Czym żyła Polska w latach 1780-1905 (2)

Jest okres Sejmu czteroletniego i najnowocześniejszej w świecie konstytucji 3 maja. Jednakże w 1794 wojska rosyjskie wkraczają na Ukrainę dochodząc do Warszawy. Ostatecznie pod dwóch kolejnych rozbiorach Polska praktycznie znika z mapy. Mimo usilnych starań Konarskiego, „familii”, powstałej w 1772 czy Komisji Edukacji Narodowej, Polska nie jest w stanie sprostać zaborcom. Powstanie Kościuszki w 1794 zostało krwawo stłumione. Od pierwszych lat powstają jednak tajne związki jak: Centralizacji Polska, Towarzystwo Republikanów i in. Zwolennicy państw ościennych po organizowanych czystkach i polityce silnej pięści poniewczasie przekonują się o swoich błędach. Odzyskanie wolności jest teraz głównym celem, ale działania wciąż oparte są o nadzieje związane z innymi państwami np. z Napoleonem Bonaparte we Francji.
„Zabór Małopolski przez Austrię zastał dobra koronne czyli majątki państwowe polskie przeważnie w rękach dożywotnich dzierżawców. Dobra te rząd austriacki przejął natychmiast na własność cesarza Austrii, polecił dokładne zinwentaryzowanie, a chcąc się dożywotników pozbyć nałożył na nich z miejsca takie czynsze, że wielu wkrótce swą dzierżawę opuściło... Dzierżawy obejmował 100 do 300 morgów i prawo do użytkowania lasów skarbowych, dawały więc nie tylko dostatnie utrzymanie dla całej rodziny, ale także dla całej rzeszy oficjalistów i służby. Dzierżawcy ci mieli prawo cedowania dzierżawy na swoje potomstwo” Wszyscy oni przesiąknięci polskością, ubierający się i mówiąc po polsku zaczęli z wolna opuszczać swoje tereny.
Na miejsce dotychczasowych rząd austriacki wprowadzał nowych dzierżawców, zazwyczaj Niemców, Czechów i Żydów – którzy byli specjalnie faworyzowani Rząd austriacki dokonał też radykalnej reformy podziału terytorialnego, na cyrkuły, a te na dominia. Właściciele dominiów mieli obowiązek zatrudniania justycjariuszy i mandatariuszy - prywatnych urzędników biurokratyczny - które były dużym obciążeniem budżetu. Pensja justycjariusza wynosiła 400zł, a mandatariusza 100. Musieli oni mieć zamieszkanie w dobrach a także służbę i wykonawców (np. aktuariuszy, byli też odpowiedzialni za zatrudnienie oficjalistów) Stąd wielu próbowało uniknąć wprowadzania tych reform w życie. Dominia istniały do 1848r.
Przez Europę przelewa się fala wywołana rewolucją francuską. Burzy ona stary porządek wprowadzając świat w nurt liberalizmu tak politycznego, kulturalnego jak i moralnego. We Włoszech tworzą się Legiony Dąbrowskiego, które zostają wykorzystane przez obce mocarstwa otrzymując w zamian tworzenie namiastek państwowości polskiej. Polska wykrwawia się (Samosiera itp.) Lwów wraz z Rusią Halicką i Włodzimierską nazywaną teraz Galicją i Lodomerią od I rozbioru należy do Austrii która mimo usilnych starań nie może go zgermanizować. We Lwowie zarówno Polacy jak i Ukraińcy cieszą się jednak względną swobodą. Wojna Polsko Austriacka powoduje oderwanie części Galicji i włączenie jej do Królestwa Polskiego i Rosji.
Duch jednak nie gaśnie a wręcz przeciwnie rośnie. W latach 1807-1814 zostaje wydany Słownik Języka Polskiego – wydarzenie na skalę europejską. Nurt oświecania staje się nurtem niepodległościowym. Widać już także pierwsze oznaki romantyzmu tzw. preromantyzm. Modne stają się tematy tajemnicze, powieści grozy a także uduchowione przepełnione wzruszeniami i patriotyzmem utwory. Piszą J.U. Niemcewicz, A.J. Czartoryski, K. Brodziński, J.P. Woronicz. Na świecie znani są Warton, Goethe i Chateaubriand. Ten właśnie okres został opisany w Panu Tadeuszu A. Mickiewicza, albo pamiętnikach Antoniego Zaleskiego.
