Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.

Turgiele, pow. wileński

1.11.2009 18:08
[Turgiele -Turgeliai na Litwie
Kaplica św. Feliksa zbudowana w latach 1848- 1850, fundacji Józefa i Katarzyny z Pusłowskich Kobylińskich
położone w rejonie solecznikowskim w okręgu wileńskim nad Mereczanką.W dokumentach historycznych pojawiły się w XVII w. Do tego czasu figurowały jako Merecz Mongirdów (Mały Merecz). Wacław i Aleksander Mongirdowicze, Wiktor Gabriałowicz i Mikołaj Michniewicz byli fundatorami pierwszego kościoła. W 1501 roku król Aleksander Jagiellończyk nadał Turgielom przywilej organizowania targu i prowadzenia 2 karczem na terytorium majątku. Nowy drewniany kościół p.w. Wniebowzięcia N. M. P. po spaleniu się poprzedniego w 1722. -zbudowano w 1722-29 za sprawą ks. Stanisława Kurczbacha.
Budowę nowego kościoła po stu latach ukończono w 1837 r dzięki Józefowi Kobylińskiemu dziedzicowi Pawłowa. Obecnie istniejący murowany kościół Wniebowzięcia NMP wzniesiono (1897-1909) . Parafianie sami opodatkowali się na ten cel i pomagali przy budowie. W połowie XIX wieku na cmentarzu parafialnym wybudowano murowaną kaplicę rodową św. Feliksa (1848-50), fundacji Józefa i Katarzyny z Pusłowskich Kobylińskich

Turgiele, nad rz. Mereczanką, o 50 w. od Wilna. Kościół od r. 1500, nowy mur. z r. 1909
[P-k po Guberni Wileńskiej E. Maliszewski r. 1919]

Turgiele, miasteczko rządowe nad Mereczanką, pow, wileński, w 5 okr. pol., gm. Ilino (o 8 w.), okr. wiejski Turgiele, o 28 w. od Wilna, ma 18 dm.,' 277 mk., kościół par. kat., kaplicę. ' Kościół par,, p. w, Wniebowzięcia N. M. P. z muru wzniesiony w 1541 r. przez Wacława Mongirdowicza i Gabryelowicza, odnowiony w 1837 r. przez ks. Gabryelowicza. Parafia kat., dek, wileńskiego powiatowego, 6520 dusz. Kaplica na cmentarzu w T., p. w. św. Feliksa Walezego, z muru wzniesiona w 1850 r. przez Kobylańskich. Dawniej była też kaplica w Pawłowie. Tu przed 1825 r. był pro boszczem kś. Paweł hr. Brzostowski, dziedzic odległego o 2 mile Pawłowa. Wydał on w Wilnie w 1811 r. dziełko: „Rozmyślania na wsi w Turgielach". W skład okręgu wiejskiego wchodzi inko T., wsi: Ażewicze, Bojary, Giemzy, Katuciszki, Mikszule, Rym szyszki, Szostaki, Wiktoryszki i Zagórne; zaśc: Bogdziule i Podmerecz, oraz przysiółki: Merecz, Podlesie, Podmerecz i Rymosze, w ogóle w 1865 r. 88 dusz rewiz. b, włościan skarbowych, 243 włościan uwłaszczonych i 4 jednodworców.
[SGKP]

Odpowiedzi (1)

26.07.2010 11:15

Turgiele do połowy XXw.

