sądy gajone

Sądy wiejskie w średniowiecznej Polsce i później, które odbywały się zazwyczaj 2 razy do roku, na jesieni (do św. Marcina) i na wiosnę (do tygodnia przed Wielkanocą). Nazwa związana jest ze starym obyczajem - obowiązkiem gajenia - czyli przystrajania na zielono takich sądów - dawniej sądy takie odbywano pod dębami. Na sądach jesiennych przeważały sprawy majątkowe (np. rozliczenie z dworem), na sądach wiosennych drobne sprawy karne. Należy jednak pamiętać, że wiele bywało niezapisywanych.

Sprawy zgłaszane były przez rugowników. W skład sądu wchodzi zazwyczaj sołtys i grupa ławników. Karami była zazwyczaj grzywna, chłosta, publiczna pokuta kościelna (np. leżenie krzyżem podczas nabożeństwa), lub - najcięższa - wypędzenie ze wsi.

Część z tych spraw jest wynotowana w oprac. "Starodawne Prawa Polskiego Pomniki" - ale są to tylko sprawy najciekawsze, najbardziej barwne - np. morderstwa. Podjęto niedokończoną próbę szerszej redakcji głównie z terenu Małopolski: "Pomniki Prawa Polskiego" - zespół wypisów znajduje się w tzw. "Tekach Vetulaniego" (UJ).