Kiermasów 22.04.1863

Zorganizowany przez Wierzbińskiego i rotmistrza Józefa Miernickiego oddział pod dowództwem kapitana Mossakowskiego, wkroczył 20. kwietnia do Kongresówki w sile 317 ochotnika. Siły te podzielone były na 2 kompanie strzelców dowodzonych przez kapitanów Wiesnera i Franciszka Skąpskiego i półkompanię Kopecznego, kosynierami dowodził kapitan Miszewski, jazdą Miernicki Józef z oficerem Zarembą, adjutantami byli: Mossakowskiego - Czesław Pieniążek a Wierzbińskiego - Wojciechowski.

Przeszedłszy przez Rabsztyn stanął Mossakowski d. 22. kwietnia o g. 10. rano pod Golczowicami przy karczmie Pazurek /Nie mogła to być karczma Pazurek, gdyż ta znajdowała się 4 km na płd.wsch od Golczowic i na zach. od Rabsztyna, zaś w relacji Czesława Pieniążka wyraźnie jest napisane, że chodzi o karczmę przy Golczowicach na drodze ku Pilicy - a więc na płn.wsch/. W południe, gdy powstańcy dzielili się dowiezioną żywnością, zaatakowała Mossakowskiego wysłana z Olkusza kolumna złożona z 1 roty i jazdy. Oddział kilkudziesięciu konnicy przebiegł tuż koło obozu. Polacy rzucili żywność, porwali za broń, lecz równocześnie na wzgórzu oddzielającym wieś od boru ukazała się piechota moskiewska rozsypana w tyralierę i rozpoczęła żywy, lecz nieszkodliwy ogień. Odpędziwszy jazdę powstańcy rzucili się w tyraliery, odpowiadając rzadkim, lecz celnym ogniem piechocie a podsunąwszy się pod nieprzyjaciela, zagrozili obu jego skrzydłom. Wtedy moskale zaczęli się cofać i zajęli Golczowice
[Ziel.]
Informacje o losach dowódcy kawalerii (Miernicki) który miał tu polec, są błędne.
Następnie miała miejsce bitwa o Golczowice

Relacja Czesława Pieniążka
Około‎ ‎10.‎ ‎spuściliśmy‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎lesistego‎ ‎wzgórza‎ ‎na‎ ‎równinę‎ ‎piaszczystą,‎ ‎porosłą‎ ‎krzewami. Środkiem‎ ‎doliny‎ ‎płynęła‎ ‎rzeka‎ ‎Przemsza,‎ ‎na‎ ‎jej brzegach‎ ‎rozciągały‎ ‎się‎ ‎długiemi‎ ‎łańcuchy‎ ‎zabudowania‎ ‎wieśniacze.‎ ‎Wieś‎ ‎ta‎ ‎nazywa‎ ‎się‎ ‎Golczowice,‎ ‎leży‎ ‎w‎ ‎dole,‎ ‎a‎ ‎po‎ ‎za‎ ‎nią‎ ‎ku‎ ‎północy‎ ‎ciągnie‎ ‎się‎ ‎wyżyna‎ ‎pochylona‎ ‎ku‎ ‎wschodowi,‎ ‎piętrząca‎ ‎się‎ ‎i‎ ‎najeżona‎ ‎pagórkami‎ ‎od‎ ‎zachodu. Przez‎ ‎tę‎ ‎wyżynę‎ ‎szliśmy‎ ‎drogą‎ ‎ku‎ ‎Pilicy‎ ‎wiodącą.‎ ‎Sztab‎ ‎ruszył‎ ‎naprzód‎ ‎i‎ ‎zatrzymaliśmy‎ ‎się przed‎ ‎karczmą,‎ ‎stojącą‎ ‎na‎ ‎pół‎ ‎drogi‎ ‎między‎ ‎wsią i‎ ‎lasem,‎ ‎a‎ ‎cały‎ ‎oddział‎ ‎przedefilował‎ ‎potem‎ ‎przed nami‎ ‎i‎ ‎pomaszerował‎ ‎do‎ ‎lasu.
Mossakowski‎ ‎odezwał‎ ‎się‎ ‎do‎ ‎mnie,‎ ‎abyśmy z‎ ‎N.‎ ‎zostali‎ ‎w‎ ‎karczmie‎ ‎i‎ ‎postarali‎ ‎się‎ ‎o‎ ‎jakie ciepłe‎ ‎śniadanie.‎ ‎Wierzbiński‎ ‎zostawił‎ ‎w‎ ‎tym‎ ‎samym‎ ‎celu‎ ‎adjutanta‎ ‎swego‎ ‎Wojciechowskiego.
