Oskar Awejde

Urodzony w 1863 r., syn obrońcy Trybunału Cywilnego w Suwałkach i członka organizacji w augustowskim, był jednym z najgorliwszych uczestników konspiracji. W październiku 1862 r. wszedł do składu Komitetu Centralnego, następnie do składu Rządu Narodowego, w którym pozostał przez czas dłuższy. pomimo kilkukrotnych zmian i przewrotów w tymże Rządzie, jako członek centralnej władzy narodowej objął kierownictwo sekretariatu i spraw wewnętrznych, później po Agatonie Gillene kierownictwo spraw ..., w końcu zaś wspólnie z Edwardem Liwińskim kierownictwo prasy. W lipcu i sierpniu 1863 r. odbywał Rząd Narodowy posiedzenia w mieszkaniu Awejdy, w skutek gwałtownych nieporozumień między wydziałem wykonawczym na Litwie, a du Loranem, pełnomocnym agentem Rządu Narodowego wysłany do Wilna, przybył tamże Awejde 8 sierpnia 1863 r. za legalnym paszportem z biura warszawskiego Oberpolicmajstra Lewnina wystawionym na imię Ludwika Schmidta, ... handlowego. Ufarbowawszy swe rude włosy na czarno, chodził przez kilka dni po różnych magazynach i handlach poszukując zatrudnienia. W tym właśnie czasie popełniono zamach na wileńskiego gubernialnego marszałka szlachty Domejkę, a Murawiew podejrzewając o to przybyszów kazał więzić wszystkich obcych, którzy w ostatnim czasie zjawili się w Wilnie. Uwięziono Schmidta-Awejdę i osadzono w więzieniu pobazyliańskim. Wobec legalnych dokumentów chciał go komisja uwolnić z więzienia. Murawiew atoli napisał na odnośnym akcie uwagę: "niech jeszcze czas jakiś posiedzi". Siedział więc i doczekał się przyjazdu generała Lebiediewa z Petersburga, który zwiedzając więzienia zaszedł do celi Awejdy i spostrzegł, że odrastające jego włosy są przy głowie odmiennego koloru. Uwiadomiwszy o tym Murawiew zarządził ścisłe dochodzenie, które doprowadziło do wykrycia prawdziwego nazwiska więźnia. Nastraszony szubienicą i wezwany do otwartych zeznań z zapewnieniem darowania mu życia, spisał je Awejda na 11 arkuszach w języku rosyjskim. W celu dalszych badań odesłano go do Warszawy, gdzie przebył przeszło rok samotnie w X Pawilonie zachowując zupełne milczenie. Dopiero w 1865 r. skłonił go pewien oficer do złożenia zupełnych zeznań, które wykryły wszystkie tajniki powstania w 1863-64, pokompromitowały zarazem liczne szeregi sprzysiężonych. Pułkownik generalnego sztabu Bieliński otrzymał polecenie uporządkowania zeznań i ich przetłumaczenia na język rosyjski. Następnie wydrukowano je w 30 egzemplarzach w drukarni policyjnej. Awejde zesłano do Wiatki, poświęcił się tam adwokaturze.