Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Trembowelski powiat
18.10.2018 11:00
Dawny powiat trembowelski był częścią składową ziemi halickiej i obejmował przestrzeń z jednej strony od Zbrucza po Strypę, z drugiej strony między Tarnopolem a Czortkowem. Najważniejsze miejscowości, obok I., były: Tarnopol, Skałat, Mikulińce, Czortków, Budzanów, Janów, Touste i Grzymałów. Władysław Fedorowicz. — Aleksander Czołowski
Trembowelski powiat (w atlasie Kummersberga karty: 33, 34, 40 i 41; szt. gm. Z. 8, 0. 33, 34 i Z. 9, O. 33, 34) leży między 49° 6' a 49° 23' płn. szer. i 43° 6' a 43° 36' wsch. dłg, od F. Na płn. leży pow. tarnopolski, na płn.-wsch. skałacki, na wsch. husiatyński, na płd. czortkowski, na płd.-zach. buczacki, na zach. podhajecki. Trembowla leży w płn.-wsch. stronie obszaru. Najdalszy punkt od niej na płd. (21 kim.) jest kończyna Skomoroszów, na płd.-zach. (o 23 kim.) kończyna Łaszkowiec, na zach. (21 kim.) zach. kraniec Brykuły Nowej, na płn.-zach. (19 kim.) płn.-zach. kraniec Zazdrości, na płn. (10 kim.) płn. kraniec Łoszniowa, na płn.-wsch. (17 kim.) płn.-wsch. kraniec Iławcza, na wsch. (18 kim.) wsch. kraniec Hleszczawy, na płd.-wsch. (17 kim.) kraniec Kobyłowłok. Najbliższy graniczny punkt powiatu leży na wsch. o 6 kim., na płn.-zach. o 8 kim. Cały powiat zajmuje część dorzecza IJniestru a mianowicie jego lewego dopływu Seretu, który wchodzi na obszar powiatu od płn. z Krywek, w pow. tarnopolskim, do Nałuźa, płynie na płd.-wschód przez Warwaryńce, Strasów, IRuzdwiany, Zubów, Ostrowczyk, Zaścinocze, i Humniska, Semenów, Zieleńcze, Załawie, Podhajczyki, Dołhe, Janów, tu wygina się na zach., poczem na granicy Słobódki przyjmuje kierunek płd, i płynie przez Budzanów, a w końcu pod Żużniaczem wchodzi w powiat czortkowski. Seret dzieli obszar powiatu na dwie prawie równe części, zachodnią na prawym i wschodnią na lew. brzegu. W obrębie powiatu zasilają go dopływy: od praw. brz.: Swiniucha (w Warwaryńcach), pot. Darochowski w (Ostrowczyku), Riczka al. Gniła Rudka z pot. Kubenki (na granicy Słobódki i Budzanowa), Zwiniacz (na granicy Skomo-roszów i Budzanowa). Od lew. brzegu: Gniezna (na granicy Zieleńcza i Załawiec), zasilona w obrębie powiatu od lew, brzegu Boryczówką, i dalej ku płd. kilka potoków. Na płn.-wsch. powstaje Tarcza, dopł. Tajny (wpadającej do Gniłej, dopŁ Zbrucza). Powiat leży na wyżynie podolskiej. W płn.-zach. stronie zachowały się jeszcze resztki pierwotnego stepu. Na zach. od Strusowa mianowicie ścielą się stepy: Strusow;ski i Pantalicha, dziś w znacznej części zamienione na orne pola. Wzniesienie obszaru najwyższe wpłn.l części (we wsch. części Strusowa w „Wielkim lesie4* wzgórze Buczyna 379 mt.); średnie wznieś. 320 do 350 mt. W jarach obniża się poziom do 240 mi (w dolinie Seretu, w pobliżu płd. granicy powiatu). Obszar powiatu obejmuje 697*414 kim. kwadr. Gmin administracyjnych jest 43, katastralnych 40, obszarów dworskich 34, a mianowicie w obrębie sądu pow. Budzanów: mczka Budzanów i Janów, i wsi: Kobyłowłoki, Laskowce, Mogielnica, Romanówka, Skomorosze, Słobódka Janowska i Wierzbowiec, a w obrębie sądu pow. trembowelskiego: T., Strusów i wsi: Bernadówka, Boryczówka, Brykuła Nowa, Ohmielówka (al. Winiawka), Darachów, Dereniów-ka, Dołhe, Hleszczawa, Humniska, Iławcze, Iwanówka, Krowinka, Łoszniów, Malów, Młyniska, Nałuże, Pantalicha (al. Nowy Tyczyn), Ostrowczyk, Plebanówka, Podgórzany (Pidhiriany), Podhajczyki, Ruzdwiany, Semenów, Słobódka Strusowska, Tiutków, Warwaryńce, Woli ca, Załawie, Zaścinocze, Zazdrość i Zubów. Obszar rozpada się na 52,644 ha 16 ar. roli, 1722 ha 98 ar. łąk, 2441 ha 58 ar. ogr., 2457 ha 43 ar. pastw., 7887 ha 37 ar. lasów, .36 ha 33 ar, moczarów i wód, 2551 ha 54 ar. 1nnych gruntów, razem 69,741 ha 43 ar. La-By wysokopienne liściaste zajmują 232*14 ha, Biskopienne 8078*65 ha. Gospodarstwo leśne urządzone obejmuje 6165*50 ha, nieurządzone 2145-29 ha. W r. 1880 było w powie-cie: koni 11,139, bydła rogatego 14,914, °wiec 7706, kóz 40, świń 5392, uli 15,084. Na 1 kim. kwadr, wypada: koni 15*98, bydła 21*39, owiec 11*5, kóz 0*05, świń 7*73, uli 21*64. Na 100 mieszkańców: koni 17*61, bydła 23*58, owiec 12*19, kóz 0*06, świń 8*53, uli 23-86. W r. 1880 było w powiecie 10,501 dm. a 63,235 mk., a mianowicie: 3323 dm. w okręgu budzanowskim, a 7178 dra., 42,679 mk. w trembowelskim. Na 1 kim. wypada 90 mk. Według płci było 31,432 męż.f 31,803 kob. Wedle wyznania: 32,856 gr.-kat., 22,747 rz.-kat., 7286 izr., 346 in. wyzn. Na 1000 mk. było: 519*58 gr.-kat., 359*72 rz.-kat., 115*23 izrael, 5*47 innych wyznań. Języka ruskiego używało 38,819, polskiego 23,582, niemieckiego 721, innych 30. Umiejących. czytać i pisać było 6988 (4618 mężczyzn, 2370 kobiet); umiejących tylko czytać 3066 (1659 męź, 1407 kob.). Na 1000 mężczyzn umie czytać i pisać 147, tylko czytać 52*8; na 1000 kobiet umie czytać i pisać 74*5, tylko czytać 44*2. Według sposobu zarobkowania na 100 mieszkańców zajmuje się rolnictwem 82*49; przemysłem 7*79, handlem 2*01, przy komunikacyach 0*10, na urzędników, duchownych, nauczycieli, zakłady publiczne, ich rodzinę, domowników i służbę przypada 3*04, na adwokatów, notaryuszów, archite-ktorów, inżynierów i lekarzy 0*14, na właścicieli domów, rentierów i ich rodziny 0*43, na robotników ze zmiennem zajęciem, na służbę dochodzącą i ludność niewiadomego zatrudnienia 4*30. Śmiertelność na 1000 mk.: w 1878 r. 30*7; w 1879 r. 37*5; w 1880 r. 34*1; w 1881 r. 37*0; w 1882 r. 36-3; średnia 35-1; w 1885 r. 34*0. Od 1 lipca 1888 r. tworzy powiat osobny okrąg szkolny, którego rada i inspektor mają siedzibę w Trembowli. Inspektorowi podlega także okrąg hu-siatyński. Oprócz szkół wymienionych przy opisie Trembowli, istnieją dwuklasowe mieszane: w Budzanowie, Janowie, Kobyłowłokach, Łoszniowie i Strusowie; 1-klas. etatowe we wsiach: Chmielówka, Darachów, Dere-niówka, Dołhe, Hleszczawa, Iławcze, Iwanówka, Krowinka, Laskowce, Mogielnica Nowa, Mogielnica Stara, Młyniska, Ostrowczyk, Plebanówka, Podhajczyki, Romanówka, Ruzdwiany, Słobódka Janowska, Skomorosze, Tiutków, "Wierzbowiec i Zazdrość; a szkoły filialne: Bernadówka, Boryczówka, Brykuła Nowa, Humniska, Małów, Nałuże, Słobódka Stmsowska, Tyczyn Nowy, Załawie i Zubów. Z językiem wykładowym polskim było w r. 1891 szkół 15, z jęz. ruskim 16, z polskim i ruskim 9. Dzieci obowiązanych do uczęszczania od 6 do 12 lat było 11,406 (5810 chłopców, 5596 dziewcząt); od 12 do 15 lat było 2572 (1355 