Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Stara Rusa, pow. Stara Rusa
12.04.2012 01:31
Stara Rusa, miasto pow. gub. nowogrodzkiej, na obu brzegach rz. Polist' (dopł. Łowati), przy ujściu do niej rzeki Porusia z Pereryticą, pod 57° 59' płn. szer. a 49° 2' wsch. dł. g. Położone w równinie wzniesionej 178 st. npm., odległe jest o 88 w. na płd. od Nowogrodu, z którym połączone linią dr. żel. nowogrodzkiej, długiej 156 w. i na st. Czudowo łączącej się z dr. żel. nikołajewską (petersbursko-moskiewską). Ma 1425 dm. (174 mur.), 8592 mk. (23 kat., 80 rozkol., 54 prot., 136 żyd.), monaster męzki Preobrażeński, 16 cerkwi (12 mur.), z których ważniejsze: sobór p. w. Zmartwychwstania J. Chr. z 1701 i cerkwie Zwiastowania N. M. P. z 1410, oraz św. Trójcy z 1680 r.; 234 sklepów i magazynów (187 mur.), teatr drewniany, koszary, dom przytułku, szpital, szkoła powiat, i parafialna, szkoła dla dziewcząt, 2 szkoły duchowne, dom sierot. Pod miastem znajdują się źródła słone, przy których do 1865 r. istniały warzelnie soli (w ostatnich czasach otrzymywano do 150,000 pudów soli rocznie) a nadto od 1836 r. zastosowano tutejsze wody do celów leczniczych, zarówno wewnątrz jak i do kąpieli. Jestto silna solanka alkaliczno-jodowo- bromowa, zalecana zwłaszcza w skrofułach, chorobie angielskiej, reumatyzmie, chorobach nerwowych, skórnych, kobiecych i in. Dochód miasta w 1871 r. wynosił 32526 rs. Pod względem przemysłowo-handlowym S. R. ma niewielkie znaczenie. Głownem źródłem zarobku dla mieszkańców stanowią goście kąpielowi, niewielu tylko zajmuje się rolnictwem, rzemiosłami (w 1871 r. 342 rzemieślników) oraz spławem drzewa i statków do Petersburga. Również i przemysł fabryczny niezbyt rozwinięty. W 1871 r. było 11 fabryk, zatrudniających 54 robotników i produkujących za 324,400 rs. W S. R. istnieje bank miejski, założony w 1863 r., z kapit, 20,000 rs. Targr odbywają się co piątek, jarmarki zaś od 6 do 13 stycznia i od 29 czerwca do 7 lipca. Jestto dawna osada, wspominana u lato- pisców od 1167 r. Niegdyś stanowiła przy- gródelc Nowogrodu W., w dziejach jednak nieodegrała nigdy wybitniejszej roli. Od 1776 r. mto powiat, gub. nowogrodzkiej, od 1824 r. przyłączone do pow. demiańskiego, od 1859 r. znów mto powiatowe.
Staroruski powiat zajmuje połud.-zachodnią część gubernii i podług Strielbickiego ma 173 5 mil al. 8393 w. kw. Powierzchnia powiatu stanowi najniższą część gubernii i pochyla się w ogóle od płd.-zach. ku płn.-wsch., t. j. w stronę jez. Ilmen. Bezwzględna wysokość w części południowej dochodzi do 400 st., w północnej opada do 130 st.; jez. Ilmen wznosi się tylko 107 st. npm. Równina powiatu gdzieniegdzie przerznięta jest niewysokiemi wzgórkami, towarzyszącemi zwłaszcza biegowi rzek. W skutek nizinnego położenia powierzchnia zasiana jest mnóstwem błot i niewielkich jezior. Z błot ważniejsze: między wsią Bystry Bereg, Kost'kowo a rz. Polistią i Śnieżą (do 174 w. kw.), oraz między rz. Polistią, drogą ze St. Rusy do Choł- mu, granicą gub. pskowskiej i wsiami: Kuła- kowo, Riabkowo, Sosenki, Rakitny i Leszy (do 312 w. kwadr.). Z jezior najważniejsze: Rdiejskie, Krasnodubskie, Kirowslcie i Dołżyńskie, zgrupowane w płd.