Duchowni grekokatoliccy, traktowani przez Austrię jako Rusini są faworyzowani. Jednak nawet im nie jest łatwo. Austria wprowadza na swoim terenie kolejne rozporządzenia mające na celu, po pierwsze, rozpoznanie wśród szlachty, po drugie osłabienie jej jedności a po trzecie rozbicie więzi łączących ludzi z ziemią. Wprowadzony zostaje nakaz rejestrowania się szlachty wg, tzw indygenatów. Każdy kto chce się mienić szlachcicem, każdy kto dokonywać jakiś czynności prawnych, musi potwierdzić swoje pochodzenie. Indygenaty, certyfikaty stanowią do dziś bogaty materiał genealogiczny, jednak wtedy wiązały się z nimi dalsze nieprzyjemności. Szlachta jest klasyfikowana, dzielona, według posiadania ziemi, dworu, wiosek, według tytułów, które można sobie kupić. Powoduje to wzrost niesnasek, zazdrości, pokrzywdzenia tego czy innego. Powoli i podstępnie skłócana szlachta stwarza sama grunt pod wynarodowianie. Niektórzy, bardziej światli rozumieją poczynania zaborcy jednak wielu jest takich którzy dają się ponieść emocjom. Z tego okresu pochodzi oddzielenie się wielu linii rodzinnych uznających się do dziś za Ukraińców – co zaowocowało zarówno kanadyjskimi emigrantami powołujących się na Ukrainę jako na ojczyznę jak i całkowitymi religijnymi ignorantami, stającymi się nawet gorliwymi KGB w Rosji.
Rozbiory. Polska przestała być Polską swobód, szlachty, rozkwitu kultury, sztuki i nauki. Naród walczy o życie. Nadzieje rozkwitają a potem przygasają wraz z upadkiem powstania listopadowego. Tworzą najwięksi polscy wieszczowie Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Jednocześnie kraj dotykają represje, wywózki na Syberię. Podzielony na trzy mocarstwa naród próbuje utrzymywać łączność poprzez granice. W okolicach Krakowa , w dolinie będkowskiej znana jest legenda o księdzu i ministrancie, którzy zostali zabici podczas przenoszenia przez granicę zaborów informacji. Do dziś pojawiają się podobno kobietom. które mają urodzić dziecko. W tym okresie działa niewiele związków podziemnych. Praca natomiast trwa nad podniesieniem gospodarczym kraju. Wprowadza się nowoczesne metody rolnicze i przemysłowe - np ule dłubanki zostają zastąpione ulami skrzynkowymi. Wprowadza się też "nowoczesne" metody wychowawcze, nastawione na wiedzę a nie kształcenie najprzód ducha a potem charakteru. Stary model wychowania ośmiesza się przez głoszenie mitu sarmackiego wg którego polskich szlachcic był zacofanym katolikiem, modlącym się pod krzyżem, chodzącym w kontuszu, i walczącym szabelką na wypiciu masy piwa. Mit ten ma na celu ośmieszenie wartości polskich i wprowadzenie nowoczesnych europejskich wzorców.
Po stłumionych powstaniach następuje gwałtowny exodus ludności – na zachód – dobrowolnie i na wschód pod przymusem. Emigranci stają się nosicielami idei wolnościowych. Głośne stają się nazwiska Pułaskiego czy Beniowskiego. Przestaje istnieć „królestwo polskie” następuje wzrost ucisku i powiększone akcje wynaradawiania. Jednak już wtedy na bazie organizacji wolnościowych organizowane są związki masońskie sprzymierzone np. z ruchem Młoda Europa. W ramach tego związku niejaki Karol Bogumił Stolzman – Polak – Żyd tworzy jedną z najsilniejszych komórek liberalizmu silnie oddziałujących na polską emigrację. Widać to np. w Towiańszczyźnie czy w działalności Walerego Łukasińskiego.
Galicja została podzielona na wschodnią i zachodnią. Na terenie wschodnim starano się za wszelką cenę podsycić ukraiński ruch narodowy. Z historii poszczególny rodów widać jednak, że idea ta nie była przyjmowana szeroko wśród Ukraińców z których większość była analfabetami a w szczególności wśród ludności prawosławnej. Życie skupiało się wokół dworów, które dalej były polskie. Duże dwory magnackie sympatyzowały z najeźdźcami. Jednak nie był to całkowicie wolny wybór. Działo się tak po części z pragnienia zachowania statusu, który zaborca im zapewniał jak też z chęcią działalności na polu politycznym. Z tymi poczynaniami często związane były marzenia o wolności. Jednak duch zachował się przede wszystkim w setkach mniejszych dworków i posiadłości.
W Krakowie powstaje Akademia Sztuk pięknych. Zostają odczytane pismo klinowe i hieroglify egipskie. W 1800 roku zostaje wynaleziona bateria elektryczna. Powstają pierwsze parowozy i samochody.