W 1905 roku w Turgielach działała początkowa wiejska szkoła. W 1903 roku Turgiele uzyskały status miasteczka i liczyły 196 mieszkańców. Słynęły z dużego jarmarku w ciągu roku - w dniu 8 maja. Przed 1914 roku w Turgielach była poczta.
18 kwietnia 1919 r. podczas wojny polsko-bolszewickiej, polska kawaleria pod dowództwem ppłk. Władysława Beliny - Prażmowskiego (1888 - 1938) wkroczyła w rejon Turgieli, by stąd dokonać uderzenia na Wilno. W wileńskim wypadzie udział brały szwadron zbiorowy 7 pułku ułanów lubelskich -dowodzony przez por. Noslitz -Jackowskiego, 4 szwadron 3 pułku strzelców konnych. Ponadto 1 pułk szwoleżerów, który 17 kwietnia zajął Soleczniki Wielkie, dzień później wkroczył do Turgieli, wysyłając jednocześnie 2-gi szwadron celem przecięcia linii kolejowej Wilno - Mińsk w rejonie Kieny. 19 kwietnia pułk maszeruje na Wilno zajmowane przez bolszewików. 11 pułk ułanów, dowodzony przez mjr Mariusza Zaruskiego6, 18 kwietnia zajmował Pawłów by po kilku godzinach odpoczynku pomaszerować na Wilno. 16 kwietnia grupa kawalerii z 4 pułku ułanów zerwała tory, koło Bastun, na linii kolejowej Lida - Wilno uniemożliwiając dostarczenie do Wilna bolszewickich posiłków.Wyprawa kawaleryjska Beliny zaskoczyła bolszewików w Wilnie ale i spowodowała spore zamieszanie w szeregach polskich, polska piechota z 1 i 5, 6 (I i II batalion) pułków piechoty legionów dotarła pod Wilno dwa dni później. Na szczęście w porę!
W 1926 roku Turgiele były siedzibą wyznaniowej gminy żydowskiej do której wchodziły jeszcze gmina solecznicka, rudomińska i rukojńska. Liczbę wyznawców wyznania mojżeszowego szacowano na 1266 osób a w samej gminie turgielskiej na 305 osób. Powstanie gminy żydowskiej w Turgielach datuje się na 1877 rok, była tu synagoga, zbudowana właśnie w tamtym czasie. W latach dwudziestych XX wieku wymagał remontu. Zastępcą rabina był Mowsza Kopelowicz, cieszył się u władz dobrą opinią, ale nie przejawiał też udziału w życiu politycznym i społecznym miejscowości. Stan materialny gminy żydowskiej oceniano jako bardzo zły. W Turgielach działał także Żydowski Klub Myśli Państwowej.
W 1938 roku budżet żydowskiej wyznaniowej gminy w Turgielach wynosił 2931 zł. Jedna osoba wpłacała 260 zł, 43 osoby po 10 zł, 60 zł osób po 5 zł. Gmina nie miała dochodów z uboju rytualnego.
W 1929 roku do turgielskiej gminy należały: Ancule, Borkuszki, Cieszkany, Dajnów, Grygi Dolne, Katuciszki, Kierdziejewice, Łajbiszki Wielkie, Ławaryszki, Misiuczany, Merecz Wysoki, Niegibiany, Onżadów, Ościukowszczyzna, Pawłów, Podbień, Podmerecz, Postawki, Słoboda, Stara Wieś, Taboryszki, Tarasowszczyzna Nowa, Wilkiszki, Wojtkiszki, Wołokienniki i Żołtuny. W Turgielach mieszkało wtedy 297 osób, była tu poczta a 10 i 22 każdego miesiąca odbywały się targi. W Turgielach lekarzem był Ludwik Reniger (ur. 1860, od 1925 ginekolog położnik, Borys Pietuchow – ur. 1903, 1929 – wew., oraz Władysław Gogolewski. Majątki swoje w okolicy posiadali: Onżadowo- Mieczysław Gajewski (101 ha), Merecz Michnów - Korecki (245 ha), Borkuszki - Ludwik Maculewicz (90ha), Wilkiszki- Andrzej Maksymow (501 ha), Onżadowo - Bolesław Mączyński (101 ha), Marcinów - Witold Mączyński (136 ha), Misiuczany - Robert Rojcewicz (340 ha), Ościukowszczyzna - Stanisław Rudziewicz (593 ha), Turgiele - Józef Skarbek Ważyński (412 ha), Pobień – Aleksander Sotnikow (211 ha), Pawłów - Witold Wagner (375 ha), Andrzejów - Lucjan Żeligowski (169 ha).
W Turgielach była apteka (Bronisław Apanas), rzemiosło i handel w gminie wykonywali: bednarz: B. Pozyna - Pobień; blacharz: I. Pruskin; handel bydłem: S. Jaspo; było tu 5 sklepów bławatnych: P. Bonska, A. Klebański, M. Kotler - Taboryszki, S. Lewin, P. Mackiewicz, Cieśla: I. Czerniawski - Dajnów, P. Lisztwan - Taboryszki, S. Łatyszewicz - Kierdziejewice, M. Łobień - Grygi Dolne, J. Macienkiewicz - Wilkiszki, S. Okuniewicz - Ancule, M. Pasorski - Ancule, A. Ryncewicz – Pobień; garncarstwo: B. Bułarewicz - Misiuczany; wyrób gontów: A. Maksymow - Wilkiszki; herbaciarnia J. Rostak - Tarasowszczyzna, handel końmi: J. Kuszel - Łajbiszki Wielkie; kowalstwo: N. Bieniakoński - Taboryszki, H. Bill - Wilkiszki, P. Boturewicz - Kierdziejewice, A. Burzyński - Słoboda, S. Grywa - Łajbiszki Wielkie, J. Kartoszewicz, R. Liniewski - Pawłowo, J. Niekiefierowicz - Cieszkany, F. Radziewicz - Niegibiany, J. Sawicki - Postawki, Z. Swaniewicz - Kierdziejewice, J. Stamulewicz - Podstawki, F. Suchodolski - Niegibiany, J. Szemotowicz - Stara Wieś, F. Trymas – Słoboda; krawcy: S. Bujko - Katuciszki, Jursza - Borkuszki, S. Kac, K. Lisztwan, W. Paszkiel - Onżadowo, B. Pawlukiewicz - Stara Wieś, Rekuć, Sandowicz - Stara Wieś; felczerzy: A. Białkowski, S. Pietruszewicz -Stara Wieś; kooperatywy: Kółko Rolnicze, Spółdzielnia Spożywców, Stowarzyszenie Rolniczo-Handlowe; eksploatacja lasów: A. Alperowicz - Ławaryszki, M. Gordon. L. Rabinowicz, - Onżadowo J. Emeljanow - Wilkiszki; mleczarnie: M. Kunigiński, Spółdzielnia Mleczarska; młyny: P. Andruszkiewicz - Misiuczany, M. Kalmanowicz - Misiuczany, A. Maksymow - Merecz Wysoki, R. Rojcewicz - Misiuczany, M. Roiziewicz – Ościukowszczyzna; piwiarnie: G. Geffen, B. Kunigiński, K. Lunkiewicz, S. Pruszkin, Ch. Roge - Taboryszki, Ch. Szczytnicka, J. Szczytnicki, M. Dąbrowicz- Taboryszki, M. Siłko - Tarasowszczyzna; rzeźnicy: C. Gurewicz, J. Szczytnicki, S. Jaspe; spirytualia: K. Witukiewicz; artykuły spożywcze: P. Brazowski - Onżadowo, N. Chławnowicz - Taboryszki, A. Kamenmacher, F. Kamenmacher, I. Kamenmacher, M. Kotler - Taboryszki, G. Lewin, Sz. Lewin, P. Mackiewicz - Słoboda, R. Pruszkin, L. Rogiel - Taboryszki, M. Silko - Tarasowszczyzna Nowa, M. Silko - Tarasowszczyzna Nowa, R. Szczytnicka, J. Szyszkin, L. Zingier, Ch. Lewin; stolarze: P. Libik - Kierdziejewice, J. Marciankiewicz - Wilkiszki, G. Nikifirowicz, B. Okuniewicz, J. Zemojtel - Żołtuny; szewcy: S. Andruszkiewicz, Kac. M. Kowalewski - Podstawki, M. Lewicz, W. Maskiewicz- Wołokienniki, F. Milasz - Misiuczany, W. Romanowski - Taboryszki, J. Symonowicz - Onżadowo, S. Symonowicz - Tarasowszczyzna Nowa, A. Trybocki, P. Wurszałowicz- Wojtkiszki; terpentyniarnie: W. Dach – Rowiny; wyroby tytoniowe: P. Parasowicz, B. Witukiewicz; wyszynk trunków: I. Sadowski.
Na początku lat trzydziestych XX wieku Turgiele były już znacznie większe - liczyły 77 domów i ponad 400 mieszkańców.

