Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Bialopole, pow. chełmski
6.03.2010 09:02
Białopole - pow. chełmski, woj. lubelskie
Próby wyjaśnienia znaczenia nazwy topograficznej Białopole, obecne również w legendach o tej okolicy, idą w kilku kierunkach. Pierwszą wzmiankę o nazwie siedziby gminy znaleziono w literaturze z pierwszej połowy XV wieku. Pochodzi ona od opisanego widoku okolicznego wzniesienia, usłanego trupami rycerzy krzyżackich po klęsce z wyznawcami islamu, w trakcie jednej z wypraw krzyżowych. Należy jednak przypuszczać, że mianem Białe Pole określano widok samego wzniesienia, którego gleba składała się z margla i białej gliny. Nawet dziś, szczególnie w okresie wiosennym czy jesienią, po przeprowadzeniu przez rolników orki, na polach widać duże, białe plamy – jest to wyorywany wapień. Widok tych kamieni wapiennych, z których dawniej budowano budynki gospodarcze i wypalano wapno, zadecydował o jej nazwie. Inna z kolei etymologia wiąże nazwę stolicy gminy z podmokłą niziną położoną w pobliżu lasów i wzgórz, bowiem staropolski wyraz biel, mający swoje korzenie jeszcze w języku praindoeuropejskim, oznaczał błoto, bagno.
Gdy sięgniemy w czasy kształtowania się polskiej państwowości, stwierdzimy, że pierwotnie Białopole należało do Grodów Czerwieńskich. Przypuszcza się, że obszar Grodów dostał się w sferę oddziaływań państwa Mieszka I. W wyniku rozpadu państwa kijowskiego na dzielnice w 1054 r. Ziemia Czerwieńska weszła w skład państwa wołyńskiego, a w końcu XII wieku w skład królestwa halicko-włodzimierskiego. Królowa Jadwiga w 1387 roku ponownie przyłączyła Ziemię Czerwieńską do Polski.
Około 1423 roku Jan Biskupiec, biskup chełmski, przyłącza Białopole do Parafii Rzymskokatolickiej w Kumowie. Na polecenie króla Władysława wspomniany biskup rozdziela posiadłości bojarów królewskich: Filipa i Rimunda. Filip - koniuch królewski, otrzymuje Białopole w 1442 roku jako wynagrodzenie za wierną służbę. W XVI wieku wsie Buśno i Białopole, w drodze zamiany, przejął władyka chełmski Filaret. Kolejne wzmianki z 1472 i 1564 r. donoszą, że Białopole i okoliczne wsie należały do powiatu chełmskiego.
Od 1447 r. istniała w Białopolu parafia prawosławna. Rejestr poborowych z 1531 r. podaje, że miejscowość należała do parafii Rozesłania Apostołów w Chełmie. Wiadomo też, że w 1534 r. obowiązującą nazwą miejscowości było Byale-Polye, w 1559 Bielepolie, a w 1687 – Białypol.
W czasach Rzeczpospolitej Szlacheckiej dobra białopolskie należały do województwa bełzkiego. Około 1613 r. miasto Dębno (obecnie Dubienka) i należące do niej między innymi Białopole dzierżawił Rafał Leszczyński, wojewoda bełzki.
Następne wzmianki wskazują na rok 1765, w którym to odbyła się lustracja starostwa dubienieckiego. Dzierżawcą był wówczas Eustachy Potocki, generał artylerii litewskiej.
W roku 1770 dzierżawę objął Adam Czartoryski, kasztelan buski, a w roku 1771 Celestyn Czaplic. W 1795r. miasto Dubienkę z przyległościami, w których znalazła się również wieś Białopole, zagarnęła Austria. Po wojnie austriacko-francuskiej w 1809r. Chełmszczyzna z resztą ziem byłego zaboru austriackiego przyłączona została do Księstwa Warszawskiego.
Początkowo Białopole z przylegającymi wsiami były wsiami królewskimi. Na podstawie dokumentów z XVII i XVIII wieku dowiadujemy się, że Białopole i Buśno należały do wsi funduszowych do 1772 roku, następnie, po I rozbiorze Polski do dóbr biskupich, a później do majątku rządowego.
