Płowce, pow. nieszawski

Płowce, w dok Plowcze, Plowecz, Plowoe al, Blewo, wieś pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Witowo, leży przy drodze z Brześcia Kujawskiego do Radziejowa, odl. 7 w. od Osięcin, 24 w. od Nieszawy, około 28 w. od Włocławka. Wś ma 365 mk. i 57 mr. włość.; kol. 159 mk. i 559 mr. W 1827 r. 35 dm., 334 mk. Leży śród równiny, na krawędzi niżej położonego obszaru, który otoczony zewsząd przez wynioślejszą pagórkowatą wyżynę (300 do 400 st. npm.), wznosi się zaledwo 260 st. (pod Osięcinami) a zapewne mniej jeszcze w samym środku tego naturalnego a dziś osuszonego zbiornika wód okolicznych. Ogołocony z lasów obszar tej części powiatu nieszawskiego nie posiada zbiorników wodnych ni rzek, prócz kilku drobnych jezior. P. są osadą sięgającą czasów przedhistorycznych, jak tego dowodzi znalezione tu cmentarzysko z urnami, wykopywane monety rzymskie i t. p. zabytki. Wś otacza cały łańcuch tak zwanych żalów. W dokumencie z 1143 r. (Kod. Wielkop., 33) przy oznaczeniu granic wsi Radziejowa wymienione są Płowce (cum Plaucis). Wś ta składała się z dwóch części P. Małe al. Blewo (w par. Chełmce) i P. Wielkie, później wś kościelna. Część pierwszą (P. Małe) w 1308 roku oddał Władysław Łokietek biskupowi kujawskiemu Gerwardowi w zastaw za pożyczoną od niego sumę 440 grzywien toruńskich. Oprócz P. były oddane wsie: Przypust i Polanowo. Termin wykupu był trzyletni (Kod. dypl. Muczk. i Rzysz., II, 184. Dokument ten nazywa wś P. alias Blewo). Prawdopodobnie wykup nienastąpił i wsie przeszły na własność biskupstwa. Położone przy starym trakcie prowadzącym od brzegów Gopła do Włocławka i przeprowadzonym przez suchą, równą okolicę, stały się P. dzięki dogodnym do działań wojennych warunkom, widownią pamiętnej walki i zwycięztwa, jakie tu odniósł Władysław Łokietek nad Krzyżakami w dniu 27 czerwca 1331 r. Współczesny rocznik, ogłoszony pod nazwiskiem Traski (Bielowski, Monum. Hist., II, 856), twierdzi jakoby z 40,000 Krzyżaków 20,000 padło na pobojowisku a Polacy mieli stracić tylko 12 z rycerstwa i 30 z pospolitego ludu. Inny rocznik (Sędziwoja) ocenia na 17 tysięcy stratę Krzyżaków. Mimo widocznej przesady tych cyfr nierówność strat musiała być uderzającą i możnaby ją przypisać jakimś nieznanym terrytoryalnym czy strategicznej natury czynnikom. Długosz, który widocznie zwiedzał pobojowisko, gdyż opisuje szczegółowo położenie wsi, leżącej w otwartej bezleśnej równinie, nazywa P. lichą wsią i wspomina, że za jego czasów jeszcze można było widzieć wielkie kupy kości ludzkich. Dodaje, że Maciej, bisk. kujawski, wzniósł na miejscu, gdzie pochowano kości poległych, kaplicę. Czy założenie parafii i kościoła parafialnego miało miejsce przed bitwą czv też po niej, niewiadomo (Dzieje Polski, t. II, 136, 139, 143, 146). Mimo strat, jakie poniosła niewątpliwie wieś w tej walce, choć łupy mogły je zrównoważyć, zamożność ludności była dość znaczną, gdyż mamy dokument, którym w 1363 r. Oswald, kaszt, słoński, dziedzic P. (Wielkich), sprzedaje swemu kmieciowi Stefanowi