Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Ślady osadnictwa w Regionie Kozła.
21.04.2010 23:43
Najstarsze ślady bytności ludzi na obszarze Regionu Kozła pochodzą już z epoki kamienia. W trakcie badań powierzchniowych zewidencjonowano aż 398 stanowisk z tego okresu, manifestujących się głównie jako punkt występowania na powierzchni ziemi nielicznego materiału krzemiennego (odłupki, wióry, rdzenie, konkrecje rzadziej różnego rodzaju narzędzia) noszącego ślady obróbki przez człowieka. Na okres paleolitu schyłkowego (około 13-12 000 do około 8000 lat p.n.e.) datowano znaleziska pochodzące z 16 stanowisk, z których trzy zbadano wykopaliskowo- Wojnowo "a" i 2 oraz Smolno Wielkie 1. Najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie są jednak związane z grupami ludności kultury hamburskiej. Rozpoznano je na drodze badań wykopaliskowych na stanowisku położonym nad jez. Linie Małe, już na terenie gminy Siedlec, 4,5 km na wschód od Wojnowa.
Na okres mezolitu datuje się obecnie aż 153 stanowiska. Wykopaliskowo rozpoznano tylko pięć z nich: Chwalim 1, Wojnowo 1 i 3, Smolno Wielkie 2 i 3. Na podstawie typologii inwentarzy krzemiennych możemy je połączyć z kulturami komornicką i janisławicką. Najstarsze ślady osadnictwa z tego okresu pochodzą ze stanowiska nr 1 w Chwalimiu, które jest jednocześnie najstarszym stanowiskiem mezolitycznym w Polsce. Ślady ludności, która egzystowała na tym obszarze w starszej i środkowej epoce kamienia grupują się nad jeziorami i ciekami, na wydmach i terasach rzecznych. Możemy się tylko domyślać, iż były to grupy specjalizujące się w myślistwie, rybołówstwie, zbieractwie. Osadnictwo typu rolniczego miało się pojawić dopiero w neolicie.
Na okres neolitu jest datowanych 128 stanowisk. Na podstawie charakterystycznych ułamków ceramiki można je łączyć z następującymi kulturami : ceramiki wstęgowej rytej, ceramiki wstęgowej kłutej (ślady tego osadnictwa uchwycone w Wojnowie), lendzielsko- polgarskiej (jej osadę przebadano wykopaliskowo w Zbąszyniu), pucharów lejkowatych, amfor kulistych ( osady tej kultury badano w Trzcielu i Chwalimiu), ceramiki sznurowej. Trzy pierwsze kultury to typowo rolnicze grupy ludzkie zasiedlające obszary o bardziej urozmaiconych, ale lekkich i przez to łatwiejszych w uprawie glebach. Przedstawiciele trzech kolejnych kultur opierali swą gospodarkę na chowie zwierząt zbieractwie, łowiectwie, a w mniejszym stopniu na rolnictwie. Dlatego też osadnictwo nie było związane ze szczególnie żyznymi glebami, lecz wymagało to jedynie dostępu do wody.
Wczesna epoka brązu to wyjątkowo słabo rozpoznany okres w północno- zachodniej Polsce. Podobnie przedstawia się sytuacja na Środkowym Nadodrzu. Na tym obszarze rozpoznano tylko 39 stanowisk z tego okresu. Większość z tych stanowisk grupuje sie nad Obrą, co wskazuje na znaczenie tej rzeki jako szlaku komunikacyjnego, dzięki któremu stosunkowo łatwo i szybko mogli przemieszczać się ludzie szerząc nowe wzory kulturowe.
Przełom XIV i XV wieku p.n.e. przyniósł początki długotrwałej stabilizacji osadniczej której na omawianym terenie tak brakowało w poprzednich okresach. W trakcie ponad 1000 lat trwania ( od XIV do początków III wieku p.n.e.) nastąpiło tu bardzo poważne zagęszczenie osadnictwa, na skalę jaka może być porównywalna do procesów osadniczych zachodzących w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych.
