Podbuż, pow. drohobycki

Podbuż, rus, Pidbui, wieś pow. drohobycki, 20 kim. na zach. od Drohobycza, pod 49° 17' 40" płn. szer. i 40° 52' 30" wsch. dłg. Na płn. leży Podmanastyrek i Uroż, na płn,wsch. Nahujowice, na wsch. Jasienica Solna, na płd.-wsch. Opaka, na płd. Załokieć, na zach. Stronna. Wś leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Bystrzycy Tyśmieniekiej. Wchodzi ona tu od płd. z Załokcia a płynie wąskiem korytem i krętym biegiem środkiem obszaru do Podmanastyrka. W obrębie wsi zasilają ją od praw, brzegu potoki: Wielki, Ciasny, Werchowy; od lew. brzegu: Stronawka, wchodząca tu ze Stronny i zasilona od praw. brzegu pot. Babinem, powstającym w płd.-zach., lesistej stronie obszaru, z kilku strug. Zabudowania wiejskie leżą nad dolnym biegiem pot. Wielkiego, a ztad począwszy w dolinie Bystrzycy (397 do 387 mt.) aż do granicy Podmanastyrka. Na praw. brzegu Bystrzycy, we wschód, stronie obszaru wznoszą się wzgórza: Na Hreble 551 mt., Magura (735 mt., znak triang.), Szepelnik (649 mt.); na lew. brzegu Bystrzycy: lesiste wzgórze Dumianka (737 mt.) i lasy: Terebuch 525 mt., Rubany 585 mt. na płd.-zach., a na płn. od nich Wołczyn 528 mt. Własn. więk. ma roli or. 24, łąk i ogr. 9, past. 7, lasu 881 mr.; wł. mn. roli or. 1854, łąk i ogr. 242, past. 1582, lasu 2 mr. W 1880 r. było w gminie 263 dm. a 1461 mk.; na obszarze dwor. 7 dm., 74 mk. Między mieszkańcami było 131 rz.-kat., 1192 gr.-kat., 206 izrael.; 346 narodow. polskiej, 1176 ruskiej, 3 niemieckiej. Par. rz.-kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska, Do par. należą: Bystrzyca, Dołhe, Kropiwnik, Majdan, Nahujowice, Opaka, Podmanasterz, Smolna, Uroż, Winniki, Żałokieć i Rybniki. We wsi jest kościół nowy, murowany, w r. 1869 wzniesiony, p, w. św Jana Chrzciciela. Parafia gr.-kat. w miejscu, dek. mokrzański, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew drewniana p. w. ś. Jana Chrzciciela, szkoła etat. l-klas., fundusz ubogich z kapit. 479 złr., sąd powiat,, urząd poczt, i telegr., cegielnia i tartak parowy o sile 40 koni, o 5 gatrach. Tartak ten spotrzebowuje rocznie 18,000 mt. kub. drzewa świerkowego i jodłowego, a produkuje 11,500 mt. kub. tarcic, łat i rygli. W r. 1868 istniała tu fabryka wyrobów parafinowych, siłą pary poruszana; dziennie przerabiała 5 ctn. surowego wosku i wyrabiała tygodniowo 2 ctn. świec parafinowych. W fabryce pracowało 16 robotn. (Dod. do Gaz. Lwow. 1868, str. 234), Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koronnych, do krainy podbuskiej w ekonomii samborskiej a ziemi przemyskiej. W lustracyi z r. 1686 (rkp. Os. Ji§ 1255, str. 160) czytamy: „Ta wieś ma łanów 25, zosobna wójtowskich 3, popowskich 2, wolniczy 1, hajducki 1. Z tych tedy łanów osiadłych płacą czynszu na św. Marcin zł. 30 gr. 12, żyrowszczyzny z każdego łanu zł. 1 gr. 10, hajduczyzny płacą ogółem zł. 15. Owsa dają z każdego łanu po 2 półmiarki, gęsi 2, kury 4, jajec z łanu każdego 