Koziatyn, pow. berdyczowski

Koziatyn (dawniej zwany Hujwą, na rosyjskich mapach nazwany Kazatin, na włoskich Kosatino), mko i wś, pow. berdyczowski, paraf, białopolska, zarząd policyjny w Machnówce, zarząd gminny w Koziatynie, Miasteczko ma naczelnika policyjnego oddzielnie. Położony u źródlisk rzeczki Iłuj wy, pierwszy młynek we wsi, wysokość gruntów nad poziom morza Czarnego 133 sąż., odległość od Berdyczowa 25 w., od Kijowa 148 wiorst, od Brześcia 460 w. Główna stacya dr. żel. kijowsko-brzeskiej (między Czarnorudką a Berdyczowem); tu schodzą się trzy linie: z Odessy (tej drogi punkt najwyższy jest K.), Kijowa i Brześcia; czwarta gałąź zatwierdzona i w robocie do Macharzynieckiej fabryki cukru, 8 wiorst odległej. Ekspedycya pocztowa i telegraficzna. Warsztaty dla naprawy maszyn i wagonów. Miasteczko zatwierdzone dnia 7 lipoa 1874 r. za staraniem M. Wasiutyńskiego, targi odbywają się tygodniowe we czwartek. Pierwsza apteka zaprowadzona przez Sawickiego, doktór miejscowy de l'Arbre, lekarz-dentysta Józef Longin. Domów w miasteczku liczą 76, synagoga jedna. We wsi osad 196, cerkiew postawiona w 1853 r. na miejscu starej; ziemi w ogóle mr. 5136, czyli 2818 dzies., w tej liczbie włościańskiej ogółem dzies. 1308; cerkiewnej ogółem 52 dzies., dworskich razem z lasem 1458 dzies.; tu wchodzi ziemia dworska oddana pod drogę żelazną przeszło 40 dzies. Grunt czarnoziem z domieszką małej części gliny szarej, fabryka cegły. Mieszkańców ogółem obojga płci około 3 700, w tej ilości katolików 450, żydów około 400, reszta prawosławni. Do wojen kozackich dzisiejszy Koziatyn nazywał się Hujwą; po tak zwanej ruinie opustoszony, zasiedlał się już pod nazwą Koziatyna; dziś na polach przy ruczajach wyorują ślady dawnych siedzib, a po gruntach sterczy rozrzuconych kilka wysokich mogił. Już w r. 1649 wś Hujwa należała do klucza białopolskiego, do Janusza Tyszkiewicza wojewody kijowskiego, w tymże roku po bezpotomnem zejściu Janusza, majętność spadła na jego brata Marcina Tyszkiewicza, dziedzica Łohojska, tudzież na Bartłomieja, Mikołaja i innych. Białopol z Hujwą dostał się Mikołajowi, a po nim jego synowi Emanuelowi Władysławowi podstolemu brześciańskiemu ożenionemu z Zofią Węsławską; od tego przeszedł na jego syna Mikołaja starostę strzałkowskiego i następnie spadł na syna tegoż, Antoniego, generał-lejtanta w. ks. lit., po śmierci którego dalej Białopol wraz z Koziatynem i innemi wsiami przeszedł do jego syna Wincentego, referendarza w. ks. lit., ożenionego z Maryą Teresą Poniatowską; ten zmarł bezpotomnie a cały klucz białopolski oddał za życia dwu swoim braciom od stryjecznych stryjecznym Gabryelowi, ożenionemu z Potocką (herbu Lubicz) i Honoremu podkomorzemu J. K. M., synom Jerzego. Koziatyn dostał się Honoremu, który, ożeniwszy się z Teklą Bohaszewiczówną, zostawił z nią syna Ferdynanda, ożenionego z Bogumiłą Chojecką. Honory zmarł młodo i Tekla wyszła za Ignacego Piotrowskiego; naówczas osada musiała być większa i stanowiła punkt centralniejszy, gdyż w Warszawie 1783 r. d. 30 sierpnia (Nr 227) został nadany przywilej przez króla Stanisława, Ignacemu Piotrowskiemu, majorowi wojsk koronnych, na zaprowadzenie 9 jarmarków w Koziatynie; te jednak z czasem upadły, po śmierci zaś Piotrowskiego, Tekla wyszła za Zdziechowskiego; po niej przyznana sukcesya na Koziatyn dekretem senatu, w r. 1808 d. 21 grudnia, w połowie na Ferdynanda Tyszkiewicza i Zdziechowskich jej dzieci z ostatniego małżeństwa; od roku więc 1808, po rok 1825 było dwóch właścicieli; dopiero Władysław Zdziechowski i Ferdynand Tyszkiewicz sprzedają wspólnie Koziatyn Tadeuszowi Rożniatowskiemu za 450 tysięcy złp. w r. 1825 przed aktami powiatu machnowieckiego, a Józef Rożniatowski syn Tadeusza sprzedał tę wieś Maryanowi Wasiutyńskiemu d. 1 czerwca 1856 roku przed aktami Izby cywilnej kijowskiej, który do dziś dnia jest właścicielem majątku. Podczas konfederacyi barskiej Stanisław Ortyński, podczaszy zwinogródzki, idąc na odsiecz Puławskiemu, zamkniętemu w Berdyczowie, po potyczce pod Wernyhorodkiem, został do niewoli wzięty przez kozaków w Koziatynie, gdzie przyjął go i orzeźwił włościanin po upływie krwi z ran; zesłany potem do Kazania, jak pisze o tem w Pamiętniczku swoim umieszczonym przy książce naszej ,,Droga ubita do Nieba itd. z przyłączeniem życia swojego i nieszczęśliwości itd. własnym staraniem •wydrukowana w Berdyczowie w drukarni fortecy N. Maryi Panny". W Koziatynie zmarł w 1871 roku poeta ukraiński Tomasz Padurra. Gdy nastąpi pozwolenie od rządu, w mającej się erygować kosztem właściciela kaplicy w miasteczku stanie pomniczek dla poety, wykonany przez Wiktora Brodzkiego; w przeciwnym razie stanie w parafialnym kościele w Machnówce.
[SGKP]