Zostaliśmy‎ ‎więc‎ ‎we‎ ‎trzech,‎ ‎a‎ ‎z‎ ‎nami‎ ‎mój‎ ‎Piotruś‎ ‎do‎ ‎pomocy.
W‎ ‎karczmie‎ ‎nie‎ ‎było‎ ‎stajni,‎ ‎zatem‎ ‎musieliśmy‎ ‎konie‎ ‎poprzywiązywać‎ ‎przed‎ ‎karczmą‎ ‎do drzwi‎ ‎i‎ ‎okien.
—‎ ‎Ciągnijmy‎ ‎guzki,‎ ‎kto‎ ‎z‎ ‎nas‎ ‎ma‎ ‎co‎ ‎robić‎ ‎— odezwałem‎ ‎się‎ ‎do‎ ‎kolegów.‎ ‎Kolej‎ ‎taka:‎ ‎jeden musi‎ ‎objeżdżać‎ ‎w‎ ‎koło,‎ ‎jakby‎ ‎na‎ ‎pikiecie,‎ ‎drugi zostanie‎ ‎przy‎ ‎koniach,‎ ‎a‎ ‎trzeci‎ ‎z‎ ‎Piotrusiem‎ ‎zajmie‎ ‎się‎ ‎kuchnią.
Wojciechowskiemu‎ ‎wypadła‎ ‎pikieta,‎ ‎N.‎ ‎straż przy‎ ‎koniach,‎ ‎a‎ ‎mnie‎ ‎kuchnia.
W‎ ‎karczmie‎ ‎było‎ ‎kilku‎ ‎wieśniaków,‎ ‎patrzących‎ ‎na‎ ‎nas‎ ‎bojaźliwie‎ ‎i‎ ‎usuwających‎ ‎się‎ ‎na‎ ‎bok.
Rozmowy‎ ‎nie‎ ‎można‎ ‎było‎ ‎zawiązać‎ ‎z‎ ‎nimi,‎ ‎bo ledwie‎ ‎półsłówkami‎ ‎odpowiadali.‎ ‎Ponieważ‎ ‎nic innego‎ ‎dostać‎ ‎nie‎ ‎było‎ ‎można,‎ ‎prócz‎ ‎jaj,‎ ‎chleba i‎ ‎masła,‎ ‎zebrałem‎ ‎się‎ ‎do‎ ‎smażenia‎ ‎jajecznicy i‎ ‎gotowania‎ ‎jaj‎ ‎dla‎ ‎Mossakowskiego,‎ ‎ledwie‎ ‎atoli masło‎ ‎się‎ ‎roztopiło,‎ ‎wpada‎ ‎N.‎ ‎c‎z‎ ‎dobytym‎ ‎pałaszem‎ ‎i‎ ‎woła‎ ‎do‎ ‎mnie:
—‎ ‎Moskale!
Wybiegamy‎ ‎do‎ ‎sieni,‎ ‎chcemy‎ ‎dosiąść‎ ‎koni cała‎ ‎karczma‎ ‎otoczona‎ ‎moskiewską‎ ‎jazdą.‎ ‎Krzyk, nawoływania‎ ‎Moskali,‎ ‎chrzęst‎ ‎broni,‎ ‎sygnały‎ ‎trębacza,‎ ‎komenda‎ ‎moskiewska,‎ ‎wszystko‎ ‎to‎ ‎zmięszane‎ ‎z‎ ‎sobą‎ ‎chaotycznie,‎ ‎po‎ ‎raz‎ ‎pierwszy‎ ‎obiło mi‎ ‎się‎ ‎o‎ ‎uszy. Wyjść‎ ‎niepodobna,‎ ‎bez‎ ‎narażenia‎ ‎się‎ ‎na‎ ‎bezpożyteczną‎ ‎zgubę,‎ ‎lub‎ ‎niewolę,‎ ‎w‎ ‎sieni‎ ‎zostać nie‎ ‎można,‎ ‎bo‎ ‎Moskale‎ ‎zsiadają‎ ‎z‎ ‎koni,‎ ‎aby‎ ‎nas zabrać,‎ ‎więc‎ ‎zobaczywszy‎ ‎w‎ ‎powale‎ ‎otwarte‎ ‎drzwi do‎ ‎strychu,‎ ‎„za‎ ‎mną“‎ ‎wołam‎ ‎i‎ ‎spinam‎ ‎się‎ ‎po drabince‎ ‎na‎ ‎górę.‎ ‎W‎ ‎tej‎ ‎chwili‎ ‎N.‎ ‎i‎ ‎Piotruś‎ ‎stanęli‎ ‎przy‎ ‎mnie,‎ ‎po‎ ‎czem‎ ‎wyciągnęliśmy‎ ‎drabinkę za‎ ‎sobą.