chłop., 1217 dziew.). Z pierwszej kategoryi nie pobierało nauki 5335, z drugiej 837. W dniu 1 stycznia 1884 r. było w powiecie; ślusarzy 2, kowal 1, stelmachów 4, kołodziejów 5, kamieniołomów 6 (w Zaścino-czu), zakładów wyrabiających płyty chodnikowe 2 (w Ruzdwianach), zakładów wyrabiających bruski kamienne 3 (w Ruzdwianach), jeden zakład wyrabiający kamień budowlany (w Wierzboweach), cegielnia 1, wapniarka 1, gipsarnia 1, fabryka wyrobów drzewnych 1, stolarzy 17, bednarzy 5, rymarzy i siodlarzy 2, tkaczy 4, sukienników 2, powroźników 3, waciarnia 1, krawców 26, kuśnierz 1, szewców 28, kapelusznik 1, perukarzy i fryzye-rów 6, introligatorów 2, młyn walcowy 1 (w Strusowie), młynów amerykańs. 2 (w Janowie), młynów zwyczajnych 24, młyn konny 1 (w Strusowie), piekarzy 9, rzeźników i massarzy 35, gorzelni 7 (Darachów, Dołhe, Kobyłowłoki, Łoszniów, Ruzdwiany, Romanówka, Wierzbowce), browar 1, fabryka octu 1, wody sodowej 1, miodosytnia 1, aptek 2 (Budzanów, Trembowla), fabr. mydła 1, cieśli 5, murarzy i pokrywaczy dachów 16, lakierników 2, szklarzy 5, kominiarzy 2, handlujących towarami mieszanemi i żywnością 175, hoteli i oberż 4, szynków, kawiarni, restauracyi i t. p. 139, dzierżawców dóbr, propinacyi i różnych spekulantów 69, furmanów 8 („Roczn. stat. przem. i handlu krajów." Rutowskiego, zesz. XI, Lwów, 1888, str. 125). Gościniec idzie z Trembowli na płd.-wsch. przez Dereniówkę i Kobyłowłoki ku Kopyczyńcom; na płn.~zach. przez Strasów ku Mikulińcom. Płn.-zach. część powiatu przebiega gościniec buczacko-mikuliniecki. W pobliżu płd. granicy powiatu biegnie kolej trangwersalna (w odl. 10 do 12 kim.), a w odl. 14 do 15 kim. kolej Karola Ludwika (linia Krasne-Podwołoczyska). Powiat wchodził dawniej w skład obwodu tarnopolskiego. Lu. Bz.
[SGKP]
Miejscowości powiatu trembowelskiego w Słowniku
Trembowelski powiat (w atlasie Kummersberga karty: 33, 34, 40 i 41; szt. gm. Z. 8, 0. 33, 34 i Z. 9, O. 33, 34) leży między 49° 6' a 49° 23' płn. szer. i 43° 6' a 43° 36' wsch. dłg, od F. Na płn. leży pow. tarnopolski, na płn.-wsch. skałacki, na wsch. husiatyński, na płd. czortkowski, na płd.-zach. buczacki, na zach. podhajecki. Trembowla leży w płn.-wsch. stronie obszaru. Najdalszy punkt od niej na płd. (21 kim.) jest kończyna Skomoroszów, na płd.-zach. (o 23 kim.) kończyna Łaszkowiec, na zach. (21 kim.) zach. kraniec Brykuły Nowej, na płn.-zach. (19 kim.) płn.-zach. kraniec Zazdrości, na płn. (10 kim.) płn. kraniec Łoszniowa, na płn.-wsch. (17 kim.) płn.-wsch. kraniec Iławcza, na wsch. (18 kim.) wsch. kraniec Hleszczawy, na płd.-wsch. (17 kim.) kraniec Kobyłowłok. Najbliższy graniczny punkt powiatu leży na wsch. o 6 kim., na płn.-zach. o 8 kim. Cały powiat zajmuje część dorzecza IJniestru a mianowicie jego lewego dopływu Seretu, który wchodzi na obszar powiatu od płn. z Krywek, w pow. tarnopolskim, do Nałuźa, płynie na płd.