3 lutego 1834 roku Józef i Karolina z Moraczewskich Iżyccy, herbu Bończa odkupili dobra Białopola od rządu Królestwa Polskiego. Hrabia Witold Poletyłło herbu Trywdar nabył je od Iżyckich 12 czerwca 1856r. Od Poletyłły majętności odkupił hrabia Józef Zamojski 12 sierpnia 1875r. i sprzedał je Ordynacji Zamojskiej. W roku 1864, wraz z uwłaszczeniem kmieci, władze rosyjskie wprowadziły podział administracyjny na gminy wiejskie. Okoliczne wsie zostały przypisane do gminy z siedzibą we wsi Strzelce, która następnie w roku 1880 została przeniesiona do Białopola i należała do powiatu hrubieszowskiego. Praw miejskich Białopole nigdy nie posiadało.
Według spisu majątkowego przeprowadzonego w 1879r. w majątku Białopole znajdował się folwark, gruntów ornych i ogrodów 629 morgów, łąk 461 morgów, lasu 1625 morgów, nieużytków 82 morgi, budynków murowanych 2, budynków drewnianych 41.
Od 1899r. dzierżawiła folwark rodzina Kicińskich. W 1908r. dobra te nabył od swojego ojca Mieczysław Kiciński herbu Rogala. Według rejestru pomiarowego z 1908r. w folwarku Białopole znajdował się dwór i ogród, które ogółem zajmowały 4 morgi. Przy dworze znajdowały się trzy spichlerze, oficyna i chlew. Niestety, już w 1915r., podczas postoju wojsk rosyjskich spłonął dwór, oficyna i drewniane chlewy.
W 1914r. większość mieszkańców Białopola, szczególnie ludność rusińska, zmuszona toczącymi się tu działaniami wojennymi opuściła miejscowość i udała się do Rosji. Jedni mieszkańcy wrócili w roku 1918, a inni w 1922. W 1914r. Rosjanie zdemolowali urządzenia miejscowej gorzelni i wywieźli z niej maszyny. W 1918r. były tu 82 domy ludności prawosławnej i 5 katolickiej.
Kolejne zniszczenia spowodowane zostały na skutek działań wojennych, podczas wojny z Rosją w 1920 roku. W okresie międzywojennym w miejscowości działał tartak, cegielnia i Spółdzielnia Budowlana. Po roku 1930 osadę zamieszkiwali w większości Polacy, ale byli tu także prawosławni Ukraińcy, Żydzi i Niemcy, którzy przybyli do Białopola i okolic jako koloniści.
W czasie okupacji siedzibę gminy przeniesiono z Białopola do Dubienki. Od stycznia 1942 roku Niemcy rozpoczęli akcję wysiedleńczą. Wywieźli ludność do Zamościa, a stamtąd do Niemiec. Białopolem zawładnęli Ukraińcy. Utworzyli posterunek w byłej gorzelni, każdego spotkanego Polaka rozstrzeliwali. Ogółem z gminy Białopole wysiedlono wówczas mieszkańców z 13 wsi na 25 istniejących.
Po drugiej wojnie światowej wieś Białopole opuściła ludność pochodzenia żydowskiego i ukraińskiego.
W 1954 roku gmina zmieniła swoją nazwę na gromada Białopole. Ważnym wydarzeniem w powojennej historii miejscowości zapisał się rok 1962. Wtedy to do Białopola doprowadzono prąd elektryczny. Z kolei 17 listopada 1963r. w Białopolu uroczyście otworzono nową szkołę. 1 czerwca 1975r. gmina Białopole należąca do powiatu hrubieszowskiego powróciła w granice województwa chełmskiego.
W 1993 roku do użytku oddano nowoczesną oczyszczalnię ścieków.
Niezwykle ważnym wydarzeniem dla mieszkańców Białopola było utworzenie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Była ona erygowana dekretem z 13 października 1989r. przez biskupa lubelskiego Bolesława Pylaka. Pierwszym proboszczem został ksiądz Piotr Stańczak. W 1994r. natomiast ukończono budowę nowej, okazałej świątyni.
Do zabytków architektury na terenie Białopola można zaliczyć:
- Kaplicę z początku XX wieku w Białopolu.
- Kuźnię i stolarnię z 1892 r. w Białopolu (obecnie dom mieszkalny).
- Cegielnię z Klinkiernią z około 1900 r. w Białopolu.
- Młyn elektryczny z 1924 r. w Białopolu.
