Brzozów - zamordowani w latach 1939-47

Brzozów swymi korzeniami sięga XIV wieku. 2 grudnia 1359 roku król Kazimierz Wielki nadał dokument lokacyjny wsi na terenie lasu Brzozowe nad Stobnicą, Stefanowi - synowi Wojosta z Sobniowa. W 1384 roku Brzozów wraz pobliskim Domaradzem oddany został we władanie biskupów przemyskich. Wtedy to nastąpił rozkwit gospodarczy i kulturalny grodu znad Stobnicy. Już po tym wydarzeniu, biskupstwo wybudowało nieopodal miasto o tej samej nazwie. Z biegiem czasu nazwę "pierwszego Brzozowa" zmieniono na Starą Wieś. Budowa nowego miasta była spowodowana corocznymi wylewami rzeki oraz potrzebą obronnego położenia na wzgórzu. Kiedy biskupi przejęli miasto, Brzozów otrzymał swój własny herb, na którym widniała głowa Jana Chrzciciela na misie, która spoczywała na koronie brzozy. Na pieczęci widniały również napisy: miłość, cierpliwość, ludzkość. Jedne z pierwszych zapisków o Brzozowie wspominają o Suburbium Brzozowa. Jednym z jego przedmieści była Porkówka (obecnie Borkówka). W historii Brzozowa ważną rolę odegrało jego położenie na szlaku handlowym: z Węgier do Lwowa oraz z Sanoka do Rzeszowa. Stąd wzięły się nazwy wyjazdów: brama Lwowska i brama Węgierska. W rozwój Brzozowa mieli swój wkład biskupi, którzy wybudowawszy drewniany pałacyk uczynili Brzozów swą rezydencją. Biskup Piotr Chrząstkowski spędził w tym pałacu większość życia i tam zmarł. Jego następca Achacy Grochowski otoczył rezydencje wałami i fosami. Jego zasługą był ciąg rowów i wałów obronnych, chroniących Brzozów przed najazdami. Biskupi przemyscy okazali się doskonałymi strategami gospodarczymi, gdyż za ich rządów Brzozów wkroczył w niespotykany rozkwit gospodarczy. Wysokość podatków płaconych przez mieszkańców znajdowała się na trzecim miejscu na ziemi sanockiej. W tych czasach w grodzie żyło 46 rzemieślników. W latach 1514 - 1528 powstał szpital ufundowany przez radnych brzozowskich. Obok szpitala istniał kościółek szpitalny pod wezwaniem św. Zofii. W 1594 roku pożar strawił świątynię, lecz już w 1597 roku na miejscu zgliszczy odbudowano kościółek. Jednakże los nie był przychylny dla budynku. W roku 1657 najazd księcia siedmiogrodzkiego - Jana II Rakoczego zrównał z ziemią tę budowlę. Odbudowany kościół był od tej pory pod wezwaniem św. Zofii i św. Barbary. Nie ma żadnych wzmianek o losach szkoły brzozowskiej jednak miejscowa ludność znana była z dość wysokiego poziomu oświaty. Prawdopodobnie szkoła istniała przy miejscowej parafii. O jej zasługach może świadczyć 26 studentów z Brzozowa, zapisanych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Znany był Walenty z Brzozowa, który pisał poezję i komponował muzykę w XVI wieku. W pierwszej połowie XVI wieku za sprawą biskupa Jana Karnkowskiego powstała w Brzozowie pierwsza organizacja rzemieślnicza. Na przełomie XVI i XVII w. miasto doznało szeregu katastrof i niepowodzeń (zarazy, pożary, wojny i najazdy Tatarów).Z najazdami Tatarów związane jest wiele legend np. legenda o Czerwonej Górze czy legenda o cudownym ocaleniu obrazu Matki Boskiej Ognistej. Brzozów po tych klęskach odrodził się na nowo ze względu na liczne kontakty handlowe z innymi miastami takimi jak Sanok, Krosno, Lwów a nawet Kraków i Gdańsk. Około 1770 roku na łąkach pomiędzy Starą Wsią, a Brzozowem stoczono bitwę Konfederatów Barskich i oddziałów rosyjskich. Wraz z pierwszym rozbiorem Polski w roku 1772 Brzozów znalazł sie pod panowaniem Austro - Węgier, na terenie Galicji, a jego znaczenie stopniowo się zmniejszało. Miasto musiało podporządkować się reformom józefińskim - zniesiona została Kolegiata i Kapituła Kolegiadzka oraz dokonana kasata zakonów księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo i Starowiejskiego Konwentu Paulinów. W połowie XIX wieku parafia brzozowska swym zasięgiem obejmowała miasto Brzozów, jego przedmieścia: Borkówkę. Podlesie, Potok oraz Starą Wieś. W 1859 roku Brzozów stał sie siedzibą powiatu wyodrębnionego z cyrkułu sanockiego. Założone zostały wówczas następujące organizacje i instytucje: Ochotnicza Straż Ogniowa (1874), Powiatowe Towarzystwo Zaliczkowe (1888), Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" (1893). Prężnie rozwijało się rzemiosł, brzozowskie wyroby rzemieślnicze były znane w wielu regionach Europy. Dużym przełomem okazał się rok 1909, wtedy to władze Austriackie zezwoliły na utworzenie Gimnazjum w Brzozowie z polskim językiem wykładowym. Po I Wojnie Światowej w lesie brzozowskim odkryto źródła wody jodobromowej. To odkrycie stało się zalążkiem Brzozowa Zdroju, który przeistoczył się w regionalny ośrodek leczniczy i wypoczynkowy. W okresie międzywojennym Brzozów rozbudowywał się tylko nieznacznie. Ponadto miasto nie posiadało połączenia kolejowego z innymi miastami. W 1939 roku nastąpił atak wojsk niemieckich, co doprowadziło do okupacji Brzozowa przez nazistów. W mieście utworzono posterunek niemieckiej żandarmerii i więzienie które początkowo mieściło się w budynku byłego starostwa, a następnie w zabudowaniach plebańskich. Jednym z bardziej znanych wydarzeń wojennych było utworzenie getta, w którym mieszkali Żydzi z Brzozowa i okolic. 10 sierpnia 1942 roku oddział niemiecki przeprowadził selekcję mieszkańców getta. Efektem tego było wywiezienie mężczyzn do obozu pracy w Krakowie i obozu zagłady w Bełżcu oraz rozstrzelanie kobiet i dzieci w pobliskim lesie. Dzisiaj na tym miejscu stoi pomnik poświęcony eksterminacji Żydów w Brzozowie. Po wojnie mieszkańcy Brzozowa zasłużyli się uczciwą pracą, która przyniosła znaczne efekty gospodarcze i kuturalne. Brzozów w 1967 roku otrzymał tytuł "Wicemistrza Gospodarności", a 1970 roku został "Mistrzem Gospodarności". Miasto wygrało także telewizyjny konkurs "Bank Miast".

Bibliografia

http://www.epodkarpacie.com/