Konecki powiat, pow. konecki

Powiat Konecki (tak. zdawna zwaną była okolica, której ogniskiem jest miasto Końskie) utworzony został w 1867 r. z połowy dawnego opoczyńskiego, graniczy od północy z opoczyńskim i radomskim pow., od wschodu z radomskim i opoczyńskim, od południa z kieleckim i włoszczowskim, od zachodu z noworadomskim, piotrkowskim i opoczyńskim. Obszar powiatu obejmuje 34.42 mil kwadr.; według innych danych wynosi 1577.8 w. kw., z których 487.5 pod polami, 103.3 pod łąkami, 91.7 pod ogrodami i budynkami, 706.5 zajmują lasy, a 87.6 drogi, błota, wody i nieużytki. Pod W2ględem układu poziomego powierzchnia przedstawia falisto szeregujące się wyniosłości, które w części południowej przyb;erają coraz większe rozmiary i nadają charakter górskiej ckolicy. Ponieważ wyniosłości te występują przeważnie nie w postaci pasu, ale falistów znoszących się i opadających wzgórz, przeto w każdej okolicy spotykamy wynioślejsze, panujące nad innemi wzgórze, które nosi zawsze odrębną, odwieczną nazwę. Wyniosłości te służyły pierwotnie do orientowania się podróżnym przy przebywaniu tej dotąd przeważnie lasami pokrytej okolicy; stąd tak skwapliwie wyróżniano je nazwami: Babia góra, Dyabla góra, Piekło, Suchy las, Kozłowa, Mokra, Ostra, Lipia, jaźwia, kamień, Obła, nowa, suchylas itp. Część tych nazw wzięta jest z pograniczgo pasu pow. kieleckiego, gdyż chodziło nam tu o scharakteryzowanie całego jednolitego fizycznie i etnograficznie obszaru podgórza łysogórskiego pasma. Zarówno układ falisty powierzchni jak i obfitość lasów sprzyjają wytwarzaniu się licznych rzek i strumieni. Główną rzeką przerzynającą powiat w kierunku od wschodu ku zachodowi j°st Czarna, dostarczająca siły poruszającej całemu szeregowi mieszczących się w jej dolinie zakładów fabrycznych w Nickłaniu, Stąporkowie, Małachowie, Rudzie Malenieckiej, Machorach. Bierze początek pod wsią Wąsosz iprzerznąwszy pow. konecki na długości 38 wiorst wchodzi w pow. opoczyński i tam pod Niewierszynem wpada do Pilicy. Prowadzi ona wody z lesistych wyniosłości odnóg pasma łysogórskiego zalegających południową część powiatu K. i przeległy mu kielecki. Pilica stanowi zachodnią granicę powiatu na przestrzeni około 40 wiorst. W obrębie powiatu K. biorą również początek trzy większe rzeki, rozwijające się przecie dopiero w sąsiednich powiatach: Drzewiczka, biorąca początek niedaleko Końskich i płynąca z południa ku północy na przestrzęni 10 wiorst; Radomka (Radomierz) zdąża ku wschodowi z pod Ruskiego brodu (płn.-wsch. część pow.), a Kamienna płynie równolegle z południową granicą powiatu i już w Bliżynie i Bzinie spełniać zaczyna funkcyą motoru fabrycznego, który obsługuje następnie cały szereg zakładów pow. opatowskiego. Jak widzimy pow. konecki stanowi contr hydrograficzny gubernii radomskiej, z którego rozchodzą się główne arterye wodne gubernii, zmierzając częścią na zachód ku Pilicy, częścią na wschód ku Wiśle. Mimo obfitości wód układ powierzchni pow. K. nie sprzyjał wytworzeniu się jezior, których wcale nie ma,ani bagien, które spotykamy tylko pod wsią Brody na płn. od Końskich na obszarze 100 mr., i między Gowarczowem a Bę~ bnowem, tak zwany ,,Kaczy smug" mający 30 morgów. Pod względem geologicznym cały obszar powiatu spoczywa na triasowej formacyi piaskowca ciosowego, zalegającego i przyległy pow. opoczyński. Granica południowa tego piaskowca schodzi się niemal z granicą