Próby wyjaśnienia znaczenia nazwy topograficznej Białopole, obecne również w legendach o tej okolicy, idą w kilku kierunkach. Pierwszą wzmiankę o nazwie siedziby gminy znaleziono w literaturze z pierwszej połowy XV wieku. Pochodzi ona od opisanego widoku okolicznego wzniesienia, usłanego trupami rycerzy krzyżackich po klęsce z wyznawcami islamu, w trakcie jednej z wypraw krzyżowych. Należy jednak przypuszczać, że mianem Białe Pole określano widok samego wzniesienia, którego gleba składała się z margla i białej gliny. Nawet dziś, szczególnie w okresie wiosennym czy jesienią, po przeprowadzeniu przez rolników orki, na polach widać duże, białe plamy – jest to wyorywany wapień. Widok tych kamieni wapiennych, z których dawniej budowano budynki gospodarcze i wypalano wapno, zadecydował o jej nazwie. Inna z kolei etymologia wiąże nazwę stolicy gminy z podmokłą niziną położoną w pobliżu lasów i wzgórz, bowiem staropolski wyraz biel, mający swoje korzenie jeszcze w języku praindoeuropejskim, oznaczał błoto, bagno.
Gdy sięgniemy w czasy kształtowania się polskiej państwowości, stwierdzimy, że pierwotnie Białopole należało do Grodów Czerwieńskich. Przypuszcza się, że obszar Grodów dostał się w sferę oddziaływań państwa Mieszka I. W wyniku rozpadu państwa kijowskiego na dzielnice w 1054 r. Ziemia Czerwieńska weszła w skład państwa wołyńskiego, a w końcu XII wieku w skład królestwa halicko-włodzimierskiego. Królowa Jadwiga w 1387 roku ponownie przyłączyła Ziemię Czerwieńską do Polski.
Około 1423 roku Jan Biskupiec, biskup chełmski, przyłącza Białopole do Parafii Rzymskokatolickiej w Kumowie. Na polecenie króla Władysława wspomniany biskup rozdziela posiadłości bojarów królewskich: Filipa i Rimunda. Filip - koniuch królewski, otrzymuje Białopole w 1442 roku jako wynagrodzenie za wierną służbę. W XVI wieku wsie Buśno i Białopole, w drodze zamiany, przejął władyka chełmski Filaret. Kolejne wzmianki z 1472 i 1564 r. donoszą, że Białopole i okoliczne wsie należały do powiatu chełmskiego.
Od 1447 r. istniała w Białopolu parafia prawosławna. Rejestr poborowych z 1531 r. podaje, że miejscowość należała do parafii Rozesłania Apostołów w Chełmie. Wiadomo też, że w 1534 r. obowiązującą nazwą miejscowości było Byale-Polye, w 1559 Bielepolie, a w 1687 – Białypol.
W czasach Rzeczpospolitej Szlacheckiej dobra białopolskie należały do województwa bełzkiego. Około 1613 r. miasto Dębno (obecnie Dubienka) i należące do niej między innymi Białopole dzierżawił Rafał Leszczyński, wojewoda bełzki.
Następne wzmianki wskazują na rok 1765, w którym to odbyła się lustracja starostwa dubienieckiego. Dzierżawcą był wówczas Eustachy Potocki, generał artylerii litewskiej.
W roku 1770 dzierżawę objął Adam Czartoryski, kasztelan buski, a w roku 1771 Celestyn Czaplic. W 1795r. miasto Dubienkę z przyległościami, w których znalazła się również wieś Białopole, zagarnęła Austria. Po wojnie austriacko-francuskiej w 1809r. Chełmszczyzna z resztą ziem byłego zaboru austriackiego przyłączona została do Księstwa Warszawskiego.
Początkowo Białopole z przylegającymi wsiami były wsiami królewskimi. Na podstawie dokumentów z XVII i XVIII wieku dowiadujemy się, że Białopole i Buśno należały do wsi funduszowych do 1772 roku, następnie, po I rozbiorze Polski do dóbr biskupich, a później do majątku rządowego.