W latach rozbiorów następują kolejne zrywy i bunty. Jedne jako ekspresja ducha wolności, inne podsycane przez zaborcę mające skłócić chłopów ze szlachtą. Znane są rebelia krakowska, bunt tkaczy, bunt Jakuba Szeli, powstanie chochołowskie. W 1863wybucha powstanie styczniowe w które została zaangażowana cała Polska i choć powstanie terytorialnie walczyło z najeźdźcą rosyjskim, to w Powstaniu walczą mieszkańcy wszystkich polskich miast, wsi a także liczni przedstawiciele innych państw.
W Europie jest to okres rozwoju liberalizmu i komunizmu w ich pierwotnych postaciach. W 1848 opublikowano manifest komunistyczny Marksa i Engelsa. Trwa wojna opiumowa w Chinach. Narkotyki zaczynają się rozpowszechniać w Europie. W 1846 i 48 przez Europę przewala się fala manifestów komunistycznych i rewolucji. W 1862 Rosja rozpoczyna uwłaszczenie chłopów - wykorzystanej jako spacyfikowanie siły powstania styczniowego. Brak wyraźnych haseł o tym wymiarze jest wcześniej jedyną z przyczyn upadku powstania listopadowego. Kończy się to całkowitym zlikwidowaniem autonomii Polaków. W USA trwa woja secesyjna. W 1863 Abraham Lincoln znosi niewolnictwo.
W kulturze mówi się o takich nazwiskach jak: Bedzich Smetana, Kossakowie, Norwid, Bruckner, Gustave Floubert. W 1840 Braille tworzy pismo wypukłe dla niewidomych. W 1836 w USA zostają wymyślone dżinsy. Budowa statków parowych i linii kolei żelaznych (pierwsza w Polsce Berlin – Warszawa – Kraków - Wiedeń w 1848). Odkrycie zasady zachowania energii. Ludwik Pasteur wymyśla szczepionkę. W latach 60-tych buduje się oświetlenia gazowe głównych miast. Jest to wiek wielkich badań geograficznych i przyrodniczych (Humboldt, Nansen, Dybowski itp.). Zostaje wymyślona nitrogliceryna a potem dynamit. W 1869 zostaje zbudowany Kanał Sueski.
Jakkolwiek w powstaniu styczniowym brali udział niemal wszyscy, było ono jednak inspirowane przez politykę Niemiec a konkretnie przez Bismarcka. Chcąc bardziej skłócić Niemców z Polakami a przy okazji zyskać na popularności planował wybuch powstania na Śląsku, które będzie mógł łatwo stłumić. Gdy plany się nie powiodły zaczął podsycać nastroje powstańcze w zaborze Rosyjskim. Powstanie w końcu wybucha, ale bez żadnego przygotowania, bez zaplecza zorganizowanej armii, w momencie bardzo niekorzystnym a sytuacji gdy m.in. Wielopolski próbuje poprzez wejścia w systemy rosyjskie utworzyć polski rząd, i polskie szkolnictwo co zresztą mu się udaje. Sam Wielopolski jednak działa wbrew Polsce, zarządzając akcje branki do wojska rosyjskiego na 20 lat - co jest jedną z bezpośrednich przyczyn wybuchu powstania. Kropli goryczy dopełnia krwawe tłumienia manifestacji patriotycznych w Warszawie w 1861. Powstanie niweczy całkowicie jego plany a Rosja po pakcie z Niemcami definitywnie zaczyna niszczyć jakiekolwiek oznaki polskości. Zaostrza się terror, znikają jakiekolwiek pozory swobód dawanych Polakom. Odradza się jednak duch patriotyczny, dzięki któremu potem udaje się odzyskać wolność w 1918.
Szczególnie ciężko jest w zaborach pruskim i rosyjskim. Od lat 80-tych jawnie i podstępnie niszczy się katolicyzm zarówno grecki jak i łaciński. W zaborze rosyjskim ludność siłą zapisywana jest do wyznania protestanckiego. Bijąc i ciągnąc za włosy wlewa się w usta wino i chleb uznając to za akt nawrócenia. Nie powstaje ani jeden kościół czy zakon a wręcz przeciwnie. Kościoły przemienia się na cerkwie często stosując przy tym okropne kary, męcząc ludność, wieszając, bijąc, wywożąc na Sybir.
Prusacy również nie poprzestają na słowach. Zakazują nauki religii, przenoszą na siłę proboszczów, mordują dzieci chodzące potajemnie na katechezę. Duch jednak nie gaśnie a wręcz przeciwnie, nabiera siły i stałości. Wiele jest z tego okresu nieznanych męczenników, prostych ludzi ginących za wiarę. Prowadzone są też akcje podstępne. W latach 30-tych powstają pierwsze zbory ewangelickie, Prusy i Austria wspierają fale imigracji - które dostarczają niemieckiej krwi. Osadnicy ci jednak szybko się polonizują w wielu wypadkach stając się gorliwymi patriotami walczącymi z najeźdźcą.
