Klimontów, pow. sandomierski

Klimontów al. Klimuntów, osada, przedtem mko nad rz. Pokrzywianką, pow. sandomierski, gm. i par. Klimontów; leży w nizinie otoczonej wzgórzami, przy traktach z Opatowa do Osieka i z Sandomierza do Staszowa wiodących; odl. od Opatowa 14 w., od Sandomierza 21 w., od Radomia 88 w. Posiada kościół paraf, murów., klasztor dominikański, szkołę początkową, dom schronienia dla 8 starców i kalek, sąd gm. okr. II i st. pocz. W 1827 r. było tu 118 dm., 1314 mk.; w 1862 r. liczono 133 dm (31 murów.) i 1929 mk. (1318 żydów); obecnie jest 133 dm. (40 mur.), 2654 mk. (1294 męż., 1350 kob,) i 419 mr. ziemi miejskiej. Podług akt miejscowych kościelnych, jest to starożytna osada, sięgająca joszcze XIII w., są bowiem ślady, iż gdzie dziś są tak zwane Górki, tam był Stary Klimontów. Teraźniejszy zaś czyli Nowy Klimontów leży na Ramuntowicach (Rajmuntowice, Ramontowice) i na Kopaninie i założony został przez Zbigniewa Ossolińskiego, wojewodę podlaskiego, w r. 1604, który wyjednał przywilej u króla, potwierdzający erekcyą w r. 1611 i stanowiący targi i jarmarki i t. d. Na mocy tego nadania K. rządził się jak inne miasta prawem magdeburskiem, a pięczętował zwykle herbem dziedziców. Od Ossolińskiego przeszedł w spadku familijnym do Morsztynów, a od tych w końcu do Ledóchowskich. Z tych Józef hr. Ledóchowski poczynił miastu nowe nadania i zwolnienia powinności, co wszystko przez radę administracyjną Królestwa w r. 1829 było potwierdzone. Pamiątką po pierwotnych dziedzicach są tutaj dwa wspaniałe kościoły: kolegiata czyli fara, powstała na miejscu małego drewnianego kościołka w Starym Klimuntowie od wieków istniejącęgo, i kościół z klasztorem księży dominikanów. Tych ostatnich założycielem był wyżej wspomniany Zbigniew Ossoliński, który wystawił gmachy W r. 1618 i uposażył je hojnie wsią Olbierzewice z tamecznem probostwem. Synowie jego Maksymilian i Krzysztof Ossolińscy powiększyli ten zapis przez dodanie dwóch wsi: Beradza i Płaczkowie. Obszerny ten gmach i w dobrym utrzymany porządku, ani pod względom architektury zewnętrznej, ani pod wzglę dem wewnętrznych ozdób i pomników nie ma nic szczególnego. Znajduje się tu starożytny portret założyciela w naturalnej wielkości, zawieszony przy wielkim ołtarzu z napisem, świadczącym, iż wykonany był kosztem wdzięcznych dominikanów w r. 1627, oraz trzy nagrobki z wieku XVII, a mianowicie 70-letniej panny Heleny Karskiej, zgasłej w r. 1624; Zofii Rucińskiej, sędziny ziemskiej sandomierH kiej, zmarłej 1625 roku; i księdza Macieja ^lanceryna z Kromołowa, plebana goślickie&o, zmarłego w tutejszym klasztorze wr. 1640. Kościół parafialny, przy którym pierwotnie była kolegiata, winien założenie swoje synowi wyŻ3j wspomnianego Zbigniewa, Jerzemu Ossolińskiemu, kanclerzowi wielkiemu koronnemu, który wystawił go w r. 1634 i hojnie uposażył, ustanowił trzech prałatów, to jest proboszcza-infułata, dziekana, kustosza i czterech kanoników. Erekcyą kolegiaty aprobował Piotr Gembicki, biskup krakowski, w r. 1648, a stany królestwa w następnym roku zatwierdziły. Świątynia ta wybudowaną jest na wzór kościoła św. Piotra i Pawła w Rzymie; ale chociaż mu wyniosła kopuła i dwie wieże przy ścianie szczytowej okazałą zdaleka nadają postawę, zblizka patrzący widzą w nim niekształtne tylko proporcyo i sparodyowanie arcydzieła budowniczej sztuki. Wnętrze kościoła jest wspaniałe i nierównie od powierzchownej onego postaci piękniejsze. Otoczony jest krużgankiem, w okrąg ustawionemi kolumnami od nawy oddzielonym. Obrazy są tu piękne, z pomników jest portret założyciela bardzo dobrego pędzla, z podpisem i datą jego śmierci, która nastąpiła <1. 