Szerzej niż tylko na drodze badań powierzchniowych rozpoznano w ciągu ostatnich 100 lat cmentarzyska ciałopalne ludności kultury łużyckiej w następujących miejscowościach: Babimost, Brójce, Chociszewo, Dąbrówka, Jasieniec, Kargowa, Karszyn, Kręcko, Nowe Kramsko, Podmokle Wielkie, Siercz ,Smolno Wielkie, Strzyżewo, Rybojady, Trzciel, Zbąszyń.
Na przełomie lat 70-tych i 60-tych I wieku p.n.e. nastąpiło bardzo gwałtowne załamanie osadnictwa kultury przeworskiej w całej południowo- zachodniej Polsce. Było to związane z migracją dużej części ludności tej kultury w kierunku zachodnim do Galii. Ruch ten został zapoczątkowany przez wędrówkę Swedów pod wodza Artowista w okresie poprzedzającym bezpośrednio podbój Galii przez Cezara w latach 58-72 p.n.e. Opustoszały również tereny nad środkowa i dolną Obrą. Powtórne zasiedlenie tych terenów nastąpiło już na początku naszej ery, w okresie wpływów rzymskich i było związane z przesunięciem się części ludności kultury przeworskiej z pogranicza śląsko- wielkopolskiego. Dla pierwszych czterech wieków naszej ery dysponujemy rozpoznanymi w różnym stopniu 170 stanowiskami archeologicznymi. Tak duże zagęszczenie stanowisk na tak małym obszarze wskazuje na swego rodzaju stabilizację osadniczą, jaka dokonała się w ciągu blisko 400 lat okresu wpływów rzymskich.
Dla początków wczesnego średniowiecza dysponujemy w Regionie Kozła zaledwie kilkoma rozpoznanymi powierzchniowo śladami osadnictwa słowiańskiego z charakterystyczną ceramiką typu praskiego. grupują sie one nad Obrzycą - rejon Smolna Wielkiego, Leniwa Obrą- rejon Dąbrówki Małej (gm. Szczaniec), nad Obrą w okolicach Zbąszynia. Rzadkość osadnictwa z tego okresu wynika prawdopodobnie z warunków naturalnych i małej liczebności grup ludzkich zasiedlających nowe tereny. Dla starszych faz wczesnego średniowiecza mamy rozpoznanych 30 stanowisk, w tym 6 grodzisk. Są to obiekty będące reliktami osad obronnych- ośrodków grodowych okresu plemiennego. Dwa są położone nad Obrą- Rybojady i Strzyżewo, dwa nad Obrzycą- Kargowa i Smolno Wielkie, kolejne dwa nad Leniwą Obrą- Dąbrówka mała i Widenko. Pozostałe stanowiska są śladami osadnictwa typu otwartego, zlokalizowanego w dolinach rzecznych i jeziornych, na granicach łąk i pól uprawnych.
Około połowy X wieku nastąpił kres więzi terytorialnych opartych na wspólnotach małych plemion. Rozpoczęty przez Mieszka I proces scalania pokrewnych sobie plemion słowiańskich, objął również bliżej nieznane nam grupy plemion osiadłych nad Obrą i Obrzycą. Stworzenie państwa było jednoznaczne z likwidacja plemiennych separatyzmów i wiązało się ze zniszczeniem większości istniejących ośrodków grodowych tego okresu. W drugiej połowie X wieku użytkowano już tylko dwa grody- w Kargowej i Rybojadach. Przez cały wiek XI i początki XII nie zbudowano tutaj żadnego nowego obiektu rodzaju. Gród w Zbąszyniu, rozpoznany wykopaliskowo w 1992 roku, powstał dopiero w XII wieku.
Z chwilą zajęcia Ziemi Lubuskiej przez Brandenburgię w 1249 roku, granica na Obrze stała się granicą miedzy Nowa Marchią i Wielkopolską. W drugiej połowie XIII wieku nasiliły się walki graniczne z Brandenburczykami. Powstaje wówczas nowa sieć punktów obronnych, tzw. gródków stożkowatych. Znamy je z Nądni, Strzyżewa, Trzciela, Rybojadów. Gród w Zbąszyniu, jako największy i położony w najdogodniejszym miejscu- zakolu Obry, zostaje grodem kasztelańskim.