Przed represjami ludzie uciekają za granicę, lub choćby do innego zaboru. Od 1867 Austria staje się państwem konstytucyjnym pod panowaniem katolickich Habsburgów. Zaczęli się oni strać o poparcie narodu Polskiego. Dzięki temu w Galicji na urzędu dostają się Polacy. Można mówić i uczyć po polsku. I choć podstępne akcje wynarodowiania dalej trwają są miejsca gdzie można żyć w miarę normalnie.
Wiek XIX wreszcie się kończy Jest to czas fin de sieclu – koniec wieku. Nastrój przygnębienia ale też i mocnej działalności politycznej na obczyźnie. Polska traci wiarę w wydobycie się z jarzma zaborów ale nadal próbuje podjęć kroki w tym kierunku. Duch patriotyczny nie gaśnie, aczkolwiek Wyspiański w 1901 pisze Wesele z wiele mówiącym tańcem chochoła. Następuje gwałtowny proces tzw. rugów pruskich – wynarodowiania Polaków z zaboru pruskiego – co stanowi do dziś pozostałość po tym okresie. Do głosu dochodzą ruchy socjalistyczne np. w 1892 strajk robotników łódzkich które łączą idee socjalistyczne z patriotyzmem, i walki o godną pracę. Na świecie rozpoczynają się pracę nad teoriami marketingowymi przedsiębiorstw i teorii zarządzania.
W 1891 zostaje opublikowana encyklika papieża Rerum Novarum dająca możliwość powoływania organizacji i partii chrześcijańskich, regulująca naukę społeczną Kościoła. Życie Polaków skupia się teraz przy parafiach. W 1901 ma miejsce bunt dzieci we wrześni przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Panuje car Mikołaj. Wielu zesłańców pracuje przy robotach w Mandżurii, Kaukazie, Syberii - do dzisiaj żyją tam ich potomkowie.
1896 w Atenach mają miejsce pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie. W Anglii Baden Powell staje na czele skautingu wymyślonego wcześniej przez Tomasa E. Setona. I choć B.P. (brat angielskiego masona) militaryzuje ruch puszczański, to zaowocuje to już niedługo w Polsce powstaniem harcerstwa - ruchu, który przyczyni się jak żaden inny do walki o wolność i krzewienia ducha chrześcijańskiego. Dużą zasługę na tym polu ma nie tylko małżeństwo Małkowskich ale i ks. Lutosławski.
Tworzy Camil Saint Saens, Julius Verne, Sienkiewicz, Tołstoj, Borodin, Ibsen, Asnyk, Orzeszkowa, Konopnicka, Dworzak, Grieg. Powstaje literatura „ku pokrzepieniu serc”
Rodzi się impresjonizm – tworzą Renoir, Monet, Manet, Degas, Van Gogh i in.
W dworach na ścianach wiszą obrazy Grotgera, Matejki, wystawia się drobne sztuki o tematyce wolnościowej sławnych Polaków, czyta się dzieła polskiej literatury. Wizja wolnej Polski staje się niemal obsesją narodową. O polskość dba się wewnątrz domu po za jego murami cierpiąc prześladowania.
W tym czasie zaczynają jeździć samochody benzynowe. Powstaje maszyna do pisania, telefon, mikrofon, tramwaj, karabin maszynowy, gramofon, opona, motocykl. Zostaje wymyślona autoszczepionka, odkryta zostaje bakteria gruźlicy. W Paryżu na wystawę światową wybudowana zostaje wieża Eifla. We Lwowie powstaje Ukraińskie Naukowe Towarzystwo im. Szewczenki krzewiące oderwane od polskości pomysły narodowe-ukraińskie. Epoka sterowców. Powstaje teoria odruchów warunkowych Pawłowa wreszcie w 1903 w powietrze wznosi się pierwszy samolot.
Jest to też okres gwałtownego rozwoju różnych ideologii. Rewolucja liberalna z początku wieku, rozwój nie rozumianych do końca gałęzi wiedzy i coraz bardziej postępujące rozczłonkowanie społeczeństw sprzyja wymyślaniu nowych form dogmatycznych. Pod koniec XIX wieku powstają różne odłamy protestantyzmu jak np. Świadkowie Jehowy, w Szwajcarii swój wykoślawiony zlepek ideologiczny konkretyzuje Rudolf Steiner. Na podatny grunt padają słowa Freuda, Marksa a także stare idee masońskie, czy nawet satanistyczne.