Wojciechowieżowi sołtystwo w P. za 60 grzywien denarów toruńskich. Na akcie obok trzech mieszczan radziejowskich podpisany jest Jan, pleban w Płowcach. Ciekawy ten pod wielu względami dokument (Kod. dypl. Muczk. i Rzysz., I, 223) świadczy o rozwiniętej wówczas w tych stronach hodowli owiec, ku czemu sucha, lekko falista okolica, bogata w pastwiska, wielce się nadawała. W czasie łupieżczego napadu Krzyżaków w 1431 r. spłonęła wś a z nią i kościół. W 1454 r. P. Małe jako wś starostwa brzeskiego uskarża się na używanie jej podwód aż do Krakowa i na Litwę (Mucz. i Rzyszcz., II, 902). W 1499 r. Grzegorz zLubrańca, podkanclerzy, otrzymuje za pożyczkę 1800 zł. węg., dochody dóbr królewskich z Radziejowa i P. Małych. Jan Olbracht oddał P. aż do zwrotu powyższej sumy Rafałowi z Leszna, kast. gnieźnieńskiemu, star. brzeskiemu (Rzysz,, II, 968), a gdy Rafał zmarł, brat jego Kacper, podkomorzy kaliski i syn Rafał dopożyczyli' znowu królowi 200 flor. węg i 62 grzyw, srebra i sumę tę zabezpieczono im na tych dobrach w 1502 r. (Rzysz., II, 970). Następnie starosta radziejowski Rafił Leszczyński, otrzymuje tę wieś na własność dziedziczną. Stefan Batory potwierdza akt sprzedaży P. przez Rafała Leszczyńskiego synowi jego Janowi w 1580 r. (Metr. Kor., ks. 121," fol. 78). Według reg. pobór, po w. radziejowskiego z r. 1557 do 1566 wś Blewo al. Minor Plowcze, w par. Chełmcze Major, miała 7 3/4 łana, zaś wś Plowcze, w parafii Płowce należąca do starostwa radziejowskiego miała 4 łany, 14 półłanków, 5 osadn. (Pawiński, Wielkop., t. II, str. 28, 31). Podług wizyty kościelnej kanonika i kanclerza katedry włocł. Józefa Glińskiego z d. 2 paźdz. 1779 r. kościół ten przez wwodę brzesko-kujawskiego i sstę radziejowskiego apostatę Rafała Leszczyńskiego skasowany, a grunta kościelne wcielone zostały do dworskich, parafia P. przyłączona została do par. Witowo. Proboszcz w P. posiadał 4 łany ziemi i na nich 2 kmieci (Borucki, Ziemia kujawska). W początku przeszłego wieku dobra P. przeszły w ręce Schliebenów; Jan Wilhelm hr. Schlieben, wojewodzie inflancki, dobra te sprzedał Michałowi Walewskiemu, kaszt, rozpierskiemu. W 1746 r., w trzecią niedzielę po Nawiedzeniu N. Panny Maryi, Paweł Dąbski de Lubraniec, ssta inowrocławski, wprowadzony został w posiadanie dóbr Płowce, Samszyce, Pilichowo, Broniszewek, Brylewo i Potołówek, które nabył od Michała Walewskiego (Recogn. Radziejów., ks. 17, z r. 1746, fol. 404). Od Dąbskich nabył dobra P. Jan Biesiekierski, podkomorzy inowrocławski w 1763 r. i odtąd nieprzerwanie zostają w posiadaniu tej rodziny, która zaprowadziła tu wzorowe gospodarstwo. Obszar dóbr zajmuje 1295 mr, ziemi folwarcznej, w najlepszej glebie, pszennej, kujawskiej, oprócz gruntów włościańskich dawnych gospodarzy rolnych i nowouwłaszczonych przez kom. włość. mr. 584, na gruntach folwarcznych obdarowanych komorników i służących dworskich 55 morgów, O P. pisał W. Gawarecki (Pamiętnik Płocki, 1828 r., str. 18—28), Borucki (Ziemia kujawska), Tygodnik Illustrowany z 1863 r. (VII, 180).
[SGKP]