W latach trzydziestych na obszarze dzisiejszej gminy Turgiele znajdowały się: Adamowo, Andrzejowo, Ażewicze, Biedubnie, FW. Biena, Bierezówka, Bierszówka, Bigierdy, Bojary, Borkuszki, Borsuki Małe, Borsuki Wielkie, Chreptowicze, Cyganiszki, Długa Ulica, Dobra Nowina, Duda, FW. Dworce, Dw. Merecz - Michnowo, Dw. Ościukowszyzna, Dworzyszcze, Franciszkowo, FW. Giemzy (Jerozolimka), FW. Giemzy, FW. Merecz-Gaj, FW. Mierzyszki, FW. Pasieki, Giemzy, Golemszczyzna, Górele, Grabowo, Grygi Żabieńskie, Jencieleniszki, Jezuitka, Jeżowo, Juszki, Karolinowo, Kazimierowszczyzna, Kiwańce, Krosze, Kudziany, Kuty, Lewandowo, Ludwinowo, Łazanka, Łowiczyzna, Magdalenka, Malinowo, Małachowce, Merecz-Gaj, Michałowo, Mikszule, Misiuczany, Nowe Podwirańce, Nowe Zabudowanie, Osinówka, Pacynówka, Pasieki, Pawłowo, Pawłowskie - Pasieki, Piotrowo, Pobień, Podlesie, Podmerecz, Podnajduny, Pundeliszki, Puzyryszki, Rogowik, Rymosze, Rymoszki, Sawojciszki, Skwirańce, Stanowiszcze, Stare Podwirańce, Szostaki, Taboryszki, Uściszki, Widrańce, Wiktorowo, Wilkiszki, Wołokienniki, Wołyniszki, Wysoka-Merecz, Zagórna, Zamerecz - Kierdziejowice, Żemojdziuki.

Przedruk za zgodą autora z pracy: Mieczysław Machulak W stronę Solecznik wyd. Krosno 2007r