16. Za sądy zborowe płacą zł. 5. Także drugą ratą tyleż płacą na św. Wojciech. Z łanów pustych koszonych 31/i) z każdego płacą po zł. 6. Wolnicy z łanów tymienieckich służbę winną służą. Z popostwa czynszu płacą zł. 2 gr. 20. Z gruntu mielniczego, Łazek nazwanego, płaci, kto najmuje, zł, 6. Czynsze na św, Wojciech: kuchennego z chlebników dają po gr. 27j. Za jagnię wielkanocne daje gromada zł. 1. Za sądy zborowe dają drugą ratę zł. 5. Jeśli owce mieć będą dziesięcinę owczą dawać będą od dwudziestej owcy, barana, albo od każdej owcy po gr. 4. Powinności: Robotników dają z łanu jednego po 6 na dzień jeden, a jeśli koszą, to tylko 3 posyłają z łanu do roku. Drzewo i robociznę także oddają i posyłają z każdego łanu jako w llniku. Ale że ta wieś, jako cała kraina zeznała, spustoszała i nie masz nad dwie chałupy, w których ludzio mieszkają, tedy mały na ten rok uczynić może prowent; jak jednak do swojej dawnej przyjdzie pory, równo z innymi tej krainy wsiami powinności pełnić będzie". W inwentarzu z r. 1760 (rkp. Ossol. Na 1632, str. 55 nn.) czytamy: „Ta wieś ma łanów 25. Videlicet sianych 81/,, koszonych lO1^, pustych 6. Zosobna kniazkich 3, wolniczy 1, sołtyski 1, popowskich 2. Chlebnika ad praesens znajduje się in Na 96. Czynsze tej wsi (wymienione szczegółowo) czynią 484 zł. 7 '/, gr. Ad haec z wolniczego łanu privilegiatus posessor Jm. Pan Antoni Tatomirz 22 zł. 15 gr., który prawo produxit, hibernę i expenszczyznę tenże Jm. Pan Tatomirz według dyspertymentu zamkowego płacić powinien. Wójtostwa w tej wsi posesorami Jm. PP. Bazyli i Jerzy Tatomirzowie, na które prawo produxerunt, vigore którego Lak z gruntu jako z aren dy oraz młynków płacić powinni corocznie do kasy ekonomicznej po zł. 740. Od płacenia zaś hyberny na Gardekurów J. K. M. vigore tegoż przywileju wolni. Powinności tej gromady do skarbu: Reparacyą do wszystkich żup równo z innymi wsiami podejmują (oprócz Nahujowic i Spryni). Materyą potrzebną do budynków wożą. Parkany w Kotowie równo z drugimi wsiami według dawnego dyspartymentu na każdą wieś stawiają i dyle na nich wożą. Pastewnik w Kotowie także z drugimi wsiami obsadzają. Rowy z innymi wsiami wraz koło żupy okopują. Drzewa rokowego z łanu sianego każdego dają i odwożą, gdzie ordynans zajdzie, to jest łupanego sztuk dwie, gontów kop 2. Koła wodne do młynów, kieratne do żup wszystkich odwożą. Drwa, górny koniec do żupy Nahujowskiej, a dolny do Kotowskiej po fur 2 wozić powinni, za sprawiedliwą jednak zapłatą. Na wiosnę zaś miesiąc, dla żniw drugi miesiąc od wożenia wolni być mają. Elekcyonalne od przysiężnego płacą wedle zwyczaju. Lasy: las bukowy i jodłowy od wsi Stronny. Chaszcze drobne od wschodu słońca. Chaszcze takież od Monasterlca. Chaszcze podobneż od Nahujowic. W P. 1804 r. urodził się Józef Dietl, zasłużony lekarz, profesor i obywatel. Tak zwana „Kraina Podbuska" należała do ekonomii samborskiej. Według lu8tracyi z r. 1686 (rkp. Os. 1255, str.
