Kołaczyce, pow. jasielski

Kołaczyce, mko na prawym brzegu Wisłoki, otoczone od południa i północy jodłowemi lasami, jest zabudowane prawie samemi drewnianemi dworkami na przestrzeni 1104 mr. Przez miasto wije się potok bezimienny, uchodzący do Wisłoki, i prowadzi gościniec z Brzostka do Jasła, z miasta zaś wiedzie na wschód powiatowa droga do Frysztaka. W północnej stronie jest przedmieście Wygoda, w południowej Nawsie Kołaczyckie. O początku miasteczka, liczącego według spisu ludności z r. 1881 1733 mieszkańców, prawie wyłącznie rzym.kat, nie mamy wiadomości; należało jednak na początku XIV w. do opactwa tynieckiego; w r. 1339 zbudował tu opat tyniecki Henryk murowany kościół, jak się dowiadujemy z kopii dokumentu przechowanego w aktach parafialnych. W r. 1348 mieszczanin Piotr z Kołaczyc założył wieś Rogi. Dalej dowiadujemy się, że w r. 1474, podczas niefortunnej wyprawy królewicza Kazimierza na Węgry, dla odebrania korony Maciejowi Korwinowi, wpadł na podkarpacie wódz węgierski Tomasz Tarosy i spalił Kołaczyce. Miasteczko odbudowało się znowu, ale nim minęło trzy ćwierci wieku, dotknął je straszliwy pożar, z którego tylko kościół uratowany. Istniał tu i zamek obronny, ale mko stało się sławne handlem i przemysłem; ludność bowiem prowadziła rozległy handel jajami i wyrabiała sławne gliniane naczynia, które spławiała galarami do Warszawy, Torunia i Gdańska. Garncarstwu nie ustępowała wydoskonalona rękodzielnia kilimków i koców. Z początkiem naszego stulecia podupadł handel kołaczycki, a teraz obok rolnictwa trudni się ludność garncarstwem i wyrobem koców tylko jako przemysłem domowym i spienięża swe wyroby w okolicy i na jarmarkach pobliskich miast. Kiedy uległ zniszczeniu pierwotny kościół murowany nie jest wiadomem; w końcu zeszłego wieku był drewniany i na jego miejscu postawiono w r. 1812 nowy, do dzisiaj istniejący, z takiego samego materyału. Jest tu szkoła ludowa mięszana czteroklasowa, fundusz pożyczkowy dla rękodzielników, założony uchwałą rady gminnej w r.1870, w celu wspierania pożyczkami podupadłych rękodzielników z kapitałem 3175 zł. a. w. i dom ubogich na 7 starców pod nadzorem plebana. W każdy drugi poniedziałek a nadto 1 maja i 19 sierpnia odbywają się jarmarki. Większa posiadłość ma 41 mr. roli, mniejsza 654 mr. roli, 47 mr.łąK i ogr., 92 mr. past. i 226 mr. lasu. Par. rzym.-kat. należy do dyeo. przem. dek. brzosteckiego; należą do niej Nawsie i Krajowice. Ludność całej parafii rz.kat. wynosiła w 1879 r. 2715 rzym.-kat. i 360 izr. Podług spisu ludności z r. 1871 było tylko 19 izraelitów. Wyznawcy gr.-kat. należą do parafii w Rzepniku (po małorusku Ripnik); ich jednak liczba, zresztą bardzo mała, nie jest podaną w najnowszym szematyźmie duchownym dyec. gr.-kat. przemyskiej. Ciekawe podanie o zamku w K. podaje Lwowianin z r. 1841, str. 99. Czyt. także Przyjaciel ludu z r. 1839, atr. 108.
[SGKP]