powiatu K., a zarazem z linią głazów narzutowych pochodzenia skandynawskiego, które znikają na podgórzu Łysogórskiem. W zwierzchnich pokładach formacyi triasowej mieszczą się rudy żelazne, dostarczające matei-yału dla licznych zakładów górniczych, hutniczych i fabrycznych. Prócz tego biały nowy piaskowiec, dający materyał na posągi, grobowce, ozdoby architektoniczne, wapień muszlowy, węgiel brunatny, towarzyszą zwykle wraz z rudami żelaznemi tej formacyi. Bogactwa mineralne i oparty na nich przemysł górniczy i fabryczny stanowią najważniejsze źródło bogactwa powiatu. Końskie, Bliżyn, Bzin, Fałków, Ruda Maleniecka są głównemi centrami tego przemysłu. Rolnictwo w obec ubogiej gleby i przewagi leśnych obszarów niewielką odgrywa tu rolę i niezawsze zaspakaja nawet miejscowe potrzeby. W stosunku do ludności i obszerności produkeya rolna przedstawia cyfry najniższe w całem królestwie. W latach od 1870 do 1872 r. wysiewano średnio 2000 czetw. pszenicy, 12000 czetw. żyta, a zbierano 5000 czetw. pszenicy i 40000 czetw. żyta, tak że średnio na jednego mieszkańca wypadało 5'/, puda ziarna w zbiorze, gdy sąsiedni opoczyński miał po 27 pudów na głowę. Za to pod względem wartości produkcyi przemysłowej powiat K. trzyma pierwsze miejsce w gubernii. Cyfra produkcyi w 1874 r. wynosiła 1091631 rs. i opiera się głównie na wartości wyrobionego żelaza. Ko munikacyjne drogi są stosunkowo liczne w pow. Pilica rzeka drogę wodną stanowi na przestrzeni do 40 w.; budująca się obecnie kolej Iwangrodzko-Dąbrowska, przetnie obszar powiatu K. swą odnogą z Bodzechowa do Koluszek, mającą iść przez Końskie do Opoczna. Główne dwa punkta powiatu: Końskie i Przedbórz nad Pilicą i Szydłowiec połączone są drogami bite mi zarówno z sąsiedniemi miastami jak i z głównemi zakładami fabrycznemi. Ludność powiatu, która w 1870 r. wynosiła 78252, doszła w 1880 r. do 91923; jest to po sandomierskim i opatowskim najlepiej zaludniony powiat w gubernii. Na jednę wiorstę wypada tu 58 mk., gdy średnio w gubernii wypada 55. Przyrost roczny ludności w ciągu ostatniego dziesięciocia był regularnym,zwyjątkiom 1873 r.,wktórym 1620 ofiar zabrała cholera i ospa, podwajając niemal zwykłą śmiertelność. W trzech miastach pow. (Końskie, ±'rzedbórz, Szydłowiec) mieszka 16619, w dwóch osadach miejskich (Gowarczów i Radoszyce) 4300, pozostałe 71000 w 481 wsiach. Domów w powiecie 11129, z tego 858 mur., reszta drewniane. Ziemi należącej do większych właścicieli 171961 mr., włość. 109382 mr. Pod względem kościelnym pow. K. stanowi dekanat dyecezyi sandomierskiej i składa się z 28 parafij: BorkowiceChlewiska, Czermno, Fałków, Gowarczów, Lipa, Miedzierza, Mnin, Niekłań, Odrowąż, Pilczyca, Przedbórz, Radoszyce, Skotniki, Stanowiska, Szydłowiec, Wysoka i Żeleźnica. Do dekanatu tego należą parafie kieleckiego pow.: Chełmce, Cmińsk, Grzymałków, Mniów, Piekoszów, Strawczyn, Suchedniów, Tumlin i Zagdańsk. Pod względem sądowym miasta: Końskie i Przedbórz stanowią III okrąg sądu pokoju, a IV Szydłowiec i należą do zjazdu sędziów I okręgu w Radomiu; reszta powiatu dzieli się na pięć okręgów sądów gminnych: Końskie, Chlewiska, Radoszyce, Pilczyca, Fałków. Pod względem administracyjnym składa się z 18 gmin: Blizin, Borkowice, Chlewiska, Czermno, Dobromierz, Duraczów, Gowarczów, Grodzisko, Góry-mokre, Końskie, Miedzierza, Ńiekłań, Pijanów, Przedbórz, Radoszyce, Ruda Maleniecka, Skotniki i Szydłowiec.
[SGKP]