9 sierpnia 1650 r. Są w nim nagrobki rodzin Ossolińskich, Lodóchowskicli i Ilado^zewskich, oraz pierwszego tutejszego infułata księdza Pawła Rzeciskiego, j zmarłego w r. 1633. Kościół ten w r. 1657! zrabowali i zniszczyli Szwedzi tak dalece, że1 wtedy wiadomość o grobowou założyciela zaginęła; zrujnowane bowiem mury, bez ołtarzy, bez kapłanów, znaczny czas stały pustkami. Dopiero w roku 1727, Jakób Morsztyn, wojew. sand„ z żoną swoją Heleną z Kalinowskich, wnuczką fundatora, wyrobiwszy prezentę na probostwo klimuntowskie Walentemu Boxa Radoszowskiemu, przy jego pomocy wyrestaurował kościół i wydobył zatracone jego fundusze. On to podniósł kopułę wielką, od dachu miedzią pokrył, wieżę jednę zakończył, mury poreperował, okna pododawał, 4 ołtarze wystawił, do zakrystyi srebra i aparaty posprawiał, probostwo, szpital, domy dla księży i dla kapeli wybudował. Jemu to, jakby drugiemu swemu fundatorowi, kościół klimuntowski wiele zawdzięcza; nagrobek też wspaniały, marmurowy, na ścianie znajdujący się, zasługi jego wylicza. Przyczynili się podobnież do upiększenia kościoła i następni proboszcze, jak ksiądz Michalski oraz ksiądz Wojciech Boxa Radoszewski, synowiec poprzedniego, który kruchtę i facyatę z ciosowego kamienia wystawił, wieżę gzymsami ciosowemi ozdobił, wspaniałe wschody przed kościołem wymurował, wewnątrz pilastry, sztukaterye złocone, galeryą bronzowaną naokoło kościoła porobił. Oprócz tych dwóch istotnie wspaniałych świątyń, osada ta, niegdyś ludna i przemysłowa, teraz uboga i niczcm innem nie odznacza się. Dobra K., niegdyś Ledóchowskich, od 1881 r. Karskiego, składają się z folwarków głównych: Górki, Julianów. Nawodzice, Smerdynia; fol w. pomocniczych: Żyznów, Rybnica, Nowa wieś, Szyinanowice górne i Podgórne (wsie niżej wymienione). Rozległość wynosi mr. 5893: grunta orne i ogrody mr. 2103, łąk mr. 278, pastwisk mr. 406, wody 48, lasu mr. 2925, nieużytki i place mr. 133; bud. mur. 29, z drzewa 115; ubezpieczonych na rs. 78,600. Płodozmian z dawnych lat zaprowadzony; gorzelnia, browar piwny, olejarnia, młynów wodnych 5, tartak, młyn do mielenia gipsu, piec wapienny, cegielnia, pokłady kamienia marmurowego, z którego wypala się wapno, i pokłady gipsu. Rzeka Pokrzywianka i druga bez nazwy przepływają. Osada dawniej miasto K. dm. 150, z gruntem mr. 432; wś Nowa wieś os. 42, z gruntem mr. 358; wś Szymanowice górne o^s. 6, z grun. mr. 101; wś Górki os. 9, z grun. mr. 167; wś Pokrzywianka os. 33, z grun, mr. 432; wś Zagaje os. 2, z grun mr. 21; wś Nawodzice os, 52, z grun. mr. 609; wś Rybnica os. 7, z grun. 89; wieś Smerdynia os. 76, z grun. mr. 821. Gmina K. należy do są !u gin. okr. II w miejscu, liczy 6654 mk.; ro/,1 13715 mr., w tein ziemi dwor. 8260 mr.; urząd gm. wo wsi Przybysławice o 2 w. W skład gm. wchodzą: Adamowicze, Bieradz, Bugaj, Byszów, ByszewskaKępa, Cliobrzany, Dziewko w, Faliszowioe, Goźlice, Jaohimowice, Jankowice górne, Kaczkóweb, Klimontów, Klimontowski Borek, Kozinek, Kroblice, Krzeszkowice, Nasławice, Ossolin, Pęchów, Pęchowiec, Płaczkowice, Postronna, Przybysławice, Przybysławski Borek, Rogacz, Ryłowice, Strączków, Sniekozy, Tęczynopol Ossoliński, Tęczynopol Piechowski, Wilkowice, Zakrzów, Zakrzowska Wola, Zuków.
[SGKP]