Kilku‎ ‎kawalerzystów‎ ‎moskiewskich‎ ‎wpadło do‎ ‎karczmy‎ ‎szukać‎ ‎nas,‎ ‎lecz‎ ‎daremnie‎ ‎wypytywali‎ ‎wieśniaków,‎ ‎bo‎ ‎i‎ ‎oni‎ ‎nie‎ ‎wiedzieli‎ ‎o‎ ‎naszem‎ ‎ukryciu.
Biedny‎ ‎Piotruś‎ ‎zakopał‎ ‎się‎ ‎w‎ ‎siano‎ ‎ze‎ ‎strachu,‎ ‎a‎ ‎myśmy‎ ‎z‎ ‎N.‎ ‎stanęli‎ ‎z‎ ‎pałaszami‎ ‎na‎ ‎temblaku,‎ ‎z‎ ‎rewolwerami‎ ‎w‎ ‎ręku‎ ‎nad‎ ‎drzwiami, będąc‎ ‎w‎ ‎pogotowiu‎ ‎do‎ ‎odpierania‎ ‎ataku.‎ ‎Pozycyę‎ ‎mieliśmy‎ ‎nie‎ ‎do‎ ‎zdobycia‎ ‎prawie,‎ ‎bo‎ ‎każde go,‎ ‎ktoby‎ ‎się‎ ‎spinał‎ ‎ku‎ ‎nam,‎ ‎mogliśmy‎ ‎wybornie wziąć‎ ‎na‎ ‎cel,‎ ‎sami‎ ‎niewidzialni.
—‎ ‎Słuchaj;‎ ‎powiada‎ ‎N.,‎ ‎ostatniego‎ ‎strzału nie‎ ‎dawaj,‎ ‎ten‎ ‎będzie‎ ‎dla‎ ‎mnie,‎ ‎a‎ ‎ja‎ ‎mój‎ ‎ostatni‎ ‎dla‎ ‎ciebie‎ ‎zachowam.‎ ‎Żywcem‎ ‎nie‎ ‎wezmą nas‎ ‎do‎ ‎niewoli.
Mimo‎ ‎niebezpieczeństwa,‎ ‎jakie‎ ‎nam‎ ‎groziło, mieliśmy‎ ‎najzupełniejszą‎ ‎przytomność‎ ‎i‎ ‎swobodę umysłu‎ ‎i‎ ‎rozmyślaliśmy‎ ‎nad‎ ‎tem,‎ ‎jak‎ ‎się‎ ‎stać mogło,‎ ‎że‎ ‎Moskale‎ ‎zajęli‎ ‎karczmę,‎ ‎skoro‎ ‎oddział nasz‎ ‎w‎ ‎lesie‎ ‎o‎ ‎500‎ ‎kroków.‎ ‎Byłem‎ ‎pewien,‎ ‎że Mossakowski‎ ‎widząc‎ ‎przemagające‎ ‎siły‎ ‎Moskali, poszedł‎ ‎w‎ ‎głąb‎ ‎lasu‎ ‎z‎ ‎oddziałem‎ ‎i‎ ‎pomaszerował‎ ‎dalej,‎ ‎nas‎ ‎na‎ ‎pastwę‎ ‎losu‎ ‎zostawiając.‎ ‎Dziwnem‎ ‎mi‎ ‎także‎ ‎było,‎ ‎gdzie‎ ‎się‎ ‎podział‎ ‎Wojciechowski‎ ‎i‎ ‎czemu‎ ‎nam‎ ‎znać‎ ‎nie‎ ‎dał‎ ‎zawczasu,‎ ‎że jazda‎ ‎moskiewska‎ ‎się‎ ‎zbliża,‎ ‎gdy‎ ‎przecież‎ ‎mógł ją‎ ‎zdaleka‎ ‎zobaczyć.
Gdy‎ ‎tak‎ ‎w‎ ‎oczekiwaniu,‎ ‎rychło‎ ‎dać‎ ‎pierwszy strzał,‎ ‎rozmyślam,‎ ‎dochodzi‎ ‎nas‎ ‎z‎ ‎oddali‎ ‎głośne:
—‎ ‎Hurra!‎ ‎hurra!‎ ‎—‎ ‎potem‎ ‎tętent‎ ‎jazdy, wreszcie‎ ‎strzały‎ ‎tyralierskie.
