Mariampol, pow. stanisławowski

Mariampol

Maryampol albo Marjampol, rus. Mariampil miasto z Maryampolem wsią, a raczej przedmieściem i z Wołczkowem, w pow. stanisławowskim, 18 kil. na płn. wsch. od Stanisławowa, 15 kil. na. płd. wsch. od sądu powiat. w Haliczu, pod 49° 1' 39'l a 49°3ł pln.-szer. i m. 42°29' a 42° 36' wsch. dług. od E. Na płn. leżą Wodniki, Łany i Tumierz, na wsch. Trościance (w pow. buczackim) i Dołhe (w pow. tłumackim),napłd. Stryhańce (w pow. tłumackim) i Pobereżez Branówką, na zach. Jezupol (stacja kolei Iwowsko-czerniowieckiej). Wzdłuż granicy zach., płynie Dniestr od płn. na płd., przyjmuje Bystrzycę, a potem skręca na płd.-wsch. i załamując się na wschód, płn. wsch. i znowu płd.-wsch. tworzy granicę płd. Środkiem obszaru płynie od płn., z Łanów pot. Zabłocie, dopływ Dniestru, zwany w dalszym biegu pot. Zgniłym, a wzdłuż granicy płn.-wsch. inny mały dopływ Dniestru, płynący z Tumierza, od płn. zach., na płd. wsch. Nad dolnym biegiem potoku Zgniłego leżą zabudowania miejskie (238 m.) z czworobocznym rynkiem, na płd. od nich gmina Wołczków, nad tymże potokiem, dalej na płn. folw. Świdowa, a na granicy płn. przysiółek Woronica z karczmą i młynem. [1]

Ok. 1890 r - Własn. większa ma roli ora. 635, łąk i ogr. 112, pastw. 335, lasu 385, własność , mniej- r. o. 1685, łąk i ogr. 330, pastw. 516, lasu 8 mr. W r 1880 było 1620 mk. w M. mieście (z tych 4 na obsz. dwor.) a 1034 w M. wsi (z tych 28 na obsz. dwór.) a 915 w Wołczkowie w gm. a 15 na obsz. dwór. Wyzn. rzym.-kat. było w M. 896, w W. 797, wyzn. gr.-kat. w obu tych miejscowościach 783. [1]

Far. rzym.-kat. w miejscu, dek. buczacki, archidyec. lwowska. Parafia była pierwotnie fundowana I w Delejowie (al. Dalijowie) przez Jana Rolę, dziedzica tejże wsi w r. 1401. Po przeniesieniu do M. fundował ja na nowo w r. 1827 Jan Kajetan Jabłonowski, wojewoda ruski. Kościół murowany koło rynku, konsekrowany w r. 1825 pod wezw. sw. Trójcy. Do parafii tej należą: Delejów, Dubowce, Łany, Tumierz, Wodniki i Wołczków. Paraf, grecko katol. w miejscu, dek. uścieński, archidyec. lwowska. Należy do niej Wołczków. Jest tu cerkiew pod wezwaniem wzniesienia św. Krzyża. [1]

W Mariampolu jest szkoła etatowa jednokl., urząd pocztowy, kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 443 zł. i zakład sióstr miłosierdzia św. Wincentego a Paulo fundowany przez ks. Teresę Jabłonowską w r. 1746. Pod opieką sióstr zostaje zakład dla sierot i chorych, założony również przez Jabłonowskich w celu utrzymania i leczenia ubogich chorych, tudzież utrzymania i wychowania osieroconych dziewcząt. Majątek zakładowy składa się z 47,983 zł. w obligacyach i folwarku w Bubowcach. Przełożoną zakładu jest przełożona klasztoru. Jest także zakład ubogich założony przez Jana Kajetana Jabłonowskiego. Celem zakładu: usługa przy kościele parafialnym obrz. łacin. Majątek zakładowy składa się z obligacyi w nominalnej wartości 1300 zł. W r. 1883 było 84 zł. dochodu. Przełożonym zakładu jest miejscowy pleban rzym.-kat. [1]

Dawniej był tu także klasztor 00. kapucynów, założony przez Janusza ks. Jabłonowskiego, wojewodę bracławskiego, zniesiony w XIX w. Dziś mieszczą się w tym klasztorze siostry miłosierdzia. Jabłonowscy ozdobili również miasto pięknym pałacem, niegdyś obwarowanym. W okolicy M. kwitnie uprawa tytoniu, który się wybornie udaje. Jest także krzemień przydatny na skałki, który stąd wożono do fabryki niżniowskiej, i bardzo piękny alabaster. (Siarczyński, Rkp. Oss. Jft. 1825). [1]

W 2. połowie XVII w. należał do Stanisława Jana Jabłonowskiego h. Prus III, kasztelana krakowskiego hetmana wielkiego koronnego. Wybudował on w Mariampolu zamek, który należał do łańcucha fortec rozmieszczonych wzdłuż Dniestru i broniących kraj od południowego wschodu. Miejscem stałego zamieszkania właścicieli stał się Mariampol dopiero za czasów Jana Kajetana Jabłonowskiego w XVIII w. Przebudował on zamek, nadając mu charakter rezydencji pałacowej. Ufundował także oo. kapucynom klasztor i kościół, w którym został pochowany. Ostatnim dziedzicem z rodu Jabłonowskich był Karol (zmarły w 1864 r.). Po Jabłonowskich pozostał w Mariampolu kościół parafialny pw. Trójcy św., wzniesiony po przeniesieniu tu parafii, konsekrowany w 1825 r., oraz fundacje dobroczynne, prowadzone przez ss. miłosierdzia (zakład dla sierot, zakład dla ubogich chorych). Sierociniec mieścił się w zabudowaniach powstałych po zlikwidowaniu w 1. połowie XIX w. klasztoru kapucynów. Około 1880 r. Mariampol został nabył Franciszek Torosiewicz dla swej córki Marii, która poślubiła Mariana Błażowskiego. W początkach XX w. Błażowscy sprzedali dobra mariampolskie i ostatecznie zostały one rozparcelowane. Pałac, opuszczony już w 1. poł. XIX w., służył do celów gospodarczych i popadał w ruinę. Spalony podczas I wojny światowej został w okresie międzywojennym rozebrany do fundamentów.[2]

Herb miasta przedstawia Matkę Boską z dzieciątkiem Jezus, a pod nią tarcza z herbem Jabłonowskich. W bibliotece Ossolińskich znajdują się w wielkiej szkatule pod no 1473 akta maryampolskie odnoszące się głównie do organizacji wojskowej, prowiantowania wojska i t. p. w pamiętnym r. 1809. [1]

Notatka o parafii z 1884
Galeria polskich grobów w Mariampolu

Bibliografia

[1] [SGKP]
[2] Cracovia Leopolis - Słownik Geograficzno-historyczny h. Mariampol