Schyłek wczesnego średniowiecza i okres późnego średniowiecza to czasy bardzo szybkiego rozwoju gospodarczego. Na omawianym obszarze dysponujemy 5 stanowiskami archeologicznymi. Są to osady otwarte różnej wielkości- jednodworcze, wielodworcze i całe wsie, osady produkcyjne (np. smolarnie, bliżej nieokreślone funkcjonalne ślady stożkowate, zamki, ośrodki dóbr klasztornych, kościoła i miasta. Tak niezwykle bogaty i zróżnicowany krajobraz osadniczy jest jeszcze nadal w niewielkim stopniu rozpoznany.
Czasy nowożytne (XVI- XIX wiek) przynoszą dalszy i jeszcze szybszy rozwój osadnictwa na tym terenie. Obok kolejnych osad, wsi, dworów szlacheckich, powstają też i nowe miasta, np. Kargowa Unrugów w XVII wieku, renesansowe założenie obronno- rezydencjonalne typu "palazzo in fortezza" w Zbąszyniu, monumentalna w założeniu pierwotnym barokowa rezydencja połączona z koszarami wojskowymi budowana przez Augusta Mocnego w latach 30- tych XVIII wieku w Kargowej.
Punktem zwrotnym w rozwoju całej Europy w XVII wieku była wojna 30- letnia (1618- 1648). Jej skutki spowodowały znaczne spowolnienie , a nawet regres w wielu dziedzinach życia. Zachodnia Wielkopolska, jak i cała Polska, nie brała udziału w wojnie, ale poniosła duże straty gospodarcze i ludnościowe. Na pograniczu doszły one nawet do 30 %. Było to związane ze spustoszenie dokonanym przez przemarsze obcych wojsk, a zwłaszcza oddziały Mansfelda. Żołnierze ci przebywali wtedy okresowo we wsi Rogoziniec. Przywleczona przez wojsko zaraza dziesiątkowała ludność wielu miejscowości. W Podmoklach Wielkich straty wyniosły około 1/3 mieszkańców. Osłabienie potencjału ludnościowego jakie dokonało się po wojnie 30- letniej, wojnach szwedzkich, wojnie północnej, wojnie 7- letniej, rozbiorach Polski i wojnach napoleońskich, spowodowały znaczne migracje wojenne, religijne, polityczne i ekonomiczne. W ich efekcie Polska i tereny nad Obrą, stała się krajem skolonizowanym. Skutki tego będą symptomatyczne dla całego XIX i początków XX wieku.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Na podstawie opracowania Jarosława Lewczuka, opublikowanego w Biuletynie Regionu Kozła.
Na okres mezolitu datuje się obecnie aż 153 stanowiska. Wykopaliskowo rozpoznano tylko pięć z nich: Chwalim 1, Wojnowo 1 i 3, Smolno Wielkie 2 i 3. Na podstawie typologii inwentarzy krzemiennych możemy je połączyć z kulturami komornicką i janisławicką. Najstarsze ślady osadnictwa z tego okresu pochodzą ze stanowiska nr 1 w Chwalimiu, które jest jednocześnie najstarszym stanowiskiem mezolitycznym w Polsce. Ślady ludności, która egzystowała na tym obszarze w starszej i środkowej epoce kamienia grupują się nad jeziorami i ciekami, na wydmach i terasach rzecznych. Możemy się tylko domyślać, iż były to grupy specjalizujące się w myślistwie, rybołówstwie, zbieractwie. Osadnictwo typu rolniczego miało się pojawić dopiero w neolicie.
Na okres neolitu jest datowanych 128 stanowisk. Na podstawie charakterystycznych ułamków ceramiki można je łączyć z następującymi kulturami : ceramiki wstęgowej rytej, ceramiki wstęgowej kłutej (ślady tego osadnictwa uchwycone w Wojnowie), lendzielsko- polgarskiej (jej osadę przebadano wykopaliskowo w Zbąszyniu), pucharów lejkowatych, amfor kulistych ( osady tej kultury badano w Trzcielu i Chwalimiu), ceramiki sznurowej. Trzy pierwsze kultury to typowo rolnicze grupy ludzkie zasiedlające obszary o bardziej urozmaiconych, ale lekkich i przez to łatwiejszych w uprawie glebach. Przedstawiciele trzech kolejnych kultur opierali swą gospodarkę na chowie zwierząt zbieractwie, łowiectwie, a w mniejszym stopniu na rolnictwie. Dlatego też osadnictwo nie było związane ze szczególnie żyznymi glebami, lecz wymagało to jedynie dostępu do wody.
