Krasnobród, pow. zamojski

Krasnobród, dawniej miasto, obecnie na osadę zamienione, pow. zamojski, gm. i par. Podklasztor, odległe od stacyi pocztowej Zwierzyniec wiorst 16, od Zamościa w. 16, od Szczebrzeszyna w. 21, od Janowa w. 56, od Lublina w. 84, od Warszawy w. 252, od Rejowca w. 78 a od granicy Galicyi austr. w. 19. K. leży na lewym brzegu rzeki Wieprza, w dolinie, otoczony górami pokrytemi lasami soanowemi i jodłowemi. Od s;rony północnej płynie ku miastu Wieprz, w tem miejscu jeszcze wąski i płytki, wcale nie spławny, jednak na wiosnę znacznie wylewa; pod miasteczkiem jest most dłagi 32 łokcie, szeroki 10 łokci, który utrzymuje komunikacyą z okolicą. Przez K. żaden trakt większy nie przechodzi, dopiero o 16 w. w Krynicach droga bita lwowsko zamojska. Bezpośrednia komunikacya z Zawierciem i okolicą utrudniona przez góry otaczające, w których znajdują się łomy kamienia piaskowego ziarnistego. Rozległość ogólna gruntów miejskich 645 morgów. Ulic cztery: Klasztorna, Józefowska, Oiotuszańska i Hutecka. Rynek zbudowany w czworobok, część mieszkańców rolników mieszka za obrębem miasta, na przedmieściach zwanych Piasek od południa i Nowa osada od północy. Miasto zi przedmieścia piaszczyste, niebrukowane, wiosny i jesieni btotniste. Domów murowanych 10, drewnianych 153, ludności 1827 r. 973, w 1860 r. było 1268, w tem chrześcian 782, żydów 486. Podług zajęć: rolników 41, szewców 3, krawców 2, rzeźników 18, piekarzów 6, kramarzów i handlarzy 14, tkaczów 3, zdunów 2, blacharz 1, mularzów 2, szynkarzów i handlarzy solą 12. Obecnie 1602 mk. (558 rz.-kat., 1039 izr., 5 rusinów). Jarmarków jest rocznie 6 we wtorki, oraz targi niedzielne, na które ludność okoliczna dostawia zboże, bydło, trzodę w średniej ilości. Cechów nigdy w K. nie było. Uprzednio był magistrat, a teraz urząd wójta gminy. Zajęcie ludności chrześciańskiej przeważnie rolnicze, żydzi zaś oddają się handlowi, rzemiosłom zostająoym w stanie niskim i przemysłowi, zastosowanym do miejscowych potrzeb; może zajęcia przy nowo otworzonej w 1879 r. fabryce kafli na Podzamczu (ob.) Krasnobród vel Hutki rozbudzą chęć przemysłu. Jest tu szkółka elementarna, do której dzieci niezbyt licznie uczęszczają; stąd stan oświaty nadzwyczaj niski. K. pamiętny jest wytępieniem szarańczy, naleciałej tu w jesieni 1860 r. z Galicyi; zniszczono bowiem w K. i jego okolicach żywej korcy 656 i jaj garncy 555. Miasteczko to, będąo niegdyś dziedzictwem Leszczyńskioh, otrzymało od Zygmunta III króla polskiego przywilej na 6 jarmarków i tygodniowe targi. W XVII jeszcze wieku był tu zbór kalwiński, w którym odbył się we wrześniu 1647 roku synod prowincyonalny małopolski, pod prezydencyą Tomasza Węgierskiego, byłego kaznodziei na dworze Rafała Leszczyńskiego, mianowanego później w r. 1626 na synodzie w Okszy superintendentem zborów małopolskich wyznania helweokiego. W XVII wieku przeszedł od Zamojskich do rodziny Tarnowskich. Obecnie istnieje o wiorstę od miasta, śród lasu, na gruntach wsi Podklasztor, piękny choć niewielki murowany kościół pod wezwaniem N. Maryi Panny, słynący cudami i ściągający tłumy pobożnych na odpusty. Przy tymże kościele jest zarząd parafii