3 lutego 1834 roku Józef i Karolina z Moraczewskich Iżyccy, herbu Bończa odkupili dobra Białopola od rządu Królestwa Polskiego. Hrabia Witold Poletyłło herbu Trywdar nabył je od Iżyckich 12 czerwca 1856r. Od Poletyłły majętności odkupił hrabia Józef Zamojski 12 sierpnia 1875r. i sprzedał je Ordynacji Zamojskiej. W roku 1864, wraz z uwłaszczeniem kmieci, władze rosyjskie wprowadziły podział administracyjny na gminy wiejskie. Okoliczne wsie zostały przypisane do gminy z siedzibą we wsi Strzelce, która następnie w roku 1880 została przeniesiona do Białopola i należała do powiatu hrubieszowskiego. Praw miejskich Białopole nigdy nie posiadało.
Według spisu majątkowego przeprowadzonego w 1879r. w majątku Białopole znajdował się folwark, gruntów ornych i ogrodów 629 morgów, łąk 461 morgów, lasu 1625 morgów, nieużytków 82 morgi, budynków murowanych 2, budynków drewnianych 41.
Od 1899r. dzierżawiła folwark rodzina Kicińskich. W 1908r. dobra te nabył od swojego ojca Mieczysław Kiciński herbu Rogala. Według rejestru pomiarowego z 1908r. w folwarku Białopole znajdował się dwór i ogród, które ogółem zajmowały 4 morgi. Przy dworze znajdowały się trzy spichlerze, oficyna i chlew. Niestety, już w 1915r., podczas postoju wojsk rosyjskich spłonął dwór, oficyna i drewniane chlewy.
W 1914r. większość mieszkańców Białopola, szczególnie ludność rusińska, zmuszona toczącymi się tu działaniami wojennymi opuściła miejscowość i udała się do Rosji. Jedni mieszkańcy wrócili w roku 1918, a inni w 1922. W 1914r. Rosjanie zdemolowali urządzenia miejscowej gorzelni i wywieźli z niej maszyny. W 1918r. były tu 82 domy ludności prawosławnej i 5 katolickiej.
Kolejne zniszczenia spowodowane zostały na skutek działań wojennych, podczas wojny z Rosją w 1920 roku. W okresie międzywojennym w miejscowości działał tartak, cegielnia i Spółdzielnia Budowlana. Po roku 1930 osadę zamieszkiwali w większości Polacy, ale byli tu także prawosławni Ukraińcy, Żydzi i Niemcy, którzy przybyli do Białopola i okolic jako koloniści.
W czasie okupacji siedzibę gminy przeniesiono z Białopola do Dubienki. Od stycznia 1942 roku Niemcy rozpoczęli akcję wysiedleńczą. Wywieźli ludność do Zamościa, a stamtąd do Niemiec. Białopolem zawładnęli Ukraińcy. Utworzyli posterunek w byłej gorzelni, każdego spotkanego Polaka rozstrzeliwali. Ogółem z gminy Białopole wysiedlono wówczas mieszkańców z 13 wsi na 25 istniejących.
Po drugiej wojnie światowej wieś Białopole opuściła ludność pochodzenia żydowskiego i ukraińskiego.
W 1954 roku gmina zmieniła swoją nazwę na gromada Białopole. Ważnym wydarzeniem w powojennej historii miejscowości zapisał się rok 1962. Wtedy to do Białopola doprowadzono prąd elektryczny. Z kolei 17 listopada 1963r. w Białopolu uroczyście otworzono nową szkołę. 1 czerwca 1975r. gmina Białopole należąca do powiatu hrubieszowskiego powróciła w granice województwa chełmskiego.
W 1993 roku do użytku oddano nowoczesną oczyszczalnię ścieków.
Niezwykle ważnym wydarzeniem dla mieszkańców Białopola było utworzenie parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Była ona erygowana dekretem z 13 października 1989r. przez biskupa lubelskiego Bolesława Pylaka. Pierwszym proboszczem został ksiądz Piotr Stańczak. W 1994r. natomiast ukończono budowę nowej, okazałej świątyni.
Do zabytków architektury na terenie Białopola można zaliczyć:
- Kaplicę z początku XX wieku w Białopolu.
- Kuźnię i stolarnię z 1892 r. w Białopolu (obecnie dom mieszkalny).
- Cegielnię z Klinkiernią z około 1900 r. w Białopolu.
- Młyn elektryczny z 1924 r. w Białopolu.
Bibliografia
http://www.bialopole.eurzad.eu