Wczesna epoka brązu to wyjątkowo słabo rozpoznany okres w północno- zachodniej Polsce. Podobnie przedstawia się sytuacja na Środkowym Nadodrzu. Na tym obszarze rozpoznano tylko 39 stanowisk z tego okresu. Większość z tych stanowisk grupuje sie nad Obrą, co wskazuje na znaczenie tej rzeki jako szlaku komunikacyjnego, dzięki któremu stosunkowo łatwo i szybko mogli przemieszczać się ludzie szerząc nowe wzory kulturowe.
Przełom XIV i XV wieku p.n.e. przyniósł początki długotrwałej stabilizacji osadniczej której na omawianym terenie tak brakowało w poprzednich okresach. W trakcie ponad 1000 lat trwania ( od XIV do początków III wieku p.n.e.) nastąpiło tu bardzo poważne zagęszczenie osadnictwa, na skalę jaka może być porównywalna do procesów osadniczych zachodzących w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych.
Szerzej niż tylko na drodze badań powierzchniowych rozpoznano w ciągu ostatnich 100 lat cmentarzyska ciałopalne ludności kultury łużyckiej w następujących miejscowościach: Babimost, Brójce, Chociszewo, Dąbrówka, Jasieniec, Kargowa, Karszyn, Kręcko, Nowe Kramsko, Podmokle Wielkie, Siercz ,Smolno Wielkie, Strzyżewo, Rybojady, Trzciel, Zbąszyń.
Na przełomie lat 70-tych i 60-tych I wieku p.n.e. nastąpiło bardzo gwałtowne załamanie osadnictwa kultury przeworskiej w całej południowo- zachodniej Polsce. Było to związane z migracją dużej części ludności tej kultury w kierunku zachodnim do Galii. Ruch ten został zapoczątkowany przez wędrówkę Swedów pod wodza Artowista w okresie poprzedzającym bezpośrednio podbój Galii przez Cezara w latach 58-72 p.n.e. Opustoszały również tereny nad środkowa i dolną Obrą. Powtórne zasiedlenie tych terenów nastąpiło już na początku naszej ery, w okresie wpływów rzymskich i było związane z przesunięciem się części ludności kultury przeworskiej z pogranicza śląsko- wielkopolskiego. Dla pierwszych czterech wieków naszej ery dysponujemy rozpoznanymi w różnym stopniu 170 stanowiskami archeologicznymi. Tak duże zagęszczenie stanowisk na tak małym obszarze wskazuje na swego rodzaju stabilizację osadniczą, jaka dokonała się w ciągu blisko 400 lat okresu wpływów rzymskich.
Dla początków wczesnego średniowiecza dysponujemy w Regionie Kozła zaledwie kilkoma rozpoznanymi powierzchniowo śladami osadnictwa słowiańskiego z charakterystyczną ceramiką typu praskiego. grupują sie one nad Obrzycą - rejon Smolna Wielkiego, Leniwa Obrą- rejon Dąbrówki Małej (gm. Szczaniec), nad Obrą w okolicach Zbąszynia. Rzadkość osadnictwa z tego okresu wynika prawdopodobnie z warunków naturalnych i małej liczebności grup ludzkich zasiedlających nowe tereny. Dla starszych faz wczesnego średniowiecza mamy rozpoznanych 30 stanowisk, w tym 6 grodzisk. Są to obiekty będące reliktami osad obronnych- ośrodków grodowych okresu plemiennego. Dwa są położone nad Obrą- Rybojady i Strzyżewo, dwa nad Obrzycą- Kargowa i Smolno Wielkie, kolejne dwa nad Leniwą Obrą- Dąbrówka mała i Widenko. Pozostałe stanowiska są śladami osadnictwa typu otwartego, zlokalizowanego w dolinach rzecznych i jeziornych, na granicach łąk i pól uprawnych.