rzymsko-katolickiej Podklasztor (ob.) od końca XVII wieku, gdy dawniejszy kościół drewniany, w samem mieście zbudowany, opustoszał, a posiadający go, od 1673, OO. Dominikanie, z zapisu Jana Stanisława na Tarnowie i Zofii na Dąbrowicy Tarnowskich, przenieśli się za miasto do dzisiejszego kościoła murowanego. Historya zaś dzisiejszego kościoła jest taka, iż po napadzie w 1648 r. i zniszczeniu K., w lesie za miastem znaleziono cudowny obraz N. Maryi Panny, przy którym najpierw stanęła figura; w następnym roku Katarzyna z ks. Ostrogskich Zamojska, wdowa po Tomaszu Zamojskim kanclerzu w. kor., zbudowała kaplicę czyli kościołek drewniany, a Jan Zamojski, wojew. sandomierski, w celu zaprowadzenia w nim codziennego nabożeństwa uczynił fundusz, naznaczając kapłanowi na jego utrzymanie całą górę zwaną Chełmiec, nadto troje staj gruntu wszerz i wzdłuż około kaplicy. Wtedy to OO. Dominikanie przeprowadzili się tutaj z miasta, ale po spaleniu się drewnianej kaplicy i klasztoru, królowa Marya Kazimira, żona Jana III, mająca w szczególnej swej opiece to miejsce cudami słynące, w ktorem, podług tradycyi, sama zdrowie odzyskać miała, wzniosła nowy murowany przybytek Pański, pięknej architektury; przy nim także murowany obszerny klasztor dla oo. dominikanów fundowali Aleksander i Michał Tarnowscy dziedzice, i nowy kościół, do dziś dnia istniejący, w d. 12 lipca 1(599 r. pod tytułem Nawiedzenia N. Maryi Panny, został konsekrowany przez ks. Deodata Norsesowicza, biskupa lwowskiego obrządku ormiano-katolickiego, a na tę pamiątkę w facyacie kościoła wmurowano marmurową tablicę, ze stosownym napisem, dotąd znajdującą się. Klasztor oo. dominikanów uległ kasacie w 1864 r., a kościół oddano świeckiej duchownej administracyi jako parafialny. (Opis Krasnobrodu i kościoła drukował ks. Karol Boniew^ki: Pamiętnik Rel.-Moralny 1841 r., tom pierwszy, str. 419). Jest też w K. cerkiew filialna par. Suchowola, 1870 r. kosztem rządu zmurowana; synagoga murowana, dwa domy modlitwy, dom przytułku. Pod osadą na górze wznosi się pałac dziedziców dóbr K. (po Tarnowskich Nostitz-Jackowskich, od 1880 Pudakowskiego) i folw., do którego należą folwarki Husiny i Nieprysz. Dominium K. ma 2306 mr. roli ornej, 9119 mr. lasu, fabrykę gontów i patyczków do zapałek, tartak wodny i fabrykę kafli. Według danych Tow. Kred. Ziemskiego dobra K. składają się z folwarków K. i Koziowoda, os. K., wsi Jacni, Hutki, Kaczorki, Małoszczyzna, Huciska, Stara Huta, Potok Senderki i Majdanek Kasztelański; rozległość wynosi mr. 7654: folw. K. grunta orne i ogr. mr. 624, łąk mr. 178, pastwisk mr. 70, wody mr. 38, lasu mr. 6195, nieużytki i place mr. 156, razem mr. 7261; bud. mur. 11, z drzewa 26; folw. Koziowoda grunta orne i ogrody mr. 392, nieużytki i place mr. 1, razem mr. 393; bud. z drzewa 2; os. K osad 154, z gruntem mr. 637; wś Jacnia osad 43, z gruntem mr. 865; wś Hutka osad 26, z gruntem mr. 499; wś Kaczorki osad 12, z gruntem mr. 265; wś Małoszczyzna osad 16, z gruntem mr. 300; wś Huciska osad 27, z gruntem mr. 438; wś Stara Huta osad 29, z gruntem mr. 505; wś Potok Senderki osad 23, z gruntem mr. 399; wś Majdan Kasztelański osad 23, z gruntem mr. 312.
[SGKP]