160) należały do niej wsie: Podbuż, Rosochacz, Myta, Dołżki, Stronna, Sprynia i Sprynka, Nahujowice, Łukawica, Smolica, Załokieć, Opaka, Jasienica i Bystrzyca. Według inwentarza z r. 1760 (rkp. Os. 1632, str. 55 i nn.) należały wsie: Podbuż, Stronna, Sprynia i Sprynka, Nahujowice, Łukawica, Smolna, Załokieć, Opaka, Bystrzyca i Jasienica Zwarycka. Intrata roczna z tej krainy wynosiła: czynszu 4958 zł. 22 gr.; elekcyonalnego od urzędów 24 zł. 24 gr.; z łanów sianych 74'/2 owsa półmiarków 711/2. Nadto z wójtostwa podbnskiego płacili PP. Tatomirowie 740 zł., arenda we wsi Jasienicy w Kotowie przynosiła 1200 zł., owczej daniny płaciła gromada cała 290 zł. Praeter tego cała Kraina Podbuska hybernę i expensczyznę do kasy ekono • micznej samborskiej podług dyspartymentu zamkowego płacić powinna oraz uniwersałom zamkowym zadosyć czynić, tudzież elekcyonalnego od urzędu i przysiężnych dawać podług wyż specyfikacyi podczas sądów zborowych. Tamże i grzywny przysądzone komportować powinni, excepto jednak wsi Nahujowic. Pasiek, alias kopań po lasach czynić wsie z tej Krainy nie powinny dla konserwacyi lasów". W tymże inwentarzu czytamy na str. 244; „Ponieważ nam do wiadomości doszło, że sołtysi i popowicze w lasach JKr. M. ekonomicznych skale robią i one potem extra fundum oeconomicum wywożą i przedają, więc się nakazuje p. Krajnikowi Podbuskiemu i leśniczemu lasów krainy tejże, aby w lasach wszystkich wsiów w tejże krainie tymże sołtysom i popowiczom zabronił tak skalów, desek, jako też i gont robić, ponieważ prze', to lasy ekonomiczne tak deteriorantur, że ich na potrzebę skarbową w krótkim czasie brako wać będzie. Także zalecamy p. Krajnikowi tej krainy, aby poddanym zabronił lasów wycinać i na cudzo piły wywozić, tudzież extra fundum oeconomicum aby nigdzie drzew nie wywożono. Jeśliby się to działo, winni Krajnik, leśniczy i leśni donosić o tem zwierzchności zamku Samborskiego pod utratą służby. Także się nakazuje poddanym, aby drzewo, gdy je będą mieli na sprzedaż, nie gdzie indziej tylko żupom skarbowym ekon. Sambor, sprzedawali, a to pod zagrożeniem konfiskaty. Las zaś Czarnym zwany, Nahujowski, zdawna zapuszczony i gęsty, niewycięty, tudzież chaszcze przy nim od granicy Podbuskiej i jasienickiej, te się rezerwują, aby nietykane były. Drogi do tych chaszczów zakopać i zagubić nakazujemy, zaś chaszcze jeden od granicy urozkiej, drugi dolny nazwany, między granicami Niedźwiedziańską i Uniatycką leżące, te do używania żupnego, jednak skromnie, tudzież poddanym nahujowskim na ogrodzenie nie mają być zbronne, lecz żeby się w nich szkoda zbyteczna nie działa". Rząd austryacki utworzył po zaborze państwo kameralne podbuskie, obejmujące: a) z krainy podbuskiej wsie: Podbuż z wójt., Bystrzycę z wójt., Opakę, Smolnę, Stronnę, Załokieó i Zdziannę (wsie: Jasienicę Zwarycką i Nahujowice, któ re też do tej krainy należały, przyłączono do dóbr drohobyckich); b) krainę wołosiańską, z wsiami: Wołosianka Wielka i Mała, Isaje, Jasionka Masiowa i Steciowa, Kondratów, La • stówki i Świdnik; e) z dóbr Dołhe wsie przyłączone 1 listopada 1789 r.: Dołhe z przyległościami, Rybnik, Majdan i Łokieć; Hołowsko z przyl. Krętial i Zubrzycę. Obszar tego państwa wynosił 42,252 mr. 84 sążni kw. Z dóbr tych sprzedano folwark Dołhe gminie W r. 1866; wieś Stronnę w skutek dekretu z r. 1866 Kornelii z Augustynowiczów Porceri za 8.534 zł.; resztę zaś spółce w r. 1868 w skutek ustawy z 20 czerwca 1868 r

[SGKP]