Około połowy X wieku nastąpił kres więzi terytorialnych opartych na wspólnotach małych plemion. Rozpoczęty przez Mieszka I proces scalania pokrewnych sobie plemion słowiańskich, objął również bliżej nieznane nam grupy plemion osiadłych nad Obrą i Obrzycą. Stworzenie państwa było jednoznaczne z likwidacja plemiennych separatyzmów i wiązało się ze zniszczeniem większości istniejących ośrodków grodowych tego okresu. W drugiej połowie X wieku użytkowano już tylko dwa grody- w Kargowej i Rybojadach. Przez cały wiek XI i początki XII nie zbudowano tutaj żadnego nowego obiektu rodzaju. Gród w Zbąszyniu, rozpoznany wykopaliskowo w 1992 roku, powstał dopiero w XII wieku.
Z chwilą zajęcia Ziemi Lubuskiej przez Brandenburgię w 1249 roku, granica na Obrze stała się granicą miedzy Nowa Marchią i Wielkopolską. W drugiej połowie XIII wieku nasiliły się walki graniczne z Brandenburczykami. Powstaje wówczas nowa sieć punktów obronnych, tzw. gródków stożkowatych. Znamy je z Nądni, Strzyżewa, Trzciela, Rybojadów. Gród w Zbąszyniu, jako największy i położony w najdogodniejszym miejscu- zakolu Obry, zostaje grodem kasztelańskim.
Schyłek wczesnego średniowiecza i okres późnego średniowiecza to czasy bardzo szybkiego rozwoju gospodarczego. Na omawianym obszarze dysponujemy 5 stanowiskami archeologicznymi. Są to osady otwarte różnej wielkości- jednodworcze, wielodworcze i całe wsie, osady produkcyjne (np. smolarnie, bliżej nieokreślone funkcjonalne ślady stożkowate, zamki, ośrodki dóbr klasztornych, kościoła i miasta. Tak niezwykle bogaty i zróżnicowany krajobraz osadniczy jest jeszcze nadal w niewielkim stopniu rozpoznany.
Czasy nowożytne (XVI- XIX wiek) przynoszą dalszy i jeszcze szybszy rozwój osadnictwa na tym terenie. Obok kolejnych osad, wsi, dworów szlacheckich, powstają też i nowe miasta, np. Kargowa Unrugów w XVII wieku, renesansowe założenie obronno- rezydencjonalne typu "palazzo in fortezza" w Zbąszyniu, monumentalna w założeniu pierwotnym barokowa rezydencja połączona z koszarami wojskowymi budowana przez Augusta Mocnego w latach 30- tych XVIII wieku w Kargowej.
Punktem zwrotnym w rozwoju całej Europy w XVII wieku była wojna 30- letnia (1618- 1648). Jej skutki spowodowały znaczne spowolnienie , a nawet regres w wielu dziedzinach życia. Zachodnia Wielkopolska, jak i cała Polska, nie brała udziału w wojnie, ale poniosła duże straty gospodarcze i ludnościowe. Na pograniczu doszły one nawet do 30 %. Było to związane ze spustoszenie dokonanym przez przemarsze obcych wojsk, a zwłaszcza oddziały Mansfelda. Żołnierze ci przebywali wtedy okresowo we wsi Rogoziniec. Przywleczona przez wojsko zaraza dziesiątkowała ludność wielu miejscowości. W Podmoklach Wielkich straty wyniosły około 1/3 mieszkańców. Osłabienie potencjału ludnościowego jakie dokonało się po wojnie 30- letniej, wojnach szwedzkich, wojnie północnej, wojnie 7- letniej, rozbiorach Polski i wojnach napoleońskich, spowodowały znaczne migracje wojenne, religijne, polityczne i ekonomiczne. W ich efekcie Polska i tereny nad Obrą, stała się krajem skolonizowanym. Skutki tego będą symptomatyczne dla całego XIX i początków XX wieku.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Na podstawie opracowania Jarosława Lewczuka, opublikowanego w Biuletynie Regionu Kozła.