-zach. części powiatu. Do północnej granicy powiatu przylega jezioro Ilmen, od ujścia rzeki Szełoni do ujścia Łowaci. Rzeka Szełonia na niewielkiej przestrzeni stanowi granicę z powiatem nowogrodzkim, Łować zaś z pow. de- miańskim. Nadto w granicach powiatu uchodzą do Ilmenu: Sawatejka, Psiża, Perechoda, Użynka, Czernica, Makówka i Tulebla. Ze wszystkich tych rzek tylko Szełoń, Łować i Polist' są żeglowne. Lasy, jakkolwiek w o- statnich czasach bardzo wyniszczone, stanowią 35 % ogólnej przestrzeni. W 1867 r. było w powiecie (bez miasta) 144,139 mk. (53 katol., 2548 rozkol., 38 protest), t. j. 880 mk. na 1 milę kw., powiat przeto starornski jest najgęściej zaludniony w gubernii, nie wyłączając nawet powiatu nowogrodzkiego. Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnictwem, sieją głównie żyto i owies oraz len. Nadto mieszkańcy osad nadrzecznych zajmują się budową statków i spławem drzewa, a na wybrzeżach jez. Ilmen rybołówstwem. Wielu włościan wychodzi na zarobek do Petersburga i Nowogrodu oraz zajmuje się przemysłem leśnym. Przemysł fabryczny ograniczał się w 1871 r. na 2 gorzelniach (z produkcyą na 54,500 rs.), fabryce fajansu (18,000 rs.); oprócz tego było w powiecie 37 olejarni, 729 młynów i 6 garbarni. W t. r. było w powiecie 84 cerkwi (43 murowanych).
[J. Krz. w: SGKP]
Staroruski powiat zajmuje połud.-zachodnią część gubernii i podług Strielbickiego ma 173 5 mil al. 8393 w. kw. Powierzchnia powiatu stanowi najniższą część gubernii i pochyla się w ogóle od płd.-zach. ku płn.-wsch., t. j. w stronę jez. Ilmen. Bezwzględna wysokość w części południowej dochodzi do 400 st., w północnej opada do 130 st.; jez. Ilmen wznosi się tylko 107 st. npm. Równina powiatu gdzieniegdzie przerznięta jest niewysokiemi wzgórkami, towarzyszącemi zwłaszcza biegowi rzek. W skutek nizinnego położenia powierzchnia zasiana jest mnóstwem błot i niewielkich jezior. Z błot ważniejsze: między wsią Bystry Bereg, Kost'kowo a rz. Polistią i Śnieżą (do 174 w. kw.), oraz między rz. Polistią, drogą ze St. Rusy do Choł- mu, granicą gub. pskowskiej i wsiami: Kuła- kowo, Riabkowo, Sosenki, Rakitny i Leszy (do 312 w. kwadr.). Z jezior najważniejsze: Rdiejskie, Krasnodubskie, Kirowslcie i Dołżyńskie, zgrupowane w płd.-zach. części powiatu. Do północnej granicy powiatu przylega jezioro Ilmen, od ujścia rzeki Szełoni do ujścia Łowaci. Rzeka Szełonia na niewielkiej przestrzeni stanowi granicę z powiatem nowogrodzkim, Łować zaś z pow. de- miańskim. Nadto w granicach powiatu uchodzą do Ilmenu: Sawatejka, Psiża, Perechoda, Użynka, Czernica, Makówka i Tulebla. Ze wszystkich tych rzek tylko Szełoń, Łować i Polist' są żeglowne. Lasy, jakkolwiek w o- statnich czasach bardzo wyniszczone, stanowią 35 % ogólnej przestrzeni. W 1867 r. było w powiecie (bez miasta) 144,139 mk. (53 katol., 2548 rozkol., 38 protest), t. j. 880 mk. na 1 milę kw., powiat przeto starornski jest najgęściej zaludniony w gubernii, nie wyłączając nawet powiatu nowogrodzkiego. Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnictwem, sieją głównie żyto i owies oraz len. Nadto mieszkańcy osad nadrzecznych zajmują się budową statków i spławem drzewa, a na wybrzeżach jez. Ilmen rybołówstwem. Wielu włościan wychodzi na zarobek do Petersburga i Nowogrodu oraz zajmuje się przemysłem leśnym. Przemysł fabryczny ograniczał się w 1871 r. na 2 gorzelniach (z produkcyą na 54,500 rs.), fabryce fajansu (18,000 rs.); oprócz tego było w powiecie 37 olejarni, 729 młynów i 6 garbarni. W t. r. było w powiecie 84 cerkwi (43 murowanych).
[J. Krz. w: SGKP]