herb

Znak graficzny utworzony wg ściśle określonych reguł, reprezentujący nobilitację, godność, lub będący symbolem grupy ludzi.

Herby szlacheckie postały w środowisku anglo-normańskiego rycerstwa w XIIw., aczkolwiek znaki herbopodobne były znane od zawsze. Początkowo używane tylko przez panujących i rycerstwo, dość szybko zaczęły być używane przez miasta (herby miejskie), instytucje i organizacje (zakony, uniwersytety, gildie, cechy), mieszczan (herb mieszczański) a nawet chłopów (herb chłopski). Do herbów w sensie bardzo ogólnym można też zaliczyć znaki bartne, rybackie, murarskie, cechowe, czy oznaczenia stanic.

Herby osób fizycznych mogą być rodowe, dziedziczne lub osobiste, związane np. z urzędem lub funkcją (np kościelną). W Polsce herby rodowe są utożsamiane ze szlachectwem, chociaż znane są liczne przykład rodzin z innych stanów posiadających herby. Herby szlacheckie wyróżniały się ściśle określonymi regułami. Herby innych stanów celowo przybierały wygląd odmienny, uproszczony. np. w gmerkach mieszczańskich zwykło się stosować owalną tarczę.

Najważniejszym elementem herbu jest tarcza, na której znajdują się figury heraldyczne (podział tarczy) i mobilia (elementy ruchome). Współcześnie tarcza zwieńczona bywa najczęściej hełmem, koroną rangową, klejnotem, labrami oraz dodatkowo płaszczami, trzymaczami, wstęgą z zawołaniem lub dewizą itp. W ten sposób powstaje herb pełny, który jednak nie zawsze był stosowany w historii, często ograniczając się do najważniejszej części czyli samej tarczy, oraz ewentualnie korony z kilkoma piórami.

W Polsce otoczenie czy kształt tarczy nie były tak istotne jak we Francji lub Anglii, gdzie panowały dokładne zasady heraldyczne. Na zachodzie Europy, z racji na niewielki procent arystokracji w społeczeństwie, często każda osoba miała swój własny herb, zazwyczaj będący rekonfiguracją herbu ojca, lub połączeniem herbu rodziców. Utrudnia to śledzenie genealogii rodzinnych, ale ułatwia wskazanie, kto konkretnie przeniósł się do Polski i uzyskał indygenat. Polskie herby wykształciły się po części z monogramów protoplastów rodów, po części zostały zaadaptowane zza granicy, po części używały przedmiotów rozpoznawczych (np. topór, łódź) i posiadały ciągłość rodową. Znikoma ilość tytułów szlacheckich (książę, hrabia) ograniczyła też używanie wyróżnień w otoczeniu tarczy (korona rangowa).

Istnieje wiele opracowań heraldycznych, prezentujących herby, rody i rodziny. Żadne z nich nie jest pełnym kompendium. Średniowieczne role herbowe, będące wczesnymi źródłami heraldyki prezentowały herby często zwieńczone hełmami z bogatymi klejnotami - gdyż były to role turniejowe. W praktyce jednak, np. przy potwierdzaniu dokumentów tych elementów nie stosowano.

=> Elementy herbu
=> Graficzno-tekstowa wyszukiwarka herbów