiety z Klichowskich. Pierwsze nauki odbywał w Włocławku, a wyższe w liceum w Warszawie, gdzie 19-letniego młodzieńca zaskoczyło powstanie listopadowe. Wstąpiwszy do artyleryi, brał udział w całej kampanii pod dowództwem pułkownika Kej mano wąskiego. Pod Ostrołęką stracił trzy palce u nogi. Posunięty na oficera artyleryi i ozdobiony krzyżem Virtuti militari, po upadku powstania udał się na tułactwo i ciągle prawie przebywając w Paryżu, pomimo musu pracy odbył i skończył tamże szkołę sztabu. Czynny i gorliwy członek Towarzystwa demokratycznego, w r. 1843 wszedł do Towiańszczyzny. Ożeniony z Francuzką, zmarłą w r. 1860, pozostawił dwoje dzieci, syna i córkę, oddając je pod opiekę swej siostry, Maryi Bolewskiej, która sierotom była odtąd rzeczywistym aniołem opiekuńczym. Pamięć bohaterskiej śmierci Ksawerego Bolewskiego i jego czterech towarzyszy, z których jednego tylko, Mireckiego, nazwisko jest wiadome, uczcili rodacy uroczystem nabożeństwem żałobnem we Lwowie i w r Paryżu, gdzie także w r kościele Wniebowzięcia zebrało się całe Towarzystwo kredytowe ziemskie francuskie, którego Bolewski był przez wiele lat urzędnikiem. Córka Ksawerego Bolewskiego Marya wyszła za mąż za doktora Glabisza w Gniewkowie w W. Księstwie Poznańskiem, syn zaś prze bywa w Paryżu.
