Raporty burmistrza Gajewskiego - Bodzentyn

Antoni Gajerski, od 17.03.1863 do1869 roku burmistrz miasta Bodzentyna. Obejmował urząd od Antoniego Orłowskiego w przełomowym momencie w dziejach miasteczka. Inteligentny burmistrz sprzyjał powstańcom. Udzielił wsparcia swojemu bratankowi Janowi Gajerskiemu (1839-1913), uczestnikowi powstania, który prawdopodobnie ranny w potyczce, leczył się w lazarecie w Bodzentynie.[1] Umiejętnie redagował swoje raporty do władz rządowych i wojskowych; nie używał w nich pejoratywnych formuł pod adresem powstańców(typu banda, buntownicy). Według meldunków Gajerskiego powstańcy dwukrotnie przeprowadzili w miasteczku pobór rekrutów do szeregów narodowych: 26.11.1863 (zabrano15 mężczyzn)[2] i 12.12.1863 r.(3 osoby i 8 z lazaretu)[3] . Dnia 19/31.05.1864 roku burmistrz - na żądanie władz wojskowych sporządził trzy wykazy:

1.Lista imienna mieszkańców Bodzentyna, którzy dobrowolnie powrócili z szeregów powstańczych i zamieszkują w Bodzentynie[4] . Znajdują się na niej nazwiska 31 uczestników powstania z podaniem ich wieku (rzadko zgodne z aktami metrykalnymi). Na kolejnej liście z 4.07.1864 r. wykazał zbiorczo 33 powstańców z podaniem nazwisk ich dowódców.[5] Ta lista posłużyła naczelnikowi wojennemu rewiru samsonowskiego do sporządzenia wykazu 171 osób z nadzorowanego terenu, które dobrowolnie ujawniły się z oddziałów powstańczych.[6]

2.Lista imienna mieszkańców miasta Bodzentyna, którzy samowolnie wyszli z tegoż miasta i dotąd są niewiadomi z pobytu[7] . Kolejno zostali wymienieni (7 osób): K.Szermentowski, W.Jędrzejewski, L.Kotecki, A.Płotnicki, S.Gradkiewicz, ks.A.Omiński i L.Kozłowski. Obok nazwisk uwaga:„Wszyscy obok wymienieni oddalili się bez paszportu.” Udokumentowany źródłowo udział w powstaniu Szermentowskiego, Koteckiego i ks.Omińskiego pozwala przyjąć, ze pozostali byli też „przy powstaniu rewolucyjnym” (zob. Kotecki).

3.Lista imienna osób aresztowanych z miasta Bodzentyna przez Magistrat tegoż miasta sformowana[8] . Wymieniono kolejnych 13 mieszkańców, z których 8 zostało zesłanych w głąb Rosji, czterech było w kieleckim więzieniu (Wojtowicz Antoni, P.Pura i S.Zygadlewicz) i jeden aresztant w Warszawie (ks.Ciagliński). Przed przygotowaniem owej listy kieleckie więzienie opuściło 13 aresztantów, z których dwóch oddano pod dozór policji (L..Wojtowicz i L.Matyskiewicz)[9] . Warto zauważyć, ze dwóch uwolnionych z aresztu bez oddania pod dozór policyjny zostało w 1865 roku ponownie aresztowanych i poniosło kary za zaangażowanie w powstaniu.

Burmistrz asystował przy składaniu przez dobrowolnie ujawniających się powstańców przysięgi wiernopoddańczej (homagialnej). Poza nim obecni byli przedstawiciel wojska (płk Jabłoński) i miejscowy ksiądz (lub rabin w przypadku powstańca wyznania mojżeszowego). Obowiązek złożenia przysięgi egzekwowali także od powstańców spoza Królestwa. W aktach miasta zachowała się lista 73 osób, które w okresie od 17.04 – 22.05.1864 roku zostały doprowadzone do wykonania takiej czynności. Przy nazwiskach osób z miasteczka i gminy podane zostały personalia poręczycieli (niektórzy z nich złożyli własnoręczne podpisy)[10] . Na postawie tej listy (brudnopisu) burmistrz składał oficjalne raporty naczelnikowi rewiru samsonowskiego, że np. „ w upływie tygodnia sześciu powróciło, doprowadzeni zostali do złożenia przysięgi (…).”[11] Owa fala powrotów z pola walki i obozów powstańczych to najprawdopodobniej efekt ostatecznego rozformowania pułku miechowskiego. Dowódcy tego oddziału zwolnili swoich żołnierzy do domów dając im możliwość skorzystania z ogłoszonej kolejnej amnestii, a sami wpadli w ręce kozaków na folwarku Marzysz (1.05.1864). W nocy z 11/12.05.1864 r. jak meldował ks. Grella „ około 30 powstańców byli na plebani w Zagnańsku i zabrawszy buty i czapki parobkom oddalili się z plebani(…).”[12] Aby dotrzeć do Bodzentyna, nie mówiąc o Galicji należało pozostawić pułkową konfederatkę z orłem, spodnie z barwnym lampasem, wysokie palone buty i marzenia.

Bibliografia

Kulpiński J., Od miasteczka Bodzentyn do wsi Kutery... Miej.-Gmin. Bibl. Publ. w Bodzentynie, 2012 za:
[1] AP-K, AGB,sygn.177,s.1: pismo A.Gajerskiego do Magistratum.Pińczowa nr 757 z 18/30.12.1863 r o wykreślenie z ksiąg miejskich ludności nadawcy, jego rodziny i „ bratanka tegoż Jana Gajerskiego lat 24 mającego, któren przy stryju zamieszkuje.”
[2] AP-K, NWPK,sygn.80,s.2407.
[3] Tamże, s.2491-2493.
[4] AP-K, NWRS, sygn.2,s.89-90.
[5] AP-K, NWRS, sygn.27, k.40-43.Kopia w zbiorach autora.
[6] Chłopi i sprawa chłopska, nr 9, s.182 -183.Lista w języku rosyjskim.
[7] AP-K, NWRS, sygn.2, s.87.
[8] Tamże,s.88.
[9] AP-K, NWRS,sygn.27, s.15,42.
[10] AP-K, AGB, sygn.144, bp: Lista mieszkańców m. Bod[zentyna], którzy przysięgę homagialną wykonali i zostali oddani na poręczenie./kopia w zbiorach autora/; lista - brudnopis ujmuje powstańców także spoza miasteczka i gminy.
[11] AP-K, NWRS, sygn.27,k.89: raport z 9/21.05.1864; k.92:raport raport 10/22.05.64 zawiera 10 nazwisk.
[12] AP-K, NWRS, sygn.27,k.91.