-wschód przez Warwaryńce, Strasów, IRuzdwiany, Zubów, Ostrowczyk, Zaścinocze, i Humniska, Semenów, Zieleńcze, Załawie, Podhajczyki, Dołhe, Janów, tu wygina się na zach., poczem na granicy Słobódki przyjmuje kierunek płd, i płynie przez Budzanów, a w końcu pod Żużniaczem wchodzi w powiat czortkowski. Seret dzieli obszar powiatu na dwie prawie równe części, zachodnią na prawym i wschodnią na lew. brzegu. W obrębie powiatu zasilają go dopływy: od praw. brz.: Swiniucha (w Warwaryńcach), pot. Darochowski w (Ostrowczyku), Riczka al. Gniła Rudka z pot. Kubenki (na granicy Słobódki i Budzanowa), Zwiniacz (na granicy Skomo-roszów i Budzanowa). Od lew. brzegu: Gniezna (na granicy Zieleńcza i Załawiec), zasilona w obrębie powiatu od lew, brzegu Boryczówką, i dalej ku płd. kilka potoków. Na płn.-wsch. powstaje Tarcza, dopł. Tajny (wpadającej do Gniłej, dopŁ Zbrucza). Powiat leży na wyżynie podolskiej. W płn.-zach. stronie zachowały się jeszcze resztki pierwotnego stepu. Na zach. od Strusowa mianowicie ścielą się stepy: Strusow;ski i Pantalicha, dziś w znacznej części zamienione na orne pola. Wzniesienie obszaru najwyższe wpłn.l części (we wsch. części Strusowa w „Wielkim lesie4* wzgórze Buczyna 379 mt.); średnie wznieś. 320 do 350 mt. W jarach obniża się poziom do 240 mi (w dolinie Seretu, w pobliżu płd. granicy powiatu). Obszar powiatu obejmuje 697*414 kim. kwadr. Gmin administracyjnych jest 43, katastralnych 40, obszarów dworskich 34, a mianowicie w obrębie sądu pow. Budzanów: mczka Budzanów i Janów, i wsi: Kobyłowłoki, Laskowce, Mogielnica, Romanówka, Skomorosze, Słobódka Janowska i Wierzbowiec, a w obrębie sądu pow. trembowelskiego: T., Strusów i wsi: Bernadówka, Boryczówka, Brykuła Nowa, Ohmielówka (al. Winiawka), Darachów, Dereniów-ka, Dołhe, Hleszczawa, Humniska, Iławcze, Iwanówka, Krowinka, Łoszniów, Malów, Młyniska, Nałuże, Pantalicha (al. Nowy Tyczyn), Ostrowczyk, Plebanówka, Podgórzany (Pidhiriany), Podhajczyki, Ruzdwiany, Semenów, Słobódka Strusowska, Tiutków, Warwaryńce, Woli ca, Załawie, Zaścinocze, Zazdrość i Zubów. Obszar rozpada się na 52,644 ha 16 ar. roli, 1722 ha 98 ar. łąk, 2441 ha 58 ar. ogr., 2457 ha 43 ar. pastw., 7887 ha 37 ar. lasów, .36 ha 33 ar, moczarów i wód, 2551 ha 54 ar. 1nnych gruntów, razem 69,741 ha 43 ar. La-By wysokopienne liściaste zajmują 232*14 ha, Biskopienne 8078*65 ha. Gospodarstwo leśne urządzone obejmuje 6165*50 ha, nieurządzone 2145-29 ha. W r. 1880 było w powie-cie: koni 11,139, bydła rogatego 14,914, °wiec 7706, kóz 40, świń 5392, uli 15,084. Na 1 kim. kwadr, wypada: koni 15*98, bydła 21*39, owiec 11*5, kóz 0*05, świń 7*73, uli 21*64. Na 100 mieszkańców: koni 17*61, bydła 23*58, owiec 12*19, kóz 0*06, świń 8*53, uli 23-86. W r. 1880 było w powiecie 10,501 dm. a 63,235 mk., a mianowicie: 3323 dm. w okręgu budzanowskim, a 7178 dra., 42,679 mk. w trembowelskim. Na 1 kim. wypada 90 mk. Według płci było 31,432 męż.f 31,803 kob. Wedle wyznania: 32,856 gr.-kat., 22,747 rz.-kat., 7286 izr., 346 in. wyzn. Na 1000 mk. było: 519*58 gr.-kat., 359*72 rz.-kat., 115*23 izrael, 5*47 innych wyznań. Języka ruskiego używało 38,819, polskiego 23,582, niemieckiego 721, innych 30. Umiejących. czytać i pisać było 6988 (4618 mężczyzn, 2370 kobiet); umiejących tylko czytać 3066 (1659 męź, 1407 kob.). Na 1000 mężczyzn umie czytać i pisać 147, tylko czytać 52*8; na 1000 kobiet umie czytać i pisać 74*5, tylko czytać 44*2. Według sposobu zarobkowania na 100 mieszkańców zajmuje się rolnictwem 82*49; przemysłem 7*79, handlem 2*01, przy komunikacyach 0*10, na urzędników, duchownych, nauczycieli, zakłady publiczne, ich rodzinę, domowników i służbę przypada 3*04, na adwokatów, notaryuszów, archite-ktorów, inżynierów i lekarzy 0*14, na właścicieli domów, rentierów i ich rodziny 0*43, na robotników ze zmiennem zajęciem, na służbę dochodzącą i ludność niewiadomego zatrudnienia 4*30. Śmiertelność na 1000 mk.: w 1878 r. 30*7; w 1879 r. 37*5; w 1880 r. 34*1; w 1881 r. 37*0; w 1882 r. 36-3; średnia 35-1; w 1885 r. 34*0. Od 1 lipca 1888 r. tworzy powiat osobny okrąg szkolny, którego rada i inspektor mają siedzibę w Trembowli. Inspektorowi podlega także okrąg hu-siatyński. Oprócz szkół wymienionych przy opisie Trembowli, istnieją dwuklasowe mieszane: w Budzanowie, Janowie, Kobyłowłokach, Łoszniowie i Strusowie; 1-klas. etatowe we wsiach: Chmielówka, Darachów, Dere-niówka, Dołhe, Hleszczawa, Iławcze, Iwanówka, Krowinka, Laskowce, Mogielnica Nowa, Mogielnica Stara, Młyniska, Ostrowczyk, Plebanówka, Podhajczyki, Romanówka, Ruzdwiany, Słobódka Janowska, Skomorosze, Tiutków, "Wierzbowiec i Zazdrość; a szkoły filialne: Bernadówka, Boryczówka, Brykuła Nowa, Humniska, Małów, Nałuże, Słobódka Stmsowska, Tyczyn Nowy, Załawie i Zubów. Z językiem wykładowym polskim było w r. 1891 szkół 15, z jęz. ruskim 16, z polskim i ruskim 9. Dzieci obowiązanych do uczęszczania od 6 do 12 lat było 11,406 (5810 chłopców, 5596 dziewcząt); od 12 do 15 lat było 2572 (1355 chłop., 1217 dziew.). Z pierwszej kategoryi nie pobierało nauki 5335, z drugiej 837. W dniu 1 stycznia 1884 r. było w powiecie; ślusarzy 2, kowal 1, stelmachów 4, kołodziejów 5, kamieniołomów 6 (w Zaścino-czu), zakładów wyrabiających płyty chodnikowe 2 (w Ruzdwianach), zakładów wyrabiających bruski kamienne 3 (w Ruzdwianach), jeden zakład wyrabiający kamień budowlany (w Wierzboweach), cegielnia 1, wapniarka 1, gipsarnia 1, fabryka wyrobów drzewnych 1, stolarzy 17, bednarzy 5, rymarzy i siodlarzy 2, tkaczy 4, sukienników 2, powroźników 3, waciarnia 1, krawców 26, kuśnierz 1, szewców 28, kapelusznik 1, perukarzy i fryzye-rów 6, introligatorów 2, młyn walcowy 1 (w Strusowie), młynów amerykańs. 2 (w Janowie), młynów zwyczajnych 24, młyn konny 1 (w Strusowie), piekarzy 9, rzeźników i massarzy 35, gorzelni 7 (Darachów, Dołhe, Kobyłowłoki, Łoszniów, Ruzdwiany, Romanówka, Wierzbowce), browar 1, fabryka octu 1, wody sodowej 1, miodosytnia 1, aptek 2 (Budzanów, Trembowla), fabr. mydła 1, cieśli 5, murarzy i pokrywaczy dachów 16, lakierników 2, szklarzy 5, kominiarzy 2, handlujących towarami mieszanemi i żywnością 175, hoteli i oberż 4, szynków, kawiarni, restauracyi i t. p. 139, dzierżawców dóbr, propinacyi i różnych spekulantów 69, furmanów 8 („Roczn. stat. przem. i handlu krajów." Rutowskiego, zesz. XI, Lwów, 1888, str. 125). Gościniec idzie z Trembowli na płd.-wsch. przez Dereniówkę i Kobyłowłoki ku Kopyczyńcom; na płn.~zach. przez Strasów ku Mikulińcom. Płn.-zach. część powiatu przebiega gościniec buczacko-mikuliniecki. W pobliżu płd. granicy powiatu biegnie kolej trangwersalna (w odl. 10 do 12 kim.), a w odl. 14 do 15 kim. kolej Karola Ludwika (linia Krasne-Podwołoczyska). Powiat wchodził dawniej w skład obwodu tarnopolskiego. Lu. Bz.
[SGKP]
Miejscowości powiatu trembowelskiego w Słowniku