Królikarnia, pow. warszawski

Królikarnia, park i pałac, pow. warszawski, gmina i parafia Mokotów. Leży o 6 w. od Warszawy, przy drodze bitej za Mokotowem i Wierzbnem na wyniosłej krawędzi panującej nad doliną Wisły, w malowniczem położeniu. Terytoryum K. należało do wójtostwa mokotowskiego, wchodzącego w skład starostwa warszawskiego. August II i August III lubiąc modne wówczas łowy na królików założyli tu dom przeznaczony na ich hodowlą, ponieważ miejsce nadawało się do polowania na te zwierzątko. R. 1775 cały Mokotów z wójtostwem nabyła ks. Elżbieta Lubomirska. Jeden z bawiących przy dworze królewskim cudzoziemców Karol de Thomatis, rodem włoch, dorobiwszy się znacznego majątku na rożnych spekulacyach, ocenił korzystne warunki położenia Królikarni i zamierzył wznieść tu okazałą willę, z zamiarem odprzedania jej królowi który mozolił się z trudnymi warunkami niskiego położenia Łazienek. Naprzód więc na odosobnionej wyniosłości wzniósł wspaniały pałacyk, według planów Merliniego, stoki wzgórza obsadził winem i w dolinie wzniósł osobny budynek na kuchnią w kształcie grobowca Cecylii Metelli. Budowle otoczył kląbami rzadkich drzew i krzewów, pourządzał sztuczne źródła sprowadzone wodociągami kamiennemi. Pałac ukończony został 1786 r.j król go jednak wbrew nadziejom włocha nie kupił. Niezrażony tem Thomatis urządził tu swą siedzibę i urządzał dla króla i licznych zaproszonych gości zabawy z okazałem przyjęciem. K. stała się modnem miejscem wycieozek, założono tu restauracyą francuzką. Sukcesorowie Thomatisa sprzedali K. w 1816 ks. Michałowi Radziwiłłowi woj. wileńskiemu za 155000 złp. Nowy nabywca przeniósł tu z Nieborowa najpiękniejsze obrazy ze swej galeryi i zgromadził bogaty zbiór dzieł sztuki i numizmatów. W 1849 r. nabył K. od ks. Radziwiłłów Ksawery Pusłowski i odtąd pozostaje ona w ręku tej rodziny. R. 1879 pożar zniszczył całe wnętrze pałacu i mnóstwo zgromadzonych dzieł sztuki. Ant. Blank wydał 1835 w Warszawie: „Katalog galeryi obrazów sławnych mistrzów z różnych szkół zebranych przez Mich. Hier. Radziwiłła, teraz w Królikarni pod Warszawą wystawionych.
[SGKP]