Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
szlachta
Id
9226
Hasło
szlachta
Zdjęcie
brak
Opis
1. Grupa obywateli, odpowiedzialnych za gospodarowaniem częściami kraju (Polska, demokracja szlachecka) 2. Grupa uprzywilejowanych właścicieli, o wyjątkowych prawach i bogactwie (Europa, ustroje feudalne)
Wokół stanu szlacheckiego narosło, od czasów Rewolucji Francuskiej, oraz Rewolucji Październikowej mnóstwo mitów, pokutujących nie tylko w literaturze naukowej ale i podręcznikach szkolnych. Należy wyraźnie odróżnić polski stan szlachecki od europejskiego i światowego, chociaż posługiwał się podobnymi symbolami, zasadami i dotyczył podobnych grup ludzi. Dlatego niniejszy artykuł będzie przedstawiony w tonie polemiki z narosłymi mitami i błędami, a także przedstawiający różnice między Polską a resztą świata.
Polski stan szlachecki zbudowany został na zasadach wynikających z chrześcijaństwa, i długo opierał się wprowadzaniu antychrześcijańskich, europejskich zasad społecznych. Już polski stan rycerski prezentował bardziej humanitarne wartości niż stan europejski. W procesie ustalania się stanu do głosu doszło założenie równości - stąd w Polsce każdy szlachcic był równy w prawach. Istniała też duża dostępność tego stanu, rozumianego jako przyjmowanie odpowiedzialności za innych. Każdy kto wykazał się taką odpowiedzialnością (wojna, gospodarka, urząd) - mógł zostać nobilitowany, co poprzez wychowanie skutkowało dla jego dalszych pokoleń. Efektem była znaczna różnica w powszechności tego stanu (Polska - do 15 procent, Europa, Azja - do 2 procent społeczeństwa).
Niosło to za sobą kolejne skutki. Polski szlachcic nie był tak bogaty i tak "odległy" w tym bogactwie od warstwy chłopskiej czy mieszczańskiej. Często też niewiele się różnił od bogatszych chłopów. Szlachcic - a więc ktoś kto wykazała się, bądź wychowany został do odpowiedzialności - miał prawo głosu w kwestiach ustaw, decyzji państwowych, a w czasach elekcji nawet wyboru króla (poprzez elektorów).
Chociaż największy wpływ na losy państwa miały bogate rody, to jednak podstawę stanu szlacheckiego i podstawę społeczeństwa stanowiła szlachta biedniejsza. Ludzie Ci mieli prawa dowolnego przemieszczania się, podejmowali prace u bogatszych, pełnili różne funkcje - przez co śledzenie genealogicznych losów tej warstwy jest niezwykle trudne. Trudniejsze niż osiadłych chłopów, czy prowadzących liczne ważne funkcje magnatów. Ci ostatni szukali metod na wybicie się i większy wpływ. Inspirowani możliwościami arystokracji światowej przypisywali sobie często genealogie książęce, kupowali obce tytuły, świadomie odcinali się w sposobie bycia od "biedoty". Doprowadziło to do sytuacji, że w pamiętnikach XIX wieku było niepoważnym dziwactwem zauważanie pracujących we własnych dobrach urzędników.
Podział
Nie istnieje formalny podział szlachty polskiej (jak w Europie na hrabiów, baronów czy margrabiów). Można wymienić jedynie podziały nieformalne wg możliwości i stanu posiadania. Podziały te nie są sztywne i nie zawsze dotyczą całego okresu dziejów Polski.
Stan szlachecki cechował się wolnością (np. zmiany miejsca zamieszkania), prawem głosu (np. elekcja, później liberum veto), odpowiedzialnością za losy kraju (np. decydowanie o biciu monety, czy przydziale królewszczyzn), odpowiedzialnością za utrzymywane obszary (np. obowiązek fundowania klasztorów zajmujących się szkolnictwem), zaufaniem (np. osobne, na ogół łagodniejsze prawo karne), udziałem w obronie kraju (np. obowiązek wystawiania grup zbrojnych).
W rzeczywistości najbogatsze rodziny, poprzez kolejne przywileje szukały sposobności do kontrolowania poczynań króla, osłabiania jego pozycji, zmniejszania obciążeń podatkowych, powinności wobec pospolitego ruszenia. Z kraju w którym potomkowie rycerzy opiekowali się dobrami królewskimi przez kilka lat doprowadzono do sytuacji w której król nie miał praktycznie żadnych praw, a sejm przez ponad 100 lat nie uchwalił żadnej nowej ustawy. Dużo mniejszy udział w tym procederze brał ogół drobnej szlachty, która w zbiegiem czasu była nawet sądzona nie przez sądy szlacheckie gwarantujące równość, tylko sądy poszczególnych magnatów w dobrach których żyli.
O ile najbogatsza warstwa faktycznie wpływała na losy kraju poprzez ustawy, a chłopstwo musiało posłusznie wykonywać wynikając z nich założenia, o tyle warstwa średnia stanowiła spoiwo społeczne, przekładając ustawy na praktykę, i z praktyki przekazując wnioski do nowych ustaw. Świadomy, uczciwa część arystokracji polskiej próbowała te prawa wprowadzać w życie. Stało się to jednak zbyt późno, dopiero podczas Sejmu Czteroletniego.
W czasie zaborów szlachta przyjmowała na siebie podstawę walki o odzyskanie Polski. Większość powstań było przygotowywanych we dworach średniej szlachty. Grupa ta zapłaciła za to olbrzymią cenę.