Odezwała‎ ‎się‎ ‎trąbka‎ ‎moskiewska,‎ ‎komenda, i Moskale‎ ‎dopadli‎ ‎koni‎ ‎i‎ ‎pędem‎ ‎oddalili‎ ‎się‎ ‎od karczmy.‎ ‎Wybijam‎ ‎gont‎ ‎w‎ ‎dachu‎ ‎i‎ ‎patrzę‎ ‎ku lasowi,‎ ‎a‎ ‎tu‎ ‎pędzi‎ ‎nasza‎ ‎kawalerya‎ ‎z‎ ‎lancami do‎ ‎ataku,‎ ‎prosto‎ ‎ku‎ ‎karczmie.
Zeskoczyliśmy‎ ‎czemprędzej‎ ‎ze‎ ‎strychu,‎ ‎wypadamy‎ ‎na‎ ‎dwór,‎ ‎a‎ ‎tu‎ ‎ani‎ ‎śladu‎ ‎z‎ ‎naszych‎ ‎koni. Jazda‎ ‎moskiewska‎ ‎uprowadziła‎ ‎je‎ ‎z‎ ‎sobą‎ ‎i‎ ‎popędziła‎ ‎do‎ ‎wsi,‎ ‎uciekając‎ ‎przed‎ ‎naszymi‎ ‎ułanami.
N.‎ ‎odzyskał‎ ‎potem‎ ‎swego‎ ‎konia,‎ ‎jak‎ ‎mi‎ ‎się zdaje,‎ ‎bo‎ ‎Moskal‎ ‎uciekając‎ ‎puścił‎ ‎z‎ ‎przestrachu swą‎ ‎zdobycz,‎ ‎a‎ ‎koń‎ ‎wrócił‎ ‎i‎ ‎złączył‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎kawaleryą‎ ‎ścigającą‎ ‎Moskwę.‎ ‎Moja‎ ‎siwka‎ ‎przepadła, a‎ ‎z‎ ‎nią‎ ‎niejedna‎ ‎pamiątka‎ ‎w‎ ‎mantelzaku‎ ‎i‎ ‎cały zapas‎ ‎świeżej‎ ‎bielizny.
Właśnie‎ ‎gdyśmy‎ ‎z‎ ‎karczmy‎ ‎wychodzili,‎ ‎postępowała‎ ‎koło‎ ‎nas‎ ‎kawalerya,‎ ‎goniąc‎ ‎ku‎ ‎wsi jazdę‎ ‎moskiewską,‎ ‎my‎ ‎zaś‎ ‎piechotą‎ ‎wracali‎ ‎do obozu.
Na‎ ‎wstępie‎ ‎spotkałem‎ ‎Wojciechowskiego‎ ‎z‎ ‎obwiązaną‎ ‎głową,‎ ‎pokrwawionego‎ ‎na‎ ‎czole‎ ‎i‎ ‎twarzy.‎ ‎Jeździł‎ ‎on‎ ‎w‎ ‎koło‎ ‎karczmy,‎ ‎a‎ ‎zobaczywszy Moskali,‎ ‎chciał‎ ‎dopaść‎ ‎do‎ ‎nas,‎ ‎lecz‎ ‎koń‎ ‎jego usłyszawszy‎ ‎trąbkę‎ ‎moskiewską,‎ ‎pędem‎ ‎uniósł Wojciechowskiego‎ ‎ku‎ ‎Moskalom,‎ ‎a‎ ‎potem‎ ‎wraz z‎ ‎nimi‎ ‎unosił‎ ‎go‎ ‎ku‎ ‎karczmie.‎ ‎Gdy‎ ‎nasza‎ ‎kawalerya‎ ‎wypadła‎ ‎z‎ ‎lasu,‎ ‎Moskale‎ ‎uciekając‎ ‎zostawili‎ ‎rannego.
[Pieniążek Czesław, Lat temu 27]

Gazeta Narodowa 1.5.1863
Gdy obóz nasz był w lesie, adjutanci dowódzcy oddziału pozostali przy karczmie, dla zgotowania skromnego śniadania. Dwaj byli wewnątrz karczmy, a trzeci przed karczmą. Nagle przestraszone pastuchy wpadają, wołając: „Moskale, moskale!“ Dwaj adjutanci, którzy się w karczmie znajdowali, byli pewni, że ich towarzysz, będący na dworze, dosiadłszy konia, pomknął do obozu, więc sami gotowali się w izbie karczemnej do obrony. Tymczasem ów trzeci został otoczony przez 30 dragonów, i z tak nierównej walki wyszedł z lekką tylko raną, bo moskale na odgłos hurra! który z lasu się rozległ, w galopie uciekali ku wsi. Kawalerja. nasza w pięć koni gnała